Kalendarium historii Mołdawii

Bogdan I na XIX-wiecznym obrazie

Mołdawia w 1917 roku

Podział administracyjny Rumunii od 1920 do 1940

Flaga Mołdawskiej SRR od 1952 do 1990

Igor Smirnow, pierwszy prezydent Naddniestrza

Mapa konfliktu o Naddniestrze

Maia Sandu

Kalendarium historii Mołdawii – uporządkowany chronologicznie, począwszy od czasów najdawniejszych aż do współczesności, wykaz dat i wydarzeń z historii Mołdawii.

Czasy najdawniejsze

• I tys. n.e. – na terenach Besarabii (zajmującej obecnie większość powierzchni Mołdawii) osiedlili się Geto-Dakowie^[1]
• X w. – Ruś Kijowska rozpoczęła walki o zdobycie Mołdawii^[1]
• przełom XII i XIII w. – Węgrzy rozpoczęli walki o zdobycie Mołdawii^[1]
• lata 40. XIII w. – najazdy Tatarów^[1]
• lata 50. XIV w. – Węgrzy wyparli Turków z Mołdawii^[1]
• 1359 – wojewoda Bogdan usunął namiestnika węgierskiego i ogłosił się suwerennym władcą Księstwa Mołdawskiego^[1]
• XVI w. – Księstwo Mołdawskie i Besarabia zostały zdobyte przez Turcję^[1]
• 1812 – Rosja anektowała Besarabię i Mołdawię^[1]

Panowanie rosyjskie

• 1865 – rozpoczęto rusyfikację Besarabii (m.in. zakazano nauczania języka rumuńskiego)^[1]
• 1917 – nasiliły się w guberni besarabskiej dążenia do autonomii^[1]
• 13/14 stycznia 1918 – bolszewicy usiłowali przejąć władzę w Kiszyniowie^[1]
• poł. stycznia-luty 1918 – wojska rumuńskie wypędziły bolszewików z Kiszyniowa^[1], a następnie z całej Besarabii^[2]
• 24 stycznia 1918 – powstała niepodległa Republika Mołdawska^[3]

1918–1944

• kwiecień 1918 – Rada Kraju (Sfatul Țării) opowiedziała się za przyłączeniem Mołdawii do Królestwa Rumunii z zachowaniem autonomii^[1]
• grudzień 1918 – Rada Kraju opowiedziała się za bezwarunkowym przyłączeniem Mołdawii do Królestwa Rumunii^[1]
• 28 października 1920 – Mołdawia została przyłączona do Rumunii
• 1920 – Armia Czerwona opanowała rumuński pas ziem na lewym brzegu Dniestru^[1]
• 1924 – Republika Mołdawska przekształciła się w Mołdawską Autonomiczną SRR w ramach Ukraińskiej SRR^[3]
• sierpień 1940 – utworzono Mołdawską SRR^[1]
• 1940 – do Mołdawii przyłączono większość Besarabii^[3]
• 1941–1944 – okupacja Mołdawii przez wojska niemieckie^[3]
• sierpień 1944 – Armia Czerwona zajęła Mołdawię^[1]

Panowanie radzieckie

• lata 50. XX w. – industrializacja Mołdawii^[3]
• 1988 – powstał Demokratyczny Ruch na rzecz Przebudowy postulujący przyspieszenie reform w ZSRR^[3]
• sierpień 1989 – masowe demonstracje, podczas których domagano się przyznania Mołdawii niepodległości^[3]; największa z nich, 27 sierpnia 1989 w Kiszyniowie, zostaje później nazwana Wielkim Zgromadzeniem Narodowym^[4]
• 1989 – Demokratyczny Ruch Poparcia Przebudowy zmienił nazwę na Front Ludowy Mołdawii^[3]
• 1989 – język mołdawski stał się językiem urzędowym^[3]
• maj 1990 – zezwolono na zakładanie partii politycznych^[1]
• czerwiec 1990 – Mołdawska SRR zmieniła nazwę na Republikę Mołdawii^[1]
• grudzień 1990 – republika Naddniestrza proklamowała niezależność^[1][5]
• 27 sierpnia 1991 – Mołdawia ogłosiła niepodległość^[3], deklarując zarazem chęć przyszłej unifikacji z Rumunią, co wyrażały przyjęte symbole narodowe identyczne z rumuńskimi^[6]

