Gwary środkoworosyjskie na mapie dialektów języka rosyjskiego[1] [2]
Gwary środkoworosyjskie — ogólne określenie gwar przejściowych języka rosyjskiego , funkcjonujących na pograniczu narzecza północnorosyjskiego , a narzecza południoworosyjskiego (na terenie pierwotnego powstania gwar rosyjskich).
Gwary środkoworosyjskie leżą u podstaw współczesnego rosyjskiego języka literackiego [3] [4] .
Pas przejściowych gwar środkoworosyjskich wykazuje mieszaninę cech południoworosyjskich i północnorosyjskich[5] .
Dane ogólne
Gwary środkoworosyjskie nie tworzą jedności dialektalnej, nie są też jednym z głównych dialektów języka rosyjskiego, ponieważ nie mają własnych cech językowych, które obejmowałyby cały obszar, na którym występują, a jedynie łączą w sobie niektóre cechy językowe dialektów północnej i południowej Rosji , tworząc grupy dialektów przejściowych pomiędzy nimi[6] [7] . Areał gwar środkoworosyjskich jest podzielony na dwie części — gwary zachodnie (inne języki) oraz gwary wschodnie (inne języki) . Dialekty te genetycznie odnoszą się do różnych dialektów języka staroruskiego — do dialektu staronowogrodzkiego i dialektu rostowo-suzdalskiego (inne języki) . Dialekty te znacząco różnią się od siebie. Ich wewnętrzne podziały mają również różnorodną charakterystykę, w tym między innymi w kwestii najważniejszego dla rosyjskich dialektów wyróżnika — typu wokalizmu nieakcentowanego[8] . Dialektami środkoworosyjskimi posługują się przede wszystkim mieszkańcy wsi. Mowa większości z nich w różnym stopniu podlega wpływowi języka literackiego[9] .
Areał
Zgodnie z mapą dialektologiczną języka rosyjskiego (inne języki) z 1964 roku terytorium dialektów środkoworosyjskich obejmuje południowy zachód od obwodu leningradzkiego i południowy zachód od Nowogrodu , prawie cały obwód pskowski (z wyjątkiem jego skrajnej części południowej), środkową część Tweru i większość regionów obwodu moskiewskego , skrajne południe regionu Jarosławia , całkowicie Iwanowo i region Włodzimierski , a także region Niżnego Nowgorodu (z wyjątkiem jego północnej części), północno-wschodnie regiony obwodu riazańskiego , północno-zachodnie regiony obwodu penzeńskiego i wschodnią część Mordowii . Ponadto dialekty środkoworosyjskie znajdują się na terytorium dialektu północno-rosyjskiego w obwodzie kostromskim w regionie Czuchłomy i Soligalicza [10] .
Za południową granicę gwar środkoworosyjskich przyjmuje się zasięg wymowy zwartej g wobec południoworosyjskej wymowy szczelinowej ɣ . Za północną granicę gwar środkoworosyjskich przyjmuje się zasięg akania wobec północnorosyjskiego okania (inne języki) [5] .
Cechy gwar
Pewne cechy wymowy gwar środkoworosyjskich[11] :
jednakowa wymowa nieakcentowanych /a / i /o / w drugiej sylabie przedakcentowej po twardych spółgłoskach jak [a] albo [ъ] ([ə]) podobnie jak w gwarach południoworosyjskich (akanie ): м [ъ]локо (m[ə]łoko) ‘mleko‘[12] ;
zachowanie wymowy fonemu /g / jako [g] podobnie jak w gwarach północnorosyjskich: но [г]а (no[g]a) ‘noga‘[13] .
Сechy te są cechamy współczesnego języka rosyjskiego literackiego[14] .
