Galaktyka Wir

Galaktyka Wir

Galaktyka Wir w świetle widzialnym oraz NGC 5195 (zdjęcie z HST)
Odkrywca	Charles Messier
Data odkrycia	13 października 1773
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Psy Gończe
Typ	spiralna (Sbc)
Rektascensja	13^h 29^m 52,698^s[1]
Deklinacja	+47° 11′ 42,93″[1]
Odległość	23,17 mln ly (7,1 ± 1,2 Mpc[a][2])
Przesunięcie ku czerwieni	0,00155 ± 0.0002[1]
Jasność obserwowana	8,96^m
Rozmiary kątowe	11,2′ × 6,9′
Charakterystyka fizyczna
Wymiary	∅ 60 000 ly
Jasność absolutna	−21,5^m
Masa	160 mld M☉[3][4]
Alternatywne oznaczenia
M51, M51A, NGC 5194, IRAS13277+4727, UGC 8493, KCPG 379A, MCG 8-25-12, ZWG 246.8, VV 1, VV 403, ARP 85, PGC 47404

Galaktyki Wir i NGC 5195

Galaktyka Wir (również Messier 51, M51 lub NGC 5194) – galaktyka spiralna o anormalnym małym jądrze, położona w odległości około 23 milionów lat świetlnych^[a][2], w gwiazdozbiorze Psów Gończych, blisko ostatniej gwiazdy dyszla Wielkiego Wozu, 3,5° poniżej Alkaida^[5]. Została odkryta 13 października 1773 roku przez Charles’a Messiera^[6].

Charakterystyka fizyczna

Galaktyka Wir znajduje się w odległości 7,1 miliona parseków od Ziemi^[a][2]. Jest pierwszą galaktyką, w której zauważono spiralną strukturę, dobrze widoczną z Ziemi od strony bieguna galaktycznego. Galaktyka Wir ma jasność 8,96^m i – wraz z towarzyszącą galaktyką NGC 5195 – rozmiary 11,2′ × 6,9′^[5]. Ma masę około 160 miliardów mas Słońca^[3][4], oraz 60 tysięcy lat świetlnych średnicy. Jest zaliczana do galaktyk Seyferta typu 2^[7], oraz należy do grupy galaktyk M101.

Oddziaływanie grawitacyjne z NGC 5195

Towarzysząca galaktyka NGC 5195 znajduje się na końcu jednego z ramion spiralnych galaktyki^[8], nieco za M51^[9] i należy do galaktyk soczewkowatych. Galaktyki te oddziałują ze sobą grawitacyjnie, obie stanowią obiekt Arp 85 w Atlasie Osobliwych Galaktyk Haltona Arpa^[6]. Pod wpływem przyciągania NGC 5195 jedno z ramion NGC 5194 zostało rozciągnięte^[9], tworząc most gwiezdny między tymi galaktykami.

Uważa się, że wyraźna spiralna struktura Galaktyki NGC 5194 jest wynikiem przejścia NGC 5195 przez dysk Galaktyki NGC 5194, co miało się wydarzyć od 500 do 600 milionów lat temu^[10]. Astronomowie uważają, że interakcja ta zwiększyła aktywność gwiazdotwórczą w ramionach spiralnych galaktyki, poprzez kompresję wodoru w tych rejonach^[4].

W przyszłości NGC 5195 zostanie całkowicie pochłonięta.

