Glifosat wprowadziła na rynek firma Monsanto w 1974 roku, jako składnik herbicydu totalnego (nieselektywnego) Roundup; stosowany jest w postaci soli amonowej lub izopropyloamoniowej. W środkach ochrony roślin glifosat występuje zazwyczaj w postaci zmodyfikowanej (soli amonowej, sodowej i innych), środki ochrony roślin zawierają także substancje ułatwiające jego przenikanie przez błony komórkowe[7]. W zestawieniu aktualnym na 24.07.2024 r. występuje 90 środków ochrony roślin zawierających glifosat; niektóre z nich to: Agrosar 360 SL, Avans Premium 360 SL, Glifocyd 360 SL, Klinik 360 SL, Kosmik 360 SL, Taifun 360 SL[8].
Zastosowania
Preparaty oparte na glifosacie powodują zamieranie większości roślin, umożliwiając łatwe i tanie niszczenie chwastów, w tym wieloletnich, wcześniej bardzo trudnych do likwidacji. Stosowane są do zwalczania roślinności na torach kolejowych, likwidacji nieużytków, odchwaszczania upraw sadowniczych, desykacji zbóż i rzepaku[9]. Glifosat uzyskał szczególne znaczenie po opracowaniu roślin uprawnych modyfikowanych genetycznie, które zawierają gen kodujący syntazę EPSPS odporną na działanie glifosatu (pochodzi ona od bakterii[6]). Umożliwia to opryski upraw tym środkiem w celu selektywnego niszczenia chwastów.
Zwalcza niemal wszystkie chwasty; do nielicznych wyjątków należy skrzyp. Z biegiem czasu niektóre rośliny wykształciły jednak odporność na glifosat (dzięki powieleniu genów kodujących EPSPS lub zabezpieczeniu merystemu wierzchołkowego pędu)[6]. Znanych jest kilkanaście gatunków chwastów odpornych na glifosat, z czego w Polsce występują: życica wielokwiatowa, przymiotno kanadyjskie i babka lancetowata[10].
Bezpieczeństwo
W 2014 roku metaanaliza ponad 1000 badań spełniających wymagane standardy przeprowadzona przez BfR wykazała, że glifosat nie wywołuje nowotworów, uszkodzeń płodu ani zaburzeń płodności[11]. Rok później z wnioskami tymi zgodziła się EFSA[12][13] (co skrytykowało 96 naukowców w liście otwartym[14]), natomiast Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (MABR) zaklasyfikowała glifosat jako substancję prawdopodobnie rakotwórczą dla ludzi (grupa 2A) ze względu na względne dowody na zwiększanie ryzyka wystąpienia chłoniaka nieziarniczego[15]. Zgodnie z metodologią MABR, aby dana substancja została uznana za „prawdopodobnie rakotwórczą”, wystarczy, że część badań na to wskazuje, nawet jeśli inne temu przeczą[16]. Na tej podstawie Kalifornia zaklasyfikowała glifosat jako rakotwórczy, co Monsanto (producent tego herbicydu) zaskarżyło do sądu[17]. BfR skrytykowało MABR za przeanalizowanie tylko części prac naukowych[18][2], a wielu innych naukowców i organizacji wytknęło MABR błędy[19][20].
W 2016 roku na obradach FAO i WHO zaakceptowano wyniki badań na wielu organizmach zwierzęcych, wskazujące, że glifosat po podaniu doustnym nie powodował efektów genotoksycznych w dawkach do 2 g/kg masy ciała. Modele te uznano za właściwe do szacowania ryzyka genotoksyczności dla ludzi. Jako maksymalne dopuszczalne dzienne spożycie glifosatu i jego metabolitów ustalono dawkę 1 mg/kg m.c., a z powodu niskiej toksyczności glifosatu uznano, że nie ma potrzeby ustalania maksymalnej dopuszczalnej dawki jednorazowej (ARfD, z ang.acute reference dose)[21]. Analiza ta spotkała się z zarzutem „zbieżności interesów”, jako że przewodniczący obrad prowadzi instytut, który otrzymał dotację od Monsanto[22]. W tym samym roku EPA stwierdziła, że glifosat nie jest kancerogenny[13].
W 2017 roku Europejska Agencja Chemikaliów podtrzymała, że glifosat silnie uszkadza oczy i jest niebezpieczny dla organizmów wodnych. Jednocześnie skonkludowała, że obecne badania nie pozwalają sklasyfikować glifosatu jako kancerogen, mutagen czy związek chemiczny zagrażający reprodukcji[23].
Degradacja
Degradacja glifosatu
Glifosat jest odporny chemicznie, ale degradują go enzymy wytwarzane przez drobnoustroje glebowe. Produktami degradacji są sarkozyna, kwas aminometylofosfonowy (AMPA)(inne języki), amoniak, etanol, woda i fosforany. AMPA może ulegać w glebie wolniejszej degradacji niż glifosat[24]. Czas połowicznego zaniku (DT50) w glebie w obecności tlenu wynosi 12 dni[25].
↑European Food SafetyE.F.S.AuthorityEuropean Food SafetyE.F.S., Conclusion on the peer review of the pesticide risk assessment of the active substance glyphosate, „EFSA Journal”, 13 (11), 2015, DOI: 10.2903/j.efsa.2015.4302(ang.).
↑MarthaM.RichmondMarthaM., Development of IARC Monograph 112: Assessment Process, Review Panel Decisions, and Basis for Final Panel Decisions, Cham: Springer International Publishing, 2021, s. 71–93, DOI: 10.1007/978-3-030-81953-8_8, ISBN 978-3-030-81952-1(ang.).
↑Summary report, [w:] Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues, Geneva, 9–13 May 2016 [online], FAO/WHO, 16 maja 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-10-17](ang.).
