Kamienica Szwedzka Sień we Wrocławiu

Kamienica Szwedzka Sień

nr rej. A/2911/152 z 15.02.1962[1]
Kamienica Szwedzka Sień
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Adres	Rynek 47
Typ budynku	kamienica
Styl architektoniczny	barok
Kondygnacje	cztery
Ważniejsze przebudowy	1868
Pierwszy właściciel	Clause von Brige (pierwszy budynek murowany)
Kolejni właściciele	Andrzej i Anna Sussewynckel (1387-1389), Mikołaj i Agnithe Fetter (1392-1416), Piotr Ficker (1416-1440), Lorenz i Agnes Rotkel (1440-1443), Niklas Marner (1443-1445), Lorenz Polak (1445), Valentinus Haunold (1449-1460), Lorenz Polak (1460-1498), Barbara Kupferschmiedowa i Hanns Dresscher (1498-1501);
Położenie na mapie Wrocławia Kamienica Szwedzka Sień
Położenie na mapie Polski Kamienica Szwedzka Sień
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kamienica Szwedzka Sień
51°06′39,70″N 17°01′52,84″E

Kamienica Szwedzka Sień (niem. Zur Schwedenhalle) – kamienica na wrocławskim rynku, na północnej pierzei rynku, zwanej Targiem Łakoci.

Historia kamienicy i jej architektura

Księgarnia Ferdynanda Hirta z widocznym wizerunkiem króla szwedzkiego Gustawa (przed 1868 r.)

Pierwszy budynek murowany został wybudowany w 1372 roku^[2]. Został on wzniesiony wraz z kamienica nr 46, a od zachodu dołączony do ściany już wybudowanego w XIII wieku domu (kamienica nr 48)^[3]. Budynek był on jednoizbowy, pokryty czteropolowym, bezżebrowym sklepieniem krzyżowym w piwnicy, z jednym filarem w centrum. Od strony frontowej znajdowały się dwie wnęki, a nad nimi okna, w części tylnej jedna wnęka i otwór drzwiowy przewężony od zewnątrz węgarami^[3].

Pod koniec XIV wieku kamienica została rozbudowana o drugi trakt z piwnicą o sklepieniu kolebkowym, izbą tylną i przechodem^[4][a]; w części frontowej znajdowała się sień wejściowa. Wszystkie mury traktu tylnego zostały zbudowane z cegieł w wątku jednowozówkowym. Od strony podwórza umieszczono trzy okna, a zejście do piwnicy znajdowało się wzdłuż wschodniej ściany. Część parterowa drugiego traktu podzielona była na izbę i przechód^[5]. Między rokiem 1390 a 1417 do kamienicy dołączono nieruchomość zatylną, znajdująca się na ulicy Igielnej 20^[4]. Pod koniec średniowiecza piwnica została podzielona na dwa pomieszczenia, a ściana biegła wzdłuż słupa dźwigającego sklepienie^[5].

Od 1564 roku w kamienicy mieszkał rajca i podskarbnik wrocławski Ludwig Pfintzing, a dom został bogato ozdobiony; z tego okresu zachowały się m.in. kolumna kandelabrowa z pierwszej połowy XVI wieku i drewniany strop gęsto belkowy z końca XVI wieku (po 1585 r.), udekorowany zieloną wicią roślinną i owocami na białym tle^[6].

