Kot pustynny

Kot pustynny
Felis margarita[1]
Loche, 1858[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

kotokształtne

Rodzina

kotowate

Podrodzina

koty

Rodzaj

kot

Gatunek

kot pustynny

Podgatunki
  • F. m. margarita Loche, 1858
  • F. m. thinobia (Ognev, 1927)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[13]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Kot pustynny[14], kot arabski[15] (Felis margarita) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Został po raz pierwszy opisany w 1858 roku przez uczestnika francuskiej wyprawy w głąb Sahary. Łacińska nazwa gatunkowa została nadana na cześć komendanta Margueritte’a, dowódcy ekspedycji.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1858 roku francuski zoolog Victor Loche nadając mu nazwę Felis margarita[2]. Holotyp pochodził z Sahary, w Algierii[16].

Tradycyjnie rozpoznawane są od czterech do sześciu podgatunków[16][17], ale niedawne analizy morfologiczne i genetyczne zredukowały tę liczbę[18]. Na podstawie tych badań autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[19].

Etymologia

  • Felis: łac. feles lub felis „kot”[20].
  • margarita: gen. Jean Auguste Margueritte (1823–1870), Armée de terre[21].
  • thinobia: gr. θις this, θινος thinos „piasek, pustynia”[22]; βιος bios „życie”, od βιοω bioō „żyć”[23].

Zasięg występowania

Kot pustynny występuje w Afryce i Azji zamieszkując w zależności od podgatunku[19]:

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 39–52 cm, długość ogona 23,2–31 cm; masa ciała 1,35–3,4 kg[17]. Kot pustynny jest wielkością zbliżony do kota domowego. Średniej długości futro o kolorze piaskowożółtym na piersi i spodzie zawsze białe. Na futrze słabe, szarobrązowe pręgowanie. Na nogach i ogonie pręgi wyraźniejsze. Kończyny krótkie, pomiędzy poduszeczkami stóp długie, ciemne włosy chroniące przed gorącym piaskiem[24][25]. Głowa bardziej płaska niż u kota domowego. Na bokach głowy bokobrody. Charakterystyczną cechą kota arabskiego są duże uszy. Jama bębenkowa i gruba pusta w środku kość w tylno-dolnej części czaszki, otaczająca ucho środkowe i ucho wewnętrzne są relatywnie większe niż u innych przedstawicieli kotowatych[26].

Tryb życia

Śpiący kot arabski w Bristol Zoo, w Anglii.

Kot pustynny zamieszkuje głównie pustynie[24], spotykany również na równinach ubogich w roślinność i skalistych dolinach[25][27]. Kot pustynny prowadzi samotny i nocny tryb życia[28], chociaż podgatunek występujący w Pakistanie w okresie zimowym jest aktywny o zmierzchu i świcie[25]. Dzień spędza w wykopanej przez siebie norze gdzie chroni się przed słońcem[24]. Jest bardzo odporny na ekstremalne temperatury jakie występują na pustyniach[25][13]. Areał osobniczy samca jak i samicy wynosi około 16 km². Czasami wędrują na odległość 8–10 km[29]. Z powodu skrytego trybu życia zwyczaje tego kota słabo poznane. Okres rozrodczy zależny jest od rejonu występowania. Na Saharze trwa od stycznia do kwietnia, w Turkmenistanie w kwietniu, natomiast w Pakistanie od września do października[25]. U okazów trzymanych w niewoli samce w tym okresie znakują teren moczem[30]. Ciąża u samic trwa 59–63 dni. Po tym okresie na świat przychodzi 1–8 kociąt (najczęściej 4–5)[25]. Chociaż dojrzałość płciową uzyskują pomiędzy 9 a 14 miesiącem życia, względnie niezależne są już po 6–8 miesiącach[25].

Kot pustynny jest głównie mięsożerny. Poluje głównie na myszoskoczki, norniki, zające, pająki, jaszczurki, ptaki, owady oraz żmije. Jeśli w otoczeniu nie są dostępne źródła wody, zadowala się wilgocią z ciał upolowanej zdobyczy.

Znaczenie

Do wrogów kota arabskiego zaliczają się węże, sowy i szakale. U kota arabskiego stwierdzono występowanie toksoplazmozy[31].

Zagrożenie i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii NT (podwyższonego ryzyka)[13]. Głównym zagrożeniem dla tego gatunku jest degradacja siedlisk poprzez urbanizację oraz wypas zwierząt gospodarskich. Innymi zagrożeniami są konkurencja ze strony domowych psów i kotów. Są zabijane również w pułapkach zastawianych na lisy i szakale, jak również w odwecie za zabijanie kurcząt. Polowanie na ten gatunek jest zabronione w kilku krajach[13]. Kot ten jest również nielegalnie kupowany i hodowany jako zwierzę domowe[16].

Kot arabski w kulturze

Religia

Niektóre plemiona Beduinów uważają kota pustynnego za zwierzę święte, z tego gatunku wywodziła się bowiem Muezza, towarzyszka proroka Mahometa.

Uwagi

  1. Nomen nudum.
  2. a b c d Niepoprawna późniejsza pisownia Felis margarita Loche, 1858.

Przypisy

  1. Felis margarita, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b V. Loche. Description d’une nouvelle espèce de Chat. „Revue et Magasin de Zoologie Pure et Appliquée”. 2e Série. 10, s. 49, 1858. (fr.). 
  3. V. Loche. Note sur l’expédition du capitaine Loche dans le Sahara algérien en 1856. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 2e Série. 9, s. 283, 1857. (fr.). 
  4. J.E. Gray. Notes on the Skulls of the Cats (Felidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 275, 1867. (ang.). 
  5. É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Nova ed. (prima completa). Cz. 1. Berolini: R. Friedländer & sohn, 1897, s. 363. (łac.).
  6. É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 273. (łac.).
  7. É.L. Trouessart. La faune des mammifères de l’Algérie, du Maroc et de la Tunisie. „Causeries scientifiques”, s. 386, 1905. (fr.). 
  8. С.И. Огнeв. [A new genus and species of cat from the Trans-Caspian region]. „Ежегодникъ Зоолoгическаго Музея Імператорсуй Академіи Наукъ”. 27, s. 357, 1926. (ros.). 
  9. R.I. Pocock. The Algerian sand cat (Felis margarita Loche). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1938 (B) (1), s. 43, 1938. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1938.tb00021.x. (ang.). 
  10. R.I. Pocock. A new race of the sand-cat (Felis margarita). „The Annals and Magazine of Natural History”. Eleventh series. 1 (4), s. 472, 1938. DOI: 10.1080/00222933808526790. (ang.). 
  11. H. Hemmer. Felis margarita scheffeli, eine neue Sandkatzen-Unterart aus der Nushki-Wüste, Pakistan. „Senckenbergia biologica”. 55, s. 29–34, 1974. (niem.). 
  12. H. Hemmer, P. Grubb & C.P. Groves. Notes on the Sand Cat, Felis margarita Loche, 1858. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 41, s. 301, 1976. (ang.). 
  13. a b c d A. Sliwa i inni, Felis margarita, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-11] (ang.).
  14. a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 135. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  15. Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 157. ISBN 83-01-14344-4.
  16. a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Felis margarita. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-11].
  17. a b M.E. Sunquist & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 165. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
  18. A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 14–15, 2017. (ang.). 
  19. a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 406. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  20. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 284, 1904. (ang.). 
  21. B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 260. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  22. Jaeger 1944 ↓, s. 235.
  23. Jaeger 1944 ↓, s. 31.
  24. a b c E. Keller, prof. dr J.H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ssaki. Cz. 2. Warszawa: Horyzont, 2001. ISBN 83-7227-614-5.
  25. a b c d e f g Shanna Wheeler, Felis margarita [online], Animal Diversity Web [dostęp 2010-02-06] (ang.).
  26. G. T. Huang, J. J. Rosowski, M.E. Ravicz, W. T. Peake. Mammalian ear specializations in arid habitats: structural and functional evidence from sand cat (Felis margarita). „Journal of Comparative Physiology A: Neuroethology, Sensory, Neural, and Behavioral Physiology”. 188 (9), s. 663–681, 2004. DOI: 10.1007/s00359-002-0332-8. 
  27. Felis margarita [online], GISBAU – Univesità degli studi di Roma "La Sapienza" [dostęp 2010-02-06] (ang.).
  28. K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
  29. F. S. Bunaian, S. Mashaqbeh, M. Yousef, A. Buduri i inni. A new record of the Sand Cat, Felis margarita, from Jordan. „Zoology in the Middle Eas”. 16, s. 5–7, 1998. 
  30. S. W. Bennett, J.D. Mellen. Social interactions and solitary behaviors in a pair of captive sand cats (Felis margarita). „Zoo Biology”. 2 (1), s. 39–46, 1983. DOI: 10.1002/zoo.1430020104. 
  31. A. Pas, J. P. Dubey. Fatal Toxoplasmosis in Sand Cats (Felis margarita). „Journal of Zoo and Wildlife Medicine”. 39 (3), s. 362–369, 2008. DOI: 10.1638/2007-0149.1. 

Bibliografia