Felis tulliana to nazwa naukowa zaproponowana przez Achille Valenciennesa w 1856 roku, który opisał skórę i czaszkę lamparta zabitego w pobliżu Smyrny w zachodniej Anatolii[3]. Na przełomie XIX i XX wieku kilku przyrodników opisało okazy zoologiczne lampartów z Bliskiego Wschodu:
Felis pardus tulliana został zaproponowany przez Richarda Lydekkera w 1899 roku po zbadaniu skóry lamparta z Kaukazu[4].
Panthera pardus saxicolor została zaproponowana przez Reginalda Innesa Pococka w 1927 roku, który opisał skóry lampartów z różnych obszarów Persji, ale rozpoznał ich podobieństwo do skór lampartów kaukaskich. Jego holotypem była skóra i czaszka samca lamparta z Asterabadu[7].
P. s. sindica została zaproponowana przez Pococka w 1930 roku na pojedynczą skórę i dwie czaszki z gór Kirthar w Beludżystanie; skóra bardzo przypominała skórę lamparta perskiego i lamparta azjatyckiego, ale jej kolor różnił się od koloru lamparta hinduskiego (P. p. fusca)[8]. Zostało ono podporządkowane P. p. saxicolor na podstawie molekularnej analizy genetycznej w 1996 roku[9][10].
W XIX i XX wieku lampart anatolijski był uważany za odrębny podgatunek lamparta występujący tylko w zachodniej Turcji. Okazy lamparta znajdujące się w zbiorach muzeów zoologicznych nie różnią się znacząco wielkością i kształtem czaszek. Dlatego nazwy podgatunkowe tulliana, ciscaucasica i saxicolor są obecnie uważane za synonimy[11][12].
P. s. tulliana ma szarawe, lekko czerwonawe futro z dużymi rozetami na bokach i grzbiecie, mniejszymi na ramionach i górnej części nóg oraz plamami na głowie i szyi. Jego średnia długość ciała wynosi 158 cm, z czaszką o długości 192 mm i ogonem o długości 94 cm[5]. Waży do 60 kg[15].
W północnej Anatolii podczas badań przeprowadzonych w latach 1993–2002 zoologowie znaleźli dowody na istnienie lampartów w górnych lasach i strefach alpejskich Gór Pontyjskich[17], jednak tamtejsza obecność została zakwestionowana w 2016 roku ze względu na brak dowodów[18]. Donosi się, że zdjęcie z fotopułapki uzyskane w prowincji Trabzon w regionie Morza Czarnego we wrześniu 2013 roku przedstawia lamparta. Uważa się, że jego preferowanym siedliskiem są rzadkie obszary leśne, następnie obszary skaliste, obszary rolnicze i pastwiska oraz strefy nadbrzeżne[19]. W 2013 roku pojawiły się doniesienia o występowaniu lamparta anatolijskiego w prowincji Diyarbakır w Turcji, gdzie uznano go za wymarłego[20]. W południowo-wschodniej Turcji jego obecność udokumentowano w dystrykcie Çınar w prowincjach Diyarbakır oraz Bitlis[21][22]. W latach 2018 i 2019 był fotografowany na północnych zboczach góry Cudi w prowincji Şırnak i może to być korytarz przemieszczania się między Turcją a Irakiem[23]. Sfotografowano go także w północno-wschodniej prowincji Artvin, która graniczy z Gruzją, ale nie wiadomo, czy zwierzęta zamieszkują te tereny[24]. W Nadmorskim Parku Narodowym Beydağları od sierpnia 2019 roku do maja 2023 roku na 58 filmach i zdjęciach zarejestrowano dwa lamparty anatolijskie[25].