Inne cechy gwar środkoworosyjskich:
formy mianownika liczby mnogiej rzeczowników rodzaju nijakiego z końcówką nieakcentowaną -ы (-y ) zgodne z narzeczem południowym: п’атн [ы] (p’atn[y]), lit. пятна (p’atn[a]) ‘plamy‘; с’ол [ы] (s’ol[y]), lit. сёла (s’ol[a]) ‘wsie‘; окн [ы] (okn[y]), lit. окна (okn[a]) ‘okna‘[15] ;
końcówki nieakcentowane -ут (-ut ), -ют (-’ut ) w formach 3 osoby liczby mnogiej czasowników czasu przeszłego I i II koniugacji zgodne z narzeczem południowym: паш [ут] (pasz[ut]) lit. пашут (pasz[ut]) ‘orzą‘ (bez. ‘orać‘); прос’ [ут] (pros’[ut]) lit. просят (pros’[at]) ‘proszą‘ (bez.‘prosić‘)[16] ;
używanie wyrazów zgodne z narzeczem północnym: квашня /квашонка (kwaszn’a/kwaszonka) ‘dzieża‘[17] ; ухват (uchwat) ‘uchwyt, widły do garnków‘[18] ; льдина (l’dina) ‘bryła lodu, kra‘; погода (pogoda) ‘zła pogoda‘; сковородник (skoworodnik) ‘uchwyt do patelni‘ (natomiast w gwarach południoworosyjskich: дежа /дежка (deża/deżka) ‘dzieża‘; рогач (rogacz), вилы /вилки (wiły/wiłki) ‘uchwyt, widły do garnków‘; крыга /крига (kryga/kriga) ‘bryła lodu, kra‘; чапля /чапельник (czapl’a/czapelnik) ‘uchwyt do patelni‘; погода (pogoda) ‘dobra pogoda‘).
Zróżnicowanie wewnętrzne
Podział gwar środkoworosyjskich według klasyfikacji z roku 1914[5] [19] :
Grupa gwarowa pskowska;
Grupa gwarowa zachodnia;
Grupa gwarowa wschodnia;
Podział gwar środkoworosyjskich według klasyfikacji z roku 1964[20] :
Zachodnie gwary środkoworosyjskie (inne języki) :
Wschodnie gwary środkoworosyjskie (inne języki)
Przypisy
↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: О диалектном членении русского языка: наречия и диалектные зоны . [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros. ) .
↑ Касаткин Леонид (inne języki) : Русские диалекты. Лингвистическая география. W: Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН . Moskwa: Наука, 1999, s. 96.
↑ Alan Timberlake: Russian. W: The Slavonic languages . Bernard Comrie , Greville G. Corbett (inne języki) (red.). Londyn/Nowy Jork: Routledge, 1993, s. 882. ISBN 0-415-04755-2 .
↑ Kuraszkiewicz 1963 ↓ , s. 46.
↑ a b c Kuraszkiewicz 1963 ↓ , s. 64.
↑ Захарова i Орлова 2004 ↓ , s. 21—22.
↑ Касаткин Леонид (inne języki) : Русские диалекты. Лингвистическая география. W: Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН . Moskwa: Наука, 1999, s. 91.
↑ Захарова i Орлова 2004 ↓ , s. 139—140.
↑ Филин Федот (inne języki) : Русский язык . W: Лингвистический энциклопедический словарь (inne języki) . Гл. ред. Ярцева Виктория (inne języki) . Moskwa: Советская энциклопедия, 1990, s. 429—430. ISBN 5-85270-031-2 .
↑ Захарова i Орлова 2004 ↓ , s. 166—167.
↑ Захарова i Орлова 2004 ↓ , s. 81—82.
↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 12. Различение или совпадение о и а в предударных слогах после твёрдых согласных (оканье и аканье) . [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros. ) .
↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 14. Звуки на месте буквы г . [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros. ) .
↑ Пшеничнова Надежда (inne języki) : Говоры русского языка . W: Русский язык. Энциклопедия . Гл. ред. Юрий Караулов (inne języki) . Moskwa: Большая Российская энциклопедия; Дрофа, 1997, s. 89. ISBN 5-85270-248-X .
↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 19. Окончания I склонения у существительных среднего рода с ударением на основе (из мясы , к мясе ) . [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros. ) .
↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 23. Форма 3-го лица множественного числа глаголов II спряжения с ударением на основе (любят , любют ) . [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros. ) .
↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 5. Названия деревянной посуды для теста из ржаной муки . [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros. ) .
↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 6. Названия ухвата . [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros. ) .
↑ Захарова i Орлова 2004 ↓ , s. 37—38.
↑ Касаткин Леонид (inne języki) : Русские диалекты. Лингвистическая география. W: Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН . Moskwa: Наука, 1999, s. 94.
Bibliografia
Władysław Kuraszkiewicz: Zarys dialektologii wschodnio-słowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych . Warszawa: PWN , 1963.
Капитолина Захарова, Варвара Орлова: Диалектное членение русского языка . Moskwa: Едиториал УРСС, 2004. ISBN 5-354-00917-0 . (ros. ) .