W 1694 roku^[b] dokonano kolejnych zmian wystroju, głównie sieni tylnej: wykonano sufit ozdobiony sztukateriami, a w płaskim reliefie wykonano wizerunek króla szwedzkiego Gustawa Adolfa siedzącego na koniu. Scenę otaczał szeroki fryz z akantowymi splotami. Po bokach umieszczono herby Riemerów i Halmannów wraz z datą 1633, upamiętniającą przystąpienie Wrocławia do konfederacji śląskiej protestantów podczas wojny trzydziestoletniej^[c]. Fundatorem dekoracji był rajca Daniel von Riemer und Eiemberg i jego żona Johanna Regina von Halmann von Halmenfeld^[7]. Dekoracje w takim kształcie przetrwały do połowy XIX wieku^[8], a ich wartość w sporządzonej w 1802 roku wycenie przez sztukatora Antona Haselbauera oceniana była na kwotę 100 talarów, gdy wartość sztukaterii całej fasady wyceniono na 150 talarów^[7]. W późniejszych latach dekoracja uzupełniona była płycinami z konnymi przedstawieniami cesarzy rzymskich; na początku XVIII wieku dodano do niej stiukowe kariatydy międzyokienne, a w podłuczach okiennych herby rodów kolejnych właścicieli von Reuss (lub von Reuschner) i (zachowany do czasów obecnych) von Eben und Brunn^[7].

Pod koniec XVIII wieku (ok. 1780^[9]) dokonano renowacji fasady, dodając nad oknami naczółka segmentowe i trójkątne, a szczyt ujęto w kanciaste woluty i zakończono trójkątnym tympanonem^[6].

W 1868 roku budynek został zburzony i odbudowany już w stylu klasycystycznym. W takim kształcie, z trzema piętrami i poddaszem zakończonym płaskim dachem, przetrwał do dzisiaj^[6][9].

Od 1832 roku w kamienicy swoją siedzibę miała księgarnia, a następnie wydawnictwo Ferdinanda Hirta. Ferdinand Hirt był wrocławskim księgarzem i wydawcą, który drukował głównie podręczniki szkolne i książki dla młodzieży. Jako pierwszy wydał w 1847 roku podręcznik Friedricha Gottholda Kunze, będący pierwszym podręcznikiem dla wszystkich szkół elementarnych w Niemczech. W latach sześćdziesiątych XIX wieku został księgarzem uniwersyteckim. Jego syn Arnold Hirt otworzył w Lipsku księgarnię Ferdinand Hirt & Sohn, a po śmierci Ferdinanda w 1879 roku przejął wydawnictwo wrocławskie, które działało przynajmniej do 1943 roku^[10].

We wrześniu 1911 Georg Chemise otworzył w budynku swoje drugie kino stałe „Ring-Theater”. Jego pierwszym kinem we Wrocławiu był Residenz-Theater otwarty w 1909 roku przy ulicy Gartenstrasse 53-55 (obecnie ul. Piłsudskiego). W kinie „Ring-Theater” znajdowało się początkowo 222 miejsc, a w szczytowym okresie mieściło 236 widzów. W 1916 roku kino zostało sprzedane Karlowi Jatzke i pod adresem Ring 47 istniało maksymalnie do 1929 roku^[11].

Właściciele i postacie związane z kamienicą

Prawdopodobnie do 1372 roku posesja nr 47, wydłużona do ulicy Igielnej, była podzielona na kilka mniejszych parceli z osobnymi domami lub mieszkaniami, należącymi do różnych niezwiązanych ze sobą osób. Dopiero w 1369 roku, posesja należąca w większej części do Katarzyny Slegelynne została sprzedana staremu pisarzowi Piotrowi (ówczesnemu właścicielowi kamienicy nr 48), a następnie trzy lata później, złotnikowi Klausowi z Brzegu (Clause von Brige). W tym samym roku, w 1372 wzniesiono pierwszy murowany budynek^[12]. W latach 1387–1389 właścicielem domu było małżeństwo Andrzeja i Anny Sussewynckel, ale nieznany jest rok, w którym posesję nabyli. Andrzej zajmował się piwowarstwem, a od 1404 roku był właścicielem innej wrocławskiej kamienicy znajdującej się na pierzei północnej Rynek 34^[13]. Po trzech latach Andrzej sprzedał dom, a nowy właściciel Mikołaj Fetter zamieszkał w nim na następne dwadzieścia lat wraz ze swoją żoną Agnithe, która dziedziczyła go po jego śmierci. Być może to właśnie Mikołaj połączył do posesji przyrynkowej posesję zatylną przy ulicy Igielnej. W okresie między 1410 a 1418 wdowa Agnieszka odziedziczyła po swoim drugim mężu Kamienicę Pod Błękitnym Słońcem, a tę przy posesji 47 sprzedała ok. 1416 roku. Nowymi właścicielem był złotnik Piotr Ficker, a jego żona była właścicielem przejazdu przy ulicy Igielnej zwanego Grzebieniarskim^[14]. W rodzinie Fickerów kamienica znajdowała się do 1440 roku, kiedy to ogromnie zadłużona posesja (jak i cały majątek) została przekazana przez Margareth (córkę Piotra) małżonkom Lorenzowi i Agnes Rotkel. Według Mateusza Golińskiego mogła to być siostra Margareth^[15].