Odkrycie i obserwacje

Szkic Galaktyki M51 wykonany przez Williama Parsonsa w 1845

Galaktyka została odkryta 13 października 1773 przez Charles’a Messiera^[6]. Opisał wtedy ten obiekt jako „ledwo widoczną mgławicę^[b] bez gwiazd”^[3]. Jej sąsiednia galaktyka, NGC 5195, została odkryta w 1781 przez Pierre Méchaina, chociaż nie było wtedy wiadomo, czy galaktyka ta oddziałuje grawitacyjnie z NGC 1594, czy też znajduje się w rzeczywistości w zupełnie innej odległości od Ziemi. W 1845 William Parsons przy użyciu słynnego Lewiatana z Parsonstown – 72-calowego teleskopu zwierciadlanego (największego na świecie aż do 1917) odkrył, że Galaktyka Wir posiada strukturę spiralną, była to pierwsza znana wtedy „mgławica”, o której było wiadomo, że posiada taką strukturę^[3][11][12]. Tak zwane „mgławice spiralne” nie były uważane za oddzielne galaktyki aż do 1929, kiedy to Edwin Hubble zaobserwował Cefeidy w tych tzw. mgławicach spiralnych, co dowodziło temu, że są one tak daleko, że są kompletnie oddzielnymi galaktykami, a nie mgławicami w naszej galaktyce^[4][13].

Supernowe

W Galaktyce Wir zarejestrowano trzy przypadki supernowej^[14]:

• SN 1994I: supernowa typu Ic zaobserwowana 4 kwietnia 1994^[14]. Jej jasność maksymalna wyniosła 12,9^m[15].
• SN 2005cs: supernowa typu II-P zaobserwowana 28 czerwca 2005. W momencie wykrycia, jasność supernowej wyniosła 14^m[16]. Supernowa ta przysłużyła się w oszacowaniu odległości do Galaktyki M51^[2].
• SN 2011dh: supernowa typu II-P zaobserwowana 1 czerwca 2011^[14].

Kandydat na planetę

We wrześniu 2020 w galaktyce odkryto kandydata na egzoplanetę – M51-ULS-1b. Planetę wykryto poprzez obserwację zaćmień masywnego rentgenowskiego układu podwójnego (jest to jeden z najjaśniejszych źródeł rentgenowskich w M51). Po potwierdzeniu byłaby to pierwsza znana nam planeta znajdująca się poza Drogą Mleczną. Ta nowa metoda odkrywania egzoplanet, czyli poprzez skupianie się na jasnych, pozagalaktycznych źródłach rentgenowskich (XRS, ang. X-Ray Source) może pozwolić w przyszłości na dalsze odkrycia planet pozagalaktycznych. Promień planety M51-ULS-1b jest najprawdopodobniej niewiele mniejszy od promienia Saturna, a rentgenowski układ binarny, jaki on okrąża, jest młody i masywny. Składnikiem głównym w tym układzie jest gwiazda neutronowa lub czarna dziura, a wtórnym – masywna gwiazda^[17].

Zobacz też

• Lista obiektów NGC

Uwagi

1. Inne źródła podają odległość od M51 wynoszącą 8,6 Mpc (około 28 milionów lat świetlnych)^[17].
2. W tych czasach nie uważano, że istnieją inne galaktyki. Drogę Mleczną uważano za cały wszechświat, a obiekty, które dziś już wiemy, że są galaktykami, były uznawane za jedynie mgławice w naszej galaktyce.

