Produkcja jest przeznaczona dla rolnictwa, budownictwa, przetwórstwa chemicznego i przemysłu tworzyw sztucznych. W skład Grupy Kapitałowej Grupy Azoty ZAK wchodzą spółki: ZAKSA SA, Grupa Azoty „Koltar” Sp z o.o., Grupa Azoty PKCh sp. z o.o. i Kędzierzyńsko-Kozielski Park Przemysłowy Sp. z o.o.[3] W 2022 r. firma zatrudniała 1589 pracowników[4].
Kapitał zakładowy wynosi 285 064 300 zł i dzieli się na 57 012 860 akcje o wartości nominalnej 25 zł każda.
Historia
Powstanie zakładów
Historia ich istnienia rozpoczęła się w 1940 r., kiedy niemiecki koncern chemiczny IG Farben rozpoczął w pobliżu Kędzierzyna (ówczesna nazwa: Heydebreck O.S.) budowę zakładów chemicznych, produkujących izooktan. Zakłady miały produkować benzynę syntetyczną z węglametodą Bergiusa. Produkcję uruchomiono pod koniec 1943 r.
Zakłady odgrywały ważną rolę w produkcji benzyny syntetycznej w czasie II wojny światowej, kiedy to alianckielotnictwo (bombowce startowały z Włoch) przeprowadzało masowe naloty dywanowe. Bombardowania rozpoczęły się w lipcu 1944 r. i doprowadziły do zniszczenia instalacji produkcyjnych zakładów. W dniach 21 i 22 stycznia 1945 r. przeprowadzono ewakuację zakładów[5].
31 stycznia 1945 r. Armia Czerwona zajęła Kędzierzyn-Koźle (Heydebreck O.S.) i Azoty. Rosjanie przeprowadzili całkowity demontaż urządzeń i aparatury zakładów chemicznych. Zniszczenia osiągnęły około 80% potencjału produkcyjnego[6]. Pozostały sprzęt wywieźli Polacy do odbudowywanych zakładów chemicznych w Oświęcimiu, Chorzowie i Tarnowie. Polacy traktowali wówczas ziemie Śląska Opolskiego jako teren niemiecki i nie zamierzali rozwijać na nich przemysłu[7].
Po II wojnie światowej
W 1948 r. rząd polski podjął decyzję o wybudowaniu w Kędzierzynie trzeciej w kraju (obok Chorzowa i Mościc koło Tarnowa) fabryki nawozów sztucznych[8]. Miała ona powstać w miejscu zniszczonych niemieckich zakładów chemicznych IG Farben. Nowa fabryka otrzymała nazwę Zakłady Przemysłu Azotowego „Kędzierzyn” z siedzibą w Bierawie. Zakłady zostały formalnie utworzone 1 stycznia 1949 r., a w październiku 1949 r. uruchomiono pierwszą instalację, produkującą rocznie 840 t wosku syntetycznego.
Sześcioletni plan rozwoju 1950-1955 przewidywał dalszą rozbudowę Zakładów Przemysłu Azotowego „Kędzierzyn”. 17 lutego 1952 r. przyjęto tymczasową nazwę fabryki: Zakłady Przemysłu Azotowego „Kędzierzyn” w budowie. 15 stycznia 1954 r. uruchomiono próbną produkcję amoniaku, kwasu azotowego i saletrzaku. Produkcja ciągła ruszyła 10 marca – datę tę uznano za oficjalne otwarcie zakładów produkujących nawozy azotowe. W tym samym roku rozpoczęto produkcję tlenu sprężonego, dicyjanodiamidu, melaminy i utrwalacza płynnego „W”. W 1954 r. wybudowano także elektrociepłownię[7].
W następnych latach powstały kolejne instalacje produkujące kilkadziesiąt innych wyrobów chemii organicznej i nieorganicznej[9]. W 1955 r. rozpoczęto produkcję bezwodnika ftalowego, wosków, aminoplastów i kwasów tłuszczowych. We wrześniu 1956 r. zmieniono nazwę fabryki na Zakłady Przemysłu Azotowego „Kędzierzyn”, a w 1957 r. uruchomiono drugą linię produkującą nawozy azotowe oraz instalacje produkujące mocznik i stężony (67%) kwas azotowy.