Po kolejnych trzech latach (w 1443) kamienica została prawdopodobnie sprzedana Niklasowi Marner, posesjonata i rentiera handlującego nieruchomościami. Do 1449 właścicielami kamienicy byli złotnicy Lorenz Polak (1445), a od 1449 kolejny kupiec i rentier Valentinus Haunold, który w kamienicy nie mieszkał, a nabył ją za długi^[16]. W 1460 kamienica została sprzedana złotnikowi Lorenzowi Polakowi (niespokrewnionemu z wcześniejszym właścicielem o tym samym nazwisku), obywatelowi miasta od 1460. Lorenz zlikwidował cały dług czynszowy; był zaprzysiężonym królewskim probierczym oraz trudnił się również kupiectwem (posiadał komorę w sukiennicach). W 1498 roku przeniósł się do Nysy, a kamienicę sprzedał Barbarze Kupferschmiedowej i jej mężowi Hannsowi Dresscher. W ich rękach kamienica pozostawała przynajmniej do 1501 roku^[17].

Prawdopodobnie na początku XVI wieku^[d] właścicielem kamienicy został patrycjuszowski ród Pfintzingów z Norymbergi; w 1564 roku mieszkał w niej rajca i podskarbnik wrocławski Ludwig Pfintzing^[e][6].

Uwagi

1. Przechód jest to inaczej korytarz, najczęściej zaczynający się od połowy budynku czy będący częścią łączącą tylną część budynku z podwórzem (na podstawie słownika języka polskiego PWN)
2. Datę wyznacza ślub późniejszych fundatorów - 16 lutego 1694 roku^[7]
3. Niemiecki architekt Rudolf Stein datę 1633 uważał błędnie za czas powstania malowidła a za jego fundatora uznał wrocławskiego rajcę Georga Friedricha von Artzata^[7]
4. Małgorzata Chorowska w Leksykonie Architektury Wrocławia podaje błędny okres przejęcia kamienicy przez ród Pfintzingów - datuje je na koniec XV wieku.
5. Jego epitafium z piaskowca i alabastru znajduje się obecnie we wnętrzu bazyliki św. Elżbiety

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
2. Goliński 2011 ↓, s. 254.
3. Wiśniewski 2002 ↓, s. 31.
4. Goliński 2011 ↓, s. 253.
5. Wiśniewski 2002 ↓, s. 32.
6. Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 314.
7. Brzezowski 2005 ↓, s. 133.
8. Czerner 1976 ↓, s. 140.
9. Harasimowicz 2006 ↓, s. 337.
10. wikisource.de
11. Andrzej Dębski, Historia kina we Wrocławiu w latach 1896-1918, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s.131
12. Goliński 2011 ↓, s. 258.
13. Goliński 2011 ↓, s. 259.
14. Goliński 2011 ↓, s. 260.
15. Goliński 2015 ↓, s. 286.
16. Goliński 2015 ↓, s. 287.
17. Goliński 2015 ↓, s. 288.

Bibliografia

• Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
• Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
• Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz1: 1345-1420). Wrocław: Chronicon, 2011.
• Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
• Zdzisław Wiśniewski: Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych cz.II. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2002.
• Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
• Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.

Linki zewnętrzne

• Wnętrze księgarni Ferdinanda Hirta
• Gustaw Adolf na koniu wraz z herbami i płycinami