Fenobarbital, luminal (łac.Phenobarbitalum) – organiczny związek chemiczny, fenylowo–etylowa pochodna kwasu barbiturowego. Stosowany jako środek o bardzo silnym działaniu nasennym i uspokajającym, należy do grupy barbituranów. Ma również silne i długotrwałe działanie przeciwdrgawkowe. W dużych dawkach indukukuje długi sen z okresem ponarkotycznym[6]Wprowadzony do lecznictwa w 1912 roku przez firmę farmaceutyczną Bayer pod nazwą handlową Luminal. Działanie opiera się na interakcji z kompleksem receptora GABA. Fenobarbital, jak i inne barbiturany, powoduje zwiększenie powinowactwa receptora do endogennych ligandów. Wpływa także bezpośrednio na kanał chlorkowy. W ten sposób prowadzi do hiperpolaryzacjibłony komórkowejneuronu i tłumi jego aktywność.
Działanie
Barbiturany modyfikują przewodnictwo Na+, Cl−, Ca2+. Działają niezależnie od GABA przez swoje miejsce rozpoznawcze (receptor GABA-A) bezpośrednio stymulując przepływ anionów Cl−. Ta niezależność daje kwasowi G-amino masłowemu (GABA) prowadzić prawie bez ograniczenia do bardzo głębokiego i długotrwałego hamowania wielu podstawowych funkcji mózgu. Nasilają hamowanie zarówno presynaptyczne, jak i postsynaptyczne. Wiąże się z receptorem GABA–A (nie wiąże się z GABA-C !). Przedłuża okres otwarcia kanału Cl− w receptorze GABA–A (Benzodiazepiny zwiększają częstotliwość otwarcia kanału Cl−).
Wywiera działanie przez wpływ na kompleks receptorowy GABA związany z kanałem dla jonów Cl−, po związaniu z kompleksem receptorowym powoduje nasilenie hamowania GABA-ergicznego w wyniku zwiększonego napływu jonów chlorkowych do wnętrza neuronu. Blokuje zależny od napięcia kanał wapniowy. Prawdopodobnie zaburza równowagę między procesami pobudzania a hamowania neuronów w różnych strukturach mózgu, poprzez nasilenie blokującego wpływu GABA na przekaźnictwo nerwowe (receptory GABA-A). Fenobarbital działa hamująco na neurony układu limbicznego, tworu siatkowatego w mózgu, a także podwzgórza, upośledza przekazywanie bodźców do kory mózgowej z tych struktur. Fenobarbital wzmacnia efekt hamujący neuroprzekaźnika GABA a podany w wysokich dawkach działa jak analog GABA. Jest jednym z modulatorów receptora GABA-A. Redukuje pobudzający wpływ glutaminianów.
Eliminacja: ok. 25% przez nerki w postaci niezmienionej (większy odsetek przy moczu alkalicznym lub przy poliurii), reszta metabolizowana w wątrobie. Poziom leczniczy w osoczu 15–40 mg/l.
Wskazania
Napady ogniskowe, lek przeciwdrgawkowy drugiego wyboru przy napadach grand mal, najczęściej w kombinacji. Serie wielkich napadów, stan padaczkowy grand mal: lek drugiego wyboru, jeżeli fenytoina, diazepam lub klonazepam nie są skuteczne. Lek nasenny. Powoduje również zmniejszenie poziomu bilirubiny we krwi.
Skuteczne jest również podawanie fenobarbitalu w żółtaczce fizjologicznej noworodków ze względu na zdolność indukowania układu metabolizującego bilirubinę niesprzężoną.
perfusor: 600 mg na 50 ml 0,9% NaCl, podawać 0,2–0,4 mg/kg m.c./godz. = 12–24 mg/godz. = 12-24 ml/godz. dla pacjenta 60 kg m.c.
maksymalna dawka dzienna 600 mg
domięśniowo maksymalnie 800 mg/d jako okresowa ochrona przed atakami, jeżeli doustne podanie innych leków przeciwpadaczkowych nie jest możliwe (np. z powodu zabiegu).
Wywołuje nowotwory u myszy i szczurów. Możliwy karcynogen dla człowieka (klasyfikacja IARC: 2B)[7].
Interakcje
Inne ośrodkowo działające leki i alkohol powodują wzmocnienie działania uspokajającego fenobarbitalu. Równoczesne stosowanie kwasu walproinowego powoduje podwyższenie poziomu fenobarbitalu w osoczu wskutek zwolnionej eliminacji.
Indukcja enzymatyczna -» przyspieszony rozkład hormonów steroidowych (doustne środki antykoncepcyjne, kortykosteroidy), inne leki przeciwpadaczkowe, dikumarol, izoniazyd, chloramfenikol i wiele innych.
Zatrucia ostre
Przedawkowanie wywołuje głęboki sen, a następnie śpiączkę wraz z niebezpieczeństwem porażenia układu oddechowego. Niekiedy daje się zauważyć tzw. hippus, swoisty objaw fenobarbitalu polegający na nagłym rozszerzeniu, a następnie zwężeniu źrenic. Fenobarbital przyjęty jednorazowo w dawce 1 g może spowodować zgon, dawka śmiertelna wynosi średnio 4 g. Leczenie polega głównie na przyspieszeniu eliminacji leku z organizmu poprzez diurezę z alkalizacją, hemodializę lub hemoperfuzję oraz wspomaganiu krążenia i oddychania (drenażdróg oddechowych, tlenoterapia).
Uwagi
Przy dużych dawkach fenobarbital ma ujemny wpływ na serce. Zaleca się oznaczanