Gładyszów

Gładyszów

Ґлaдышiв

wieś
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	gorlicki
Gmina	Uście Gorlickie
Liczba ludności (2022)	345[2]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	38-315[3]
Tablice rejestracyjne	KGR
SIMC	0467991
Położenie na mapie gminy Uście Gorlickie Gładyszów
Położenie na mapie Polski Gładyszów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Gładyszów
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Gładyszów
49°30′58″N 21°15′16″E[1]

Gładyszów (dodatkowa nazwa w j. łemkow. Ґлaдышiв, trb. Gładysziw) – wieś w gminie Uście Gorlickie, w województwie małopolskim. We wsi znajdują się dwie drewniane cerkwie oraz cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej. Kursuje autobus do Gorlic i do Koniecznej.

Położenie

Gładyszów leży w środkowej części Beskidu Niskiego, na południowy wschód od Magury Małastowskiej. Położony jest około 20 km na południe od Gorlic i 10 od granicy ze Słowacją. Zabudowania wsi ciągną się wzdłuż doliny potoku Gładyszówka^[4].

Integralne części miejscowości to: Beniówka, Koło Kościoła, Niżny Koniec, Wierchnia, Wyżny Koniec^[5].

Historia

Dzwonnica przy cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego

Początkowo wieś nazywała się Kwoczeń (wielu mieszkańców nazywało się Kwoczka). Obecna nazwa pochodzi od nazwiska właścicieli całej górnej doliny rzeki Ropy – rycerzy Gładyszów z Szymbarku.

Wieś została założona na prawie wołoskim w 1417^[6].

Pierwsze wzmianki pisane pochodzą z 1629 (wymienione są 3 gospodarstwa oraz właściciel wsi, Wielopolski) jednak szacuje się, że wieś została założona pod koniec XVI w. W latach 1778–1779 wybudowano bitą drogę z Gorlic przez Gładyszów do Koniecznej. W 1890 wieś liczyła 720 mieszkańców.

Według Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder około roku 1900 wieś liczyła 123 domy. Spis wymienia 311 mężczyzn i 301 kobiet; 14 osób wyznania rzymskokatolickiego, 576 osób wyznania greckokatolickiego oraz 22 Żydów. Przynależność etniczna to Rusini (Łemkowie) – 598 osób oraz Polacy – 14 osób.

Podczas I wojny światowej Gładyszów był ziemią niczyją, na Magurze Małastowskiej swe pozycje mieli Austriacy, Rosjanie natomiast zajęli Rotundę i Popowe Wierchy. Wieś, będąca stale pod obstrzałem, uległa niemal całkowitemu zniszczeniu.

27 listopada 1918 w Gładyszowie odbył się duży wiec Łemków, gdzie powołano Ruską Radę, która podporządkowała się tzw. Ruskiej Narodowej Republice Łemków z władzami we Florynce.

W 1921 w Gładyszowie zanotowano 11 rzymskich katolików, 491 grekokatolików i 5 Żydów. W okresie międzywojennym w wyniku schizmy tylawskiej część grekokatolików dokonała konwersji na prawosławie.

W okresie międzywojennym stacjonował w miejscowości komisariat Straży Granicznej^[7].

Przed II wojną światową wieś liczyła około 220 domów. W 1945 utworzono tu posterunek MO. 6 lipca 1946 wieś została przejęta przez oddział UPA, wszyscy milicjanci zginęli. W 1947 łemkowscy mieszkańcy Gładyszowa zostali wysiedleni na Ziemie Zachodnie w ramach akcji „Wisła”, pozostało tylko 6 rodzin mieszanych. Po 1956 wielu wysiedleńców powróciło do rodzinnej wioski. Obecnie we wsi jest 100 domów.

W latach 1934–1954 i 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Gładyszów. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gładyszów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Wspólnoty religijne

Cerkiew pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela

Gładyszów jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Narodzenia Świętego Jana Chrzciciela, należącej do dekanatu Gorlice w diecezji rzeszowskiej.

We wsi działa również parafia prawosławna, również pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela, należąca do dekanatu Gorlice w diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Gładyszów jest również siedzibą Prawosławnego Ośrodka Miłosierdzia Diecezji Przemysko-Gorlickiej „ELEOS”^[8].

W miejscowości znajduje się też parafia greckokatolicka pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego, należąca do archieparchii przemysko-warszawskiej^[9].

W Gładyszowie, w pobliżu drogi do Banicy, znajdują się trzy świątynie:

• greckokatolicka cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego
• prawosławna cerkiew pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela
• prawosławna nowa cerkiew pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela (2021) w budowie

Zabytki

Prawosławna cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela (2021) w budowie (stan 2023)

Cmentarz wojenny nr 55

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[10]:

• cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela, z 1857 roku
• cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, z 1938 roku
• cmentarz wojenny nr 55, znajduje się około 200 m od drogi prowadzącej na Magurę Małastowską
• cmentarz wojenny nr 61, znajduje się na zboczu Popowych Wierchów, na wschód od przysiółka Wirchne
• cmentarz wojenny nr 60, na granicy z Małastowem

Mieszkańcy

Kaplica

Austriacki spis katastralny z 1787 wymienia następujące rodziny łemkowskie z Gładyszowa:

1. Bemia / Bem'ja (4 rodziny)

2. Bodyn / Bodyn'

3. Wanczak / Van'chak (4 rodziny)

4. Haluszczak / Halusczak / Haluszak / Halushchak

5. Gbur (3 rodziny)

6. Hrabskyj / Grabski / Chrabski / Hrabs'kyj

7. Danczyszyn / Danchyshyn

8. Dziubiniak / Dzjubynjak ( 4 rodziny)

9. Dziamba / Dzjamba

10. Karlik / Karlyk

11. Kwoczka / Kvochka

12. Kit / Kot ( 4 rodziny)

13. Lopatowski / Lopatovs'kyj

14. Madzulak / Madzuljak ( 3 rodziny)

15. Marczak / Marchak ( 3 rodziny)

16. Mikulak / Mykuljak

17. Paluszczak / Palushchak ( 4 rodziny)

18. Powanda / Povanda

19. Procz / Proch

20. Salayda / Salajda

21. Seczok / Sechok ( 2 rodziny)

22. Sierota / Syrota

23. Skrzypak / Skrypak ( 3 rodziny)

24. Stanczak / Stanchak ( 2 rodziny)

25. Telepa

26. Fedorko / Fedurko ( 2 rodziny)

27. Fil / Fill / Fil' ( 2 rodziny)

28. Car / Tsar ( 2 rodziny)

29. Ciema / Tsema

30. Ceraniak / Tseranjak

31. Szmayda / Shmajda ( 4 rodziny)

32. Szpak / Szpiak / Shpak ( 2 rodziny)

33. Szpinko / Shpinko (2 rodziny)

34. Jacewicz / Jatsevych ( 4 rodziny)

• W 1785 wieś miała 13,2 km kw. i mieszkało tu 508 grekokatolików, 2 rzymskich katolików i 0 Żydów.
• 1840 – 742 grekokatolików
• 1859 – 677 grekokatolików
• 1879 – 586 grekokatolików
• 1899 – 698 grekokatolików
• 1926 – 614 grekokatolików
• 1936 – 547 grekokatolików, 30 rzymskich katolików i 5 Żydów.

Mikrofilm nr 0766009 w zbiorach Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich zawiera dane o narodzinach w latach 1776–1842 i zgonach 1776–1854.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 33260
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 312 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Beskid Niski – kompendium wiedzy o Beskidzie Niskim [online], www.beskid-niski.pl [dostęp 2017-09-11] .
5. GUS. Rejestr TERYT
6. Roman Reinfuss, Śladami Łemków, Wydawnictwo PTTK Kraj, Warszawa 1990, s. 10, ISSN 83-7005-238-X
7. Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
8. Dane o Ośrodku ELOS na stronie rejestr.io
9. Gładyszów – Archidiecezja Przemysko-Warszawska Kościoła Greckokatolickiego w Polsce [online], cerkiew.org [dostęp 2017-09-11]  (pol.).
10. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 .

Linki zewnętrzne

• Gładyszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 595 .