6 czerwca 1959 r. zmieniono nazwę fabryki na Zakłady Azotowe „Kędzierzyn”[11]. W latach 60. uruchomiono produkcję azotynu i azotanu sodowego, formaliny, klejów mocznikowych, estrów ftalowych, melaminy i innych produktów chemicznych. W 1962 r. oddano do użytku – po raz pierwszy w Polsce – instalację do produkcji amoniaku z gazu koksowniczego.
W latach 80. uruchomiono wytwórnię alkoholi OXO: oktanolu (2-etyloheksanolu), n-butanolu i izobutanolu[13]. W ten sposób rozpoczęto produkcję komponentów tworzyw sztucznych. Uruchomiono także nową wytwórnię klejów mocznikowych i nową instalację granulacji mechanicznej saletrzaku (nowy produkt otrzymał nazwę Salmag)[12].
Okres III Rzeczypospolitej
W latach 1990–2005 firma przeszła szereg zmian – organizacyjnych i technicznych. 1 stycznia 1992 r. zakłady zostały przekształcone w jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa o nazwie Zakłady Azotowe Kędzierzyn Spółka Akcyjna. W następnych latach inwestycje związane były z działaniami na rzecz ochrony środowiska: uruchomiono elektrofiltry w elektrociepłowni i nową instalację kwasu azotowego, wybudowano mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków i nowy zbiornik stokażowy amoniaku oraz ukończono modernizację drugiego ciągu nawozowego[14]. Dzięki tym inwestycjom Zakłady Azotowe Kędzierzyn SA zostały skreślone z listy przedsiębiorstw najbardziej uciążliwych dla środowiska[15].
W 2000 r. przeprowadzono restrukturyzację spółki, powołując do życia system spółek biznesu[16]. Powstało sześć jednostek biznesowych oraz wydzielono spółki-córki, które zostały utworzone z majątku dotychczasowych służb remontowych i pomiarowych, transportowych (spółka AutoZAK), Hotelu Centralnego i Hotelu Azoty w Ustce[17]. W 2003 r. Spółka uzyskała certyfikat jakości PN-EN ISO 9001:2001 i PN-N-18001:1999. W sierpniu 2003 r. wydzielono ze Spółki Wydział Badawczo-Produkcyjny i utworzono Spółkę „Chemzak”.
W listopadzie 2004 r. polski rząd wyraził zgodę na wniesienie 80% akcji ZAK SA do Nafty Polskiej[18]. Stanowiło to element przyjętej do realizacji nowej strategii restrukturyzacji i prywatyzacji sektora Wielkiej Syntezy Chemicznej. W styczniu 2005 r. wyodrębniona została jednostka Klejów – Silekol Sp. z o.o., którą w grudniu tego samego roku kupił Pfleiderer Grajewo SA[19] W 2006 r. rozpoczęto przygotowania do sprzedaży 80% akcji ZAK SA niemieckiej firmie PCC AG, jednak transakcja nie doszła do skutku z powodu zbyt niskiej ceny oferowanej przez PCC[20].
2007 r. był jednym z najlepszych w całej historii zakładów. Został on zamknięty z zyskiem na poziomie 129 mln zł, a przychody firmy wyniosły 1,66 mld zł. Duża część z wypracowanych profitów została przeznaczona na inwestycje, które firma zaplanowała na kolejne lata[21].
8 października 2010 r. otwarto w zakładach nową instalację kwasu azotowego[22]. Jej budowa trwała 18 miesięcy i kosztowała 300 mln zł. Około 83% tej kwoty pochodziło z kredytu, udzielonego przez konsorcjum banków (BRE Bank, Kredyt Bank i PKO SA). Kredytowanie zostało wstrzymane w 2009 r., w trakcie prowadzenia inwestycji, a ponowne negocjacje trwały prawie 10 miesięcy[23]. Podczas otwarcia instalacji był obecny ówczesny wiceminister skarbu, Adam Leszkiewicz[24].
W 2010 r. otwarto także nową stację uzdatniania wody, której koszt wyniósł 70 mln zł[25]. W tym samym roku kosztem ponad 6 mln zł uruchomiono instalację do produkcji NOXy®, co zbiegło się z otrzymaniem certyfikatu na sprzedaż tego produktu[26].
W kolejnych latach zainicjowano prace nad projektem nowej elektrociepłowni na terenie zakładów[27]. W maju 2014 r. został podpisany z firmą Rafako kontrakt na realizację inwestycji[28], natomiast w październiku 2014 r. Grupa Azoty ZAK SA zawarła umowę z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, uzyskując finansowanie w wysokości 256 mln zł[29].
