Przez Węgrów nazywani byli rutének i byli jedną z najbardziej dyskryminowanych mniejszości na terenie Węgier oraz najbardziej zapóźnioną pod względem rozwoju świadomości narodowej, rozwoju gospodarczego i struktury społecznej.
Pierwsze działania w kierunku rozwoju rusińskiego ruchu narodowego podjął w latach 1848–1849 Adolf Dobrianskyj. Rozpoczął on starania o utworzenie osobnej jednostki administracyjnej na terenach zamieszkanych przez Rusinów. Udało mu się wywalczyć utworzenie osobnego komitatu (Ruskiego Kraju – z połączenia 4 jednostek: Bereg, Máramaros, Ung i Ugocsa), a on sam został żupanem tego dystryktu. Równocześnie kilkudziesięciu Rusinów zajęło stanowiska urzędnicze. Jednak już w 1850 okręg ten został zlikwidowany.
Po wojnie włosko-austriackiej 1866 roku i przegranej Austrii wzrosło znaczenie Węgier. To z kolei spowodowało ograniczenie autonomii rusińskiej, dlatego inteligencja rusińska skupiła się na obronie kultury i języka. W 1866 powstało Towarzystwo Świętego Bazylego, wspierające rusińską działalność kulturalną.
W 1868 w Austro-Węgrzech uchwalono liberalną ustawę narodowościową, jednak nie polepszyło to sytuacji Rusinów. W 1869 zamknięto jedyne gimnazjum rusińskie w Użhorodzie. W kolejnych latach rusiński ruch narodowy podzielił się na dwie grupy: małą, zrzeszającą zwolenników Rosji, oraz dużo większą – zwolenników kultury węgierskiej. Na początku lat 70. XIX wieku nowy biskup greckokatolicki w Mukaczewie, István Pankovics, rozwinął akcję zwalczania moskalofilstwa. Wielu nauczycieli-Rusinów przeniesiono w inne rejony Węgier, w 1873 zabroniono kształcenia księży w Wiedniu.
W 1910 r. 89% ludności utrzymywało się z pracy na roli, a 78% było analfabetami.
Współczesność
W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Twierdzą oni, że na obecnych terenach Polski, Słowacji, Ukrainy, Węgier i Serbii mieszka około 1 200 000 społeczność o proweniencji karpatoruskiej[4]. Współcześnie mieszkający na Ukrainie podkreślają swoją odrębność od Ukraińców m.in. poprzez demonstracyjne ignorowanie obowiązującego w tym kraju czasu wschodnioeuropejskiego i zegarki ustawiają według czasu środkowoeuropejskiego, według którego liczono na Zakarpaciu czas przed wojną[5].
↑J. Lewandowski: Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?, w: Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s. 42.
↑„Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?”. J. Lewandowski, [w:] Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s. 42–43.
Tadeusz Kopyś, Stosunki narodowościowe na Rusi Zakarpackiej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, w: Węgry i dookoła Węgier, ISBN 83-88737-22-8.