Przypisy

1. Galaktyka Wir w bazie SIMBAD (ang.)
2. KatalinK. Takáts KatalinK., JozsefJ. Vinkó JozsefJ., Distance estimate and progenitor characteristics of SN 2005cs in M51, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”, 372 (4), 2006, s. 1735-1740, DOI: 10.1111/j.1365-2966.2006.10974.x, Bibcode: 2006MNRAS.372.1735T, arXiv:astro-ph/0608430 [dostęp 2020-10-15]  (ang.).
3. M51 Whirlpool galaxy [online], European Southern Observatory [dostęp 2020-10-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-29]  (ang.).
4. Messier 51: Whirlpool Galaxy [online], Messier Objects, 3 czerwca 2015 [dostęp 2020-10-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-14]  (ang.).
5. Jan Desselberger. Ciekawostki wiosennego nieba: Wiatraki Monsieur Messiera. „Urania – Postępy Astronomii”. 2/2015 (776), s. 68, 2015 marzec-kwiecień. Polskie Towarzystwo Astronomiczne. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. ISSN 1689-6009. 
6. CourtneyC. Seligman CourtneyC., NGC 5194, [w:] Celestial Atlas [online] [dostęp 2014-12-14]  (ang.).
7. SatokiS. Matsushita SatokiS., SebastienS. Muller SebastienS., JeremyJ. Lim JeremyJ., Jet-disturbed molecular gas near the Seyfert 2 nucleus in M51, „Astronomy and Astrophysics”, 468 (3), 2007, L49-L52, DOI: 10.1051/0004-6361:20067039, Bibcode: 2007A%26A...468L..49M, arXiv:0704.0947 [dostęp 2020-10-15]  (ang.).
8. Jan Desselberger. Niebo nad Polską. „Urania – Postępy Astronomii”. 775 (1), s. 66, 2015-01-01. Polskie Towarzystwo Astronomiczne. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. ISSN 1689-6009. (pol.). 
9. Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. Przewodnik Collinsa. Warszawa: Multico, 2010, s. 98, 290. ISBN 978-83-7073-928-7.
10. Heikki Salo; Eija Laurikainen. A Multiple Encounter Model of M51. „Astrophysics and Space Science”. 269, s. 663–664, 1999. DOI: 10.1023/A:1017002909665. Bibcode: 1999Ap&SS.269..663S. (ang.). 
11. Lord Rosse. On the nebula 25 Herschel, or 61 (czytaj: 51) of Messier’s catalogue. „Report of the Fifteenth Meeting of the British Association for the Advancement of Science”, s. 4, 1846. Londyn, Anglia. [dostęp 2020-10-15]. (ang.). 
12. John Pringle Nichol: Thoughts on Some Important Points Relating to the System of the World. Edinburgh, Szkocja: 1846, s. 23. [dostęp 2020-10-15]. (ang.). Ilustracja Parsonsa widoczna jest na stronie poprzedzającą stronę 23.
13. Edwin P. Hubble. A spiral nebula as a stellar system, Messier 31. „Astrophysical Journal”. 69, s. 103–158, 1929 marzec. DOI: 10.1086/143167. Bibcode: 1929ApJ....69..103H. 
14. List of Supernovae, [w:] IAU Central Bureau for Astronomical Telegrams [online], Międzynarodowa Unia Astronomiczna [dostęp 2014-12-14]  (ang.).
15. D.N.D.N. Sauer D.N.D.N. i inni, The properties of the „standard” type Ic supernova 1994I from spectral models, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”, 369 (4), 2006, s. 1939-1948, DOI: 10.1111/j.1365-2966.2006.10438.x, Bibcode: 2006MNRAS.369.1939S, arXiv:astro-ph/0604293 [dostęp 2020-10-14]  (ang.).
16. WeidongW. Li WeidongW. i inni, Identification of the Red Supergiant Progenitor of Supernova 2005cs: Do the Progenitors of Type II-P Supernovae Have Low Mass?, „The Astrophysical Journal”, 641 (2), 2005, s. 1060-1070, DOI: 10.1086/499916, Bibcode: 2006ApJ...641.1060L, arXiv:astro-ph/0507394 [dostęp 2020-10-15]  (ang.).
17. R. DiR.D. Stefano R. DiR.D. i inni, M51-ULS-1b: The First Candidate for a Planet in an External Galaxy, „arXiv”, 2020, DOI: 10.48550/arXiv.2009.08987, arXiv:2009.08987 [dostęp 2020-10-15]  (ang.).

Linki zewnętrzne

• Galaktyka Wir w serwisie APOD: Astronomiczne zdjęcie dnia
• NGC 5194 w SEDS.org (ang.)
• Galaktyka Wir w serwisie SEDS.org (Revised NGC and IC Catalog) (ang.)
• CourtneyC. Seligman CourtneyC., NGC 5194, [w:] Celestial Atlas [online] [dostęp 2014-02-15]  (ang.).
• Galaktyka Wir w bazie SIMBAD (ang.)
• Galaktyka Wir w NASA/IPAC Extragalactic Database (ang.)

Encyklopedie internetowe (galaktyka Seyferta):

• SNL: Malstrømgalaksen