W latach 2011–2014 Grupa Azoty ZAK SA realizowała szereg inwestycji, m.in. uruchomienie instalacji do produkcji plastyfikatora nieftalanowego Oxoviflex– nagrodzonego tytułem „Polski Produkt Przyszłości”[30] oraz eksperymentalnego bloku energetycznego, zrealizowanego wraz ze spółką Skotan[31]. W listopadzie 2015 r. Grupa Azoty ZAK SA otworzyła instalację do produkcji RSM[32].
Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn Spółka Akcyjna
24 kwietnia 2009 r. Sąd Rejonowy w Opolu wydał postanowienie o wpisie do Rejestru Przedsiębiorców KRS zmian w Statucie Spółki, polegających na zmianie firmy Spółki na ZAK Spółka Akcyjna.
20 października 2010 r. Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach SA zostały większościowym udziałowcem ZAK SA, dzięki wejściu w posiadanie 52,6% akcji spółki[33]. 13 października 2011 r. tarnowska spółka nabyła 40,86% akcji ZAK SA, łącznie stając się posiadaczem 93,48% akcji kędzierzyńskiej spółki[34]. Był to kolejny – po nabyciu przez Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach SA 66% akcji Zakładów Chemicznych „Police” – krok na drodze do konsolidacji przedsiębiorstw Wielkiej Syntezy Chemicznej[35], którą przypieczętowała umowa pomiędzy Zakładami Azotowymi w Tarnowie-Mościcach SA a Zakładami Azotowymi Puławy SA[36]. Dla wszystkich przedsiębiorstw wchodzących w skład Grupy Azoty, wiązało się to ze zmianą nazwy oraz rebrandingiem. Kędzierzyńska spółka po raz kolejny zmieniła nazwę na: Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn SA, w skrócie – Grupa Azoty ZAK S.A.[37]
Zatrudnienie
Zatrudnienie w zakładach kształtowało się na następującym poziomie[38]:
10 kwietnia 2018[51] – 26 kwietnia 2021 – Sławomir Lipkowski[52]
27 kwietnia 2021 – 20 czerwca 2021 – Artur Kamiński[53]
21 czerwca 2021 – 11 września 2022 – Paweł Stańczyk[54][55]
23 września 2022 – luty 2024 – Filip Grzegorczyk[56][57]
25 kwietnia 2024 – obecnie – Mirosław Ptasiński[58]
Struktura organizacyjna
Spółka opiera swój system organizacyjny o koncepcję centrów odpowiedzialności. W strukturze organizacyjnej można wyróżnić trzy podstawowe poziomy: strategiczny, podstawowy i pomocniczy.
Produkcja
Trzon działalności firmy stanowią nawozy azotowe oraz plastyfikatory i alkohole OXO. Spółka produkuje również surowce chemiczne oraz energię elektryczną, energię cieplną, gaz koksowniczy i pozostałe media.
Przedsiębiorstwo jest właścicielem klubu sportowego piłki siatkowej, uczestniczącego w rozgrywkach Polskiej Ligi Siatkówki – ZAKSA SA[65][66] Jest to jeden z najbardziej utytułowanych klubów w historii polskiej siatkówki, mający na swoim koncie m.in. dziewięć tytułów Mistrza Polski (1998, 2000, 2001, 2002, 2003, 2016, 2017, 2019, 2022), dziesięciokrotny triumf w Pucharze Polski (2000, 2001, 2002, 2013, 2014, 2017, 2019, 2021, 2022, 2023), 2. miejsce w Pucharze CEV (2011) oraz trzykrotnego triumfatora w Lidze Mistrzów (2021, 2022, 2023)[67].
↑A. Konieczny: Śląsk a wojna powietrzna lat 1940–1944. Wrocław: 1998. Brak numerów stron w książce
↑65 lat Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A.(wydawnictwo okolicznościowe)
↑ abEdward Nycz, Stanisław Senft: Kędzierzyn-Koźle. Monografia Miasta. Opole: Państwowy Instytut Naukowy Instytut Śląski w Opolu, 2001. Brak numerów stron w książce
↑Składowski S., Techniczne i organizacyjne aspekty rozwoju przemysłu chemicznego w powiecie kozielskim, Państwowy Instytut Naukowy Instytut Śląski w Opolu, Opole 1971; Raporty Zintegrowane Grupy Azoty.
.jpg)