Iran uważany jest za ostoję lamparta w regionie. Występuje liczniej na północy niż na południu kraju[26], a w 2010 roku notowano go na 74 z 204 obszarów chronionych[27]. Kaspijskie lasy mieszane hyrkańskie wzdłuż gór Elburs są jednym z najważniejszych siedlisk lamparta w kraju. Większość lampartów odnotowano w siedliskach o temperaturach od 13 to 18 °C (55 do 64 °F), maksymalnie 20 dni pokrywy lodowej w roku i roczne opady przekraczające 200 mm (7,9 W)[28]. W północno-wschodnim Iranie podczas badań przeprowadzonych w latach 2005–2008 w Parku Narodowym Sarigol zidentyfikowano cztery rodziny lampartów z dwoma młodymi w każdej. W styczniu 2008 roku sfotografowano samca lamparta znaczącego drzewo berberysowe; do połowy lutego 2008 roku był fotografowany kilka razy w tym samym obszarze[29]. Badania fotoradarowe przeprowadzone latem 2016 roku wykazały obecność 52 lampartów w parkach narodowych Sarigol, Salouk i Tandooreh[30]. Lamparty sfotografowano także na obszarze chronionym w Sefid Kuh w Kermanszah w 2020 roku[31]. Między wrześniem 2014 roku a sierpniem 2016 roku dwa lamparty z obrożą telemetryczną przeniosły się z irańskiego regionu Kopet Dag do Turkmenistanu, ujawniając, że populacja lampartów w obu krajach jest powiązana[32]. Lamparty zostały zarejestrowane przez fotopułapki w rezerwacie przyrody Bathyz w południowo-zachodniej części kraju[33]. W 2017 roku młody samiec lamparta z irańskiego Parku Narodowego Tandooreh osiedlił w Turkmenistanie[34]. W 2018 roku stary samiec lamparta perskiego przesunął się 20 km (12 mil) z Iranu do Turkmenistanu[35]. Badania przeprowadzone w Parku Narodowym Bamu w prowincji Fars od jesieni 2007 roku do wiosny 2008 roku ujawniły siedem osobników na obszarze pobierania próbek wynoszącym 321.12 km[36]. W 2011 roku fotopułapka zarejestrowała jedną osobę w prowincji Bamyan w Afganistanie[37].
Arabscy handlarze ze skórami lampartów (rycina, 1867).
Ochrona
Lampart perski jest wymieniony w załączniku I CITES oraz w załączniku II konwencji berneńskiej o ochronie dzikiej przyrody jako gatunek ściśle chroniony[38]. W Azerbejdżanie lampart jest objęty ochroną prawną od 1969 roku, w Armenii i całym ZSRR był chroniony prawnie w 1972 roku, kaukaska populacja lamparta perskiego została wymieniona w rosyjskiej Czerwonej Księdze w kategorii I jako zagrożona wyginięciem[15]. Jest chroniony prawnie w Iranie od 1999 roku[39]. W Armenii i Azerbejdżanie przyjęto i kilkakrotnie zaostrzono kary za zabijanie lampartów[40]. W Afganistanie został wpisany na krajową listę gatunków chronionych w 2009 roku. W Kazachstanie polowanie uznano w 2021 roku za przestępstwo[41]. W Turcji lampart jest jednym z gatunków objętych planem działań dla zwierząt zagrożonych w tym kraju[42].
↑ abLeopardus pardus ciscaucasicus, Satunin. W: Konstantin Satunin: Conspectus Mammalium Imperii Rossici I.. Tiflis: Tipografiâ Kancelârii Namestnika E. I. V. na Kavkaz, 1914, s. 159–160.
↑Konstantin Satunin: Key of the Mammals of the Russian Empire. T. ((1: Chiroptera, Insectivora and Carnivora)). Tiflis: Tipografīi︠a︡ Kant︠s︡eli︠a︡rīi nami︠e︡stnika E.I.V. na Kavkazi︠e︡, 1914. (ros.). Brak numerów stron w książce
↑Igor Chorozian, Giennadij Barysznikow, Aleksiej Abramow. Taxonomic status of the leopard, Panthera pardus (Carnivora, Felidae) in the Caucasus and adjacent areas. „Russian Journal of Theriology”. 5 (1), s. 41–52, 2006. DOI: 10.15298/rusjtheriol.05.1.06.
↑Igor Chorozjan. Morphological variation and sexual dimorphism of the common leopard (Panthera pardus) in the Middle East and their implications for species taxonomy and conservation. „Mammalian Biology – Zeitschrift für Säugetierkunde”. 79 (6), s. 398–405, 2014. DOI: 10.1016/j.mambio.2014.07.004.
↑Abdul Razaq Manati. Subspecies question of Persian Leopards clarified. „Der Zoologische Garten”. 81 (1), s. 1–13, 2012. DOI: 10.1016/j.zoolgart.2012.02.001.
↑MuhammadM.AsadMuhammadM. i inni, Assessing subspecies status of leopards (''Panthera pardus'') of northern Pakistan using mitochondrial DNA, „PeerJ”, 7, 2019, DOI: 10.7717/peerj.7243, PMCID: PMC6640621.
↑Baskaya, S., Bilgili, E.. Does the leopard Panthera pardus still exist in the Eastern Karadeniz Mountains of Turkey ?. „Oryx”. 38 (2), s. 228–232, 2004. DOI: 10.1017/S0030605304000407.Sprawdź autora:1.
↑Petra Kaczensky, John D C Linnell. Rapid assessment of the mammalian community of the Badhyz Ecosystem, Turkmenistan, October 2014. „NINA Report”, 2015. DOI: 10.13140/RG.2.1.4713.4242.
