Gawłów (województwo małopolskie)

Gawłów

wieś
Kościół św. Andrzeja Boboli
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	bocheński
Gmina	Bochnia
Liczba ludności (2022)	632[2]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-711[3]
Tablice rejestracyjne	KBC, KBA[4]
SIMC	0812212
Położenie na mapie gminy wiejskiej Bochnia Gawłów
Położenie na mapie Polski Gawłów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Gawłów
Położenie na mapie powiatu bocheńskiego Gawłów
50°01′36″N 20°27′46″E[1]

Gawłów – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim, w gminie Bochnia. Znajduje się na Podgórzu Bocheńskim, na prawym brzegu rzeki Raba^[5].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego. Integralne części miejscowości: Gęsiarnia, Niemiecka Wieś, Polska Wieś, Zastawie^[6].

W miejscowości ma swoją siedzibą parafia św. Andrzeja Boboli. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii krakowskiej, diecezji tarnowskiej, dekanatu Bochnia Wschód.

Symbolika i etymologia

Herbem wsi jest panna w złotym polu, w czerwonej sukni, z rozpuszczonymi włosami, w koronie złotej, na niedźwiedziu czarnym, kroczącym. Ponieważ nie odnaleziono godła wcześniejszej osady, historycy proponują wykorzystać herb Rawicz, należący do założycieli i pierwszych właścicieli wsi.

Nazwa wioski według Piotra Galasa jest nazwą patroniczną i pochodzi od imienia Gaweł.

Oświata

W Gawłowie znajduje się Zespół Szkół Gminnych im. Mikołaja Kopernika^[7], w której uczą się dzieci z klas szkoły podstawowej oraz gimnazjum. Pod patronatem szkoły działa szkolne obserwatorium astronomiczne, które zostało otwarte 21 czerwca 2007 roku. Obok szkoły znajduje się gminne przedszkole.

Historia

Historia wczesnego osadnictwa na terenach obecnego Gawłowa

Na terenie dzisiejszego Gawłowa, w dolinie Raby znaleziono materiały neolityczne, które świadczą o zasiedleniu terenów w tym okresie przez ludność różnych grup kulturowych. W trakcie badań powierzchniowych odkryto także ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego z XI–XIII wieku^[8].

Gawłów w okresie od XIV do XVII wieku

Jako dziedzice Gawłowa byli w okresie 1365–1419 poświadczeni trzej kolejni właściciele: Leonard, jego syn Leonard i krewny Dominik. Przodkowie Leonarda prawdopodobnie już sto lat wcześniej osiedlili się na terenie południowej Bocheńszczyzny. Pierwsze dokumenty („Inter villam Gavlov et Puszczynam siue Niepolomice”) wymieniają Gawłów dopiero w 1365 roku. Wówczas to Kazimierz Wielki przybył do Gawłowa i osobiście w towarzystwie swego orszaku i zaprzysiężonych świadków wyznaczył granicę wsi. Wydarzenie to było skutkiem skargi, jaką złożył pierwszy, znany właściciel wioski – Leonard na zarządcę dóbr niepołomickich, Władysławowi Łokietkowi. Król nie ograniczył się tylko do wytyczenia spornej granicy z dobrami niepołomickimi, ale wyznaczył również granicę Gawłowa z przylegającymi wioskami. Osada była wówczas dwukrotnie większa niż obecnie, bo należały do niej tereny dzisiejszego Baczkowa i Gawłówka (początkowo Wola Gawłowska). Przy tej okazji Gawłów otrzymał od króla prawo magdeburskie i immunitet sądowy. Lokacja na prawie magdeburskim uprawniała do targu raz na tydzień, co wpływało na rozwój wsi jako ośrodka rolniczo – handlowego.

Między 1419 a 1433 posiadłości dotychczas szlacheckie gawłowskie (Gawłów, Gawłówek i Baczków) stały się własnością królewską i były w zasięgu dóbr niepołomickich. W 1433 Gawłów zastawiony został przez króla Mikołajowi Stadnickiemu, a od 1464 na stałe znajdował się w rękach szlacheckich, zaś dwie pozostałe wsie (Gawłówek i Baczków) powróciły do dóbr monarszych. W 1465 Gawłowem przejściowo władali Kmitowie, będący właścicielami Wiśnicza. Jednak zbyt odległe położenie Gawłowa od Wiśnicza zadecydowało o odsprzedaży tych ziem.