Czasy najnowsze

• grudzień 1991 – Mołdawia zgłosiła wniosek o przystąpienie do Wspólnoty Niepodległych Państw^[1]
• styczeń 1992 – ponownie zadeklarowano zamiar utworzenia unii z Rumunią, w wyniku której miało powstać w przyszłości jedno państwo^[3]
• marzec 1992 – Mołdawia została członkiem ONZ^[3]
• marzec 1992 – wprowadzono stan wyjątkowy w następstwie rozprzestrzeniania się walk mołdawskich służb bezpieczeństwa z ludnością ukraińską i rosyjską, niezgadzającą się na utworzenie unii^[3]
• marzec–lipiec 1992 – wojna o Naddniestrze^[7]
• 1992 – Front Ludowy Mołdawii zmienił nazwę na Chrześcijańsko-Demokratyczny Front Ludowy^[1]
• marzec 1994 – w wyniku referendum odrzucono propozycję połączenia z Rumunią^[3]
• kwiecień 1994 – ratyfikowano układ o przystąpieniu Mołdawii do WNP^[1]
• lipiec 1994 – uchwalono konstytucję^[1]
• 1995 – powstało terytorium autonomiczne Gagauzji^[3]
• lipiec 2000 – znowelizowano konstytucję^[1]
• 2003 – rozpoczęto wycofywanie wojsk rosyjskich z terenów naddniestrzańskich^[3]
• 6 kwietnia 2009 – w wyniku wygranej Partii Komunistów Republiki Mołdawii w wyborach parlamentarnych wybuchły kilkudniowe zamieszki^[8]
• 5 września 2010 – odbyło się referendum krajowe, dotyczące bezpośredniego wyboru prezydenta Mołdawii w powszechnym głosowaniu. Choć większość głosujących opowiedziała się za zmianami w konstytucji, referendum nie było wiążące z powodu zbyt niskiej frekwencji^[9]
• 23 marca 2012 – Nicolae Timofti został zaprzysiężony na prezydenta Mołdawii, kończąc trwający od 2009 roku kryzys polityczny^[10]
• 23 grudnia 2016 – wskutek pierwszych od 1996 roku bezpośrednich wyborów prezydenckich, prezydentem kraju zostaje Igor Dodon^[11]
• czerwiec 2019 – kryzys konstytucyjny i przejściowa dwuwładza w państwie^[12]
• 24 grudnia 2020 – urzędowania na stanowisku prezydent kraju rozpoczęła, wybrana w wyborach bezpośrednich, Maia Sandu^[13]
• 24 lutego 2022 – początek rosyjskiej inwazji na Ukrainę oraz ukraińskiego kryzysu uchodźczego. Do Mołdawii trafiają setki tysięcy uchodźców^[14]
• 23 czerwca 2022 – Mołdawia, razem z Ukrainą, zyskały oficjalny status kandydata do Unii Europejskiej^[15]

Przypisy

1. Mołdawia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-04-12] .
2. W. van Meurs, The Bessarabian Question in Communist Historiography. Nationalist and Communist Policy and History-Writing, Columbia University Press, New York 1994, s. 65–66.
3. Oxford Wielka Encyklopedia Świata. T. 10. Poznań: Oxford Educational, 2005, s. 66–67. ISBN 83-7325-700-4.
4. Kamil Całus: Państwo niedokończone: 25 lat mołdawskiej niepodległości. osw.waw.pl. s. 15. [dostęp 2017-01-17]. (pol.).
5. JanuszJ. Solak JanuszJ., Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 260, ISBN 978-83-7780-997-6, OCLC 899872347 .
6. K. Całus, Państwo..., s. 16.
7. JanuszJ. Solak JanuszJ., Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 270–272, ISBN 978-83-7780-997-6, OCLC 899872347 .
8. Ellen Barry: Protests in Moldova Explode, With Help of Twitter. The New York Times, 2009-04-07. [dostęp 2016-04-12]. (pol.).
9. Republican Constitutional Referendum of September 5, 2010 / alegeri.md [online], www.e-democracy.md [dostęp 2023-11-25] .
10. Konsekwencje wyboru prezydenta Mołdawii | Ośrodek Studiów Wschodnich [online], web.archive.org, 15 grudnia 2012 [dostęp 2023-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-15] .
11. Pro-Russia candidate to win Moldova election – DW – 11/13/2016 [online], dw.com [dostęp 2023-11-25]  (ang.).
12. Moldova's Interim President Calls Snap Election Amid Crisis - The New York Times [online], web.archive.org, 9 czerwca 2019 [dostęp 2023-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-09] .
13. Moldova election: Pro-EU candidate Maia Sandu wins presidency [online], 15 listopada 2020 [dostęp 2023-11-25]  (ang.).
14. Situation Ukraine Refugee Situation [online], data2.unhcr.org [dostęp 2023-11-25] .
15. Unia zdecydowała. Ukraina ze statusem państwa kandydata [online], Onet Wiadomości, 23 czerwca 2022 [dostęp 2023-11-25]  (pol.).