Katastrofa lotnicza w Gabare

Katastrofa lotnicza w Gabare

Tupolew Tu-134 linii Balkan Bulgarian Airlines, podobna maszyna uległa wypadkowi
Państwo	Bułgaria
Miejsce	Gabare pod Białą Slatiną
Data	16 marca 1978
Rodzaj	Zderzenie z ziemią
Przyczyna	obecnie nieznana
Ofiary śmiertelne	73 osób
Statek powietrzny
Typ	Tupolew Tu-134
Użytkownik	Balkan Bulgarian Airlines
Numer	LZ-TUB
Start	Sofia
Cel lotu	Warszawa
Liczba pasażerów	66 osób
Liczba załogi	7 osób
Położenie na mapie Bułgarii miejsce zdarzenia
43°19′39″N 23°52′23″E

Katastrofa lotnicza w Gabare – wypadek lotniczy samolotu Tu-134, który miał miejsce 16 marca 1978 we wsi Gabare niedaleko Sofii w Bułgarii.

W katastrofie zginęły 73 osoby, w tym 7 członków załogi; nikt spośród znajdujących się na pokładzie nie ocalał. Większość ofiar pochodziła z Bułgarii i Polski^[1]. Jest to największy wypadek lotniczy w historii bułgarskiego lotnictwa^[2]. Dokładna przyczyna katastrofy pozostaje nieznana, za oficjalną wersję podano awarię instalacji elektrycznej^[1].

Samolot

Samolot Tu-134, oznaczenie LZ-TUB (nr fabryczny 8350501, nr seryjny 05-01), został wyprodukowany w 1968 przez Charkowski Zakład Lotniczy, należał do bułgarskich linii lotniczych Balkan. Miał 72 miejsca pasażerskie i siedem miejsc załogi^[3].

Przebieg lotu

Samolot Tupolew Tu-134, należący do bułgarskich linii lotniczych Balkan Bulgarian Airlines, wystartował z lotniska Sofia-Wrażdebna, kierując się do portu lotniczego Warszawa Okęcie^[2]. Na pokładzie znajdowało się 66 pasażerów i siedmiu członków załogi^[2].

Samolot miał lecieć na pułapie 8850 m (29 000 stóp). Z niewyjaśnionej przyczyny po osiągnięciu 4900 m zaczął tracić wysokość^[2][3], w efekcie czego po 10 minutach od startu, lecąc z prędkością 800 km/godz. i z niemal pełnym zapasem (11 t) paliwa w zbiornikach^[4], rozbił się we wsi Gabare pod Białą Slatiną w obwodzie Wraca, 130 km na północny wschód od Sofii. Nikt spośród obecnych na pokładzie nie przeżył.

Wojsko otoczyło miejsce wypadku kordonem^[4]. Przyczyny wypadku nie są znane. Przeprowadzono powierzchowne śledztwo, bułgarskie władze jako oficjalną przyczynę wypadku podały „uszkodzenie instalacji elektrycznej”. Szybko „zapomniano” o wypadku, krążyły różne jego wyjaśnienia. Według jednej z wersji, do katastrofy lotniczej doszło wskutek zderzenia maszyny z MiGiem Bułgarskich Sił Powietrznych^[5], według innej, samolot strąciła wskutek błędu bułgarska obrona przeciwlotnicza w obawie przed rozpoznaniem tajnej bazy wojskowej położonej w pobliżu Gabare^[4].

W lipcu 2024 ponowne postępowanie w sprawie okoliczności katastrofy podejmie IPN na wniosek bliskich polskich ofiar^[6].

Ofiary katastrofy

Większość ofiar wypadku stanowili Polacy (prawdopodobnie 37 osób). Oprócz nich zginęło 27 bułgarskich pasażerów i 7 członków załogi oraz prawdopodobnie 2 Brytyjczyków^[1].

Wśród zabitych był m.in. wiceminister kultury i sztuki Janusz Wilhelmi^[5][7], Marina Samet-Niecikowska (dyrektorka Departamentu Programowego Naczelnego Zarządu Kinematografii, żona Ignacego Gogolewskiego)^[7][8], Jerzy Tabor (wicedyrektor Departamentu Organizacyjno-Prawnego Naczelnego Zarządu Kinematografii)^[7][8] oraz sportowcy z reprezentacji Polski w kolarstwie torowym (Tadeusz Włodarczyk, Witold Stachowiak, Marek Kolasa, Krzysztof Otocki i Jacek Zdaniuk)^[4] i reprezentacji Bułgarii w gimnastyce artystycznej kobiet (Walentina Kiriłowa, Sneżana Michajłowa, Albena Petrowa, Sewdalina Popowa i Rumjana Stefanowa wraz z trenerką Żulietą Sziszmanową), a także bułgarski piłkarz Georgi Dimitrow^[9].

Upamiętnienie katastrofy

Pamięci ofiar poświęcony jest marmurowy monument postawiony w wąwozie nieopodal wsi Gabare^[4]. Ustawiony jest on w trudno dostępnym miejscu; nie prowadzi do niego żadna ścieżka^[4]. W 2016, z inicjatywy Leszka Sibilskiego i Wacława Skarula, odsłonięto w Pruszkowie tablicę upamiętniającą katastrofę^[10].

W 2022 sołtys okolicznej wsi Toszko Marinow Saszow został odznaczony przez ministra spraw zagranicznych Polski Odznaką Honorową „Bene Merito” za wieloletnią pomoc w utrzymywaniu miejsca pamięci^[11].

Przypisy

1. ArlenaA. Sokalska ArlenaA., Zapomniana katastrofa lotnicza w Gabare. Opowieść o ludziach, którzy pamiętają [online], Polska Times, 18 grudnia 2020 [dostęp 2021-02-19] .
2. ASN Aircraft accident Tupolev 134 LZ-TUB Gabare.
3. Туполев Ту-134 Бортовой №: LZ-TUB. Russianplanes.net. [dostęp 2016-06-30]. (ros.).
4. JakubJ. Zimoch JakubJ., Tajemnicza katastrofa w Gabare i strącone marzenia kolarzy [online], Polska Times, 19 czerwca 2016 [dostęp 2021-02-19] .
5. Andrzej Werblan. Janusza Rolickiego o Januszu Wilhelmim fantazje. „Przegląd”. 2003 (2003–07–03). Towarzystwo Wydawnicze i Literackie Sp. z o.o. ISSN 1509-3115. brak numeru strony
6. Marcin Jabłoński: Prok. Janicki: jeszcze w lipcu rozpoznanie prośby o wznowienie badania katastrofy lotniczej w Gabare. msn.com/pl-pl, 2024-07-05. [dostęp 2024-07-06]. (pol.).
7. Uroczystości żałobne z udziałem Piotra Jaroszewicza. Pogrzeb Janusza Wilhelmiego, „Dziennik Polski”, 66 (10535), 22 marca 1978, s. 1 [dostęp 2021-02-19] .
8. Komunikat PAP, „„Film” nr 14 (1530)”, 2 kwietnia 1978 . Brak numerów stron w czasopiśmie
9. 39 години от трагичната гибел на Жулиета Шишманова и Георги Димитров – Червения. cska.bg. [dostęp 2019-01-18]. (bułg.).
10. Odsłonięcie tablicy tragicznie zmarłym reprezentantom Polski [online], Rowery.org, 23 listopada 2016 [dostęp 2021-01-06] .
11. Decyzja nr 85 Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 9 września 2022 r. w sprawie nadania Odznaki Honorowej „Bene merito”.