W II połowie XV wieku osadą władali Kuropatwowie z Łańcuchowa, herbu Szreniawa (Szreniawici). W tym czasie na terenie regionu bocheńskiego nastąpił silny rozwój przemysłu spożywczego. Rzemiosła spożywcze powiązane były ściśle z hodowlą bydła i trzody w samej Bochni i wsiach okolicznych. W Gawłowie zbudowano młyn (pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1395), w wiosce była również karczma. Słodownictwo i piwowarstwo było oparte na produkcji słodu w miejscowych młynach oraz o plantacjach chmielu. Gawłów był głównym dostawcą ryb słodkowodnych do Bochni. Posiadał „rybniki” w pobliżu Grobki, po których została nazwa przysiółka Zastawie. Przez Gawłów wiodła droga solna z Bochni, przez Uście Solne ku Słomnikom. Szlak solny uściecki był pod bezpośrednią opieką i kontrolą żupy bocheńskiej, ona też, jak świadczy ordynacja z 1626, naprawiała drogę przez Gawłów.

Gawłów w okresie porozbiorowym

W czasie I rozbioru Polski, gdy Bocheńszczyzna znalazła się w rękach austriackich, Gawłów należał do dominium krzeczowskiego. Stało się to w czerwcu 1772 roku. Dobrami krzeczowskimi zarządzał wtedy podstarości Ignacy Dydyński, jednak te dobra utracił. Austriacy przejęli bowiem polskie królewszczyzny. Na ogół jednak szybko się ich wyzbywali w drodze licytacji publicznej, ponieważ dążyli do jak najszybszego doraźnego wzbogacenia skarbu monarchii.

W latach 1785–1790 w Gawłowie nastąpiła kolonizacja niemiecka tzw. józefińska. W pierwszym okresie nastąpił masowy napływ kolonistów. Koloniści musieli najpierw dostać w Wiedniu paszporty kolonizacyjne, później wysyłani byli do poszczególnych miejscowości w Galicji. Tam z kolei nie zawsze były przygotowane dla nich parcele i domy. Spowodowało to wydanie czasowego wstrzymania napływu kolonistów i ich podział na grupy i klasy. Uprzywilejowani byli ci, którzy posiadali własny majątek, oni też dostawali większe parcele i domy na koszt państwa. Reszta przyjeżdżała na własne ryzyko. Jednym z ważniejszych ośrodków kolonizacji stała się Bochnia, na którą zaborcy zwrócili szczególną uwagę w związku z zawładnięciem kopalni soli. Bardziej intensywna działalność kolonizacyjna rozpoczęła się po śmierci cesarzowej Marii Teresy i wstąpieniu na tron jej syna Józefa II, który wzorując się na rozwiązaniach kolonizacyjnych Fryderyka Wielkiego wydał nowy patent kolonizacyjny. Celem rozpoczętych działań miało być „przyjście krajowi z pomocą w podniesieniu stanu gospodarki”. Dopuszczał on także kolonizację rolniczą, w odróżnieniu od patentu kolonizacyjnego swojej matki.

Koloniści, którzy przybyli do Gawłowa, utworzyli nowy Gawłów. Założyli oni tu na mocy Patentu tolerancyjnego zbór luterański, dla którego w 1809 wybudowali drewniany dom modlitwy, który stoi do dziś.

Gmina ewangelicka w Gawłowie utrzymała w sąsiednich Majkowicach (obecnie remiza OSP) prywatną szkołę dla mniejszości niemieckiej. Koloniści gawłowscy pracowali w kopalni soli w Bochni. Szybko zasymilowali się z miejscową ludnością, część z nich przyjęła nawet katolicyzm. Dużym problemem była niewystarczająca liczba kwater, co przyczyniło się do wyrzucania z domów Żydów, którzy nie płacili podatków. Jednak później zaczęto płacić chłopom i Żydom za wynajmowanie pomieszczeń dla kolonistów. Bałagan organizacyjny związany z kolonizacją, brak domostw, szerzące się choroby i wysokie koszty spowodowały, że 4 sierpnia 1785 cesarz wstrzymał – formalnie czasowo, jednak w praktyce na zawsze – akcję kolonizacyjną.

W 1834 poprzez licytację właścicielem Nowego i Starego Gawłowa został Jakub Łasiński. W 1835 w poświadczonym dokumencie zakupu klucza krzeczowskiego przez Edwarda Homolacsa, został wymieniony Stary i Nowy Gawłów.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[9].

• Kościół parafialny pw. św. Andrzeja Boboli z otoczeniem.

Inne zabytki

• cmentarz ewangelicki;
• cmentarz wojenny nr 316.

Zobacz też

• Gawłów
• Gawłowo
• Gawłówek
• Gawłówka

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31905
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 256 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz.U. z 2015 r. poz. 669)
5. Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna. [dostęp 2017-04-08].
6. GUS. Rejestr TERYT
7. Zespół Szkół Gminnych w GAWŁOWIE. [dostęp 2015-07-26].
8. AndrzejA. Żaki AndrzejA., Archeologia Małopolski Wczesnośredniowiecznej, Polska Akademia Nauk, 1974, s. 520 .
9. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-17] .

Bibliografia

• Jerzy J.P. Drogomir "Polegli w Galicji Zachodniej 1914-1915(1918)"

Linki zewnętrzne

• gawlow_powbochnia.republika.pl Historia Gawłowa. gawlow_powbochnia.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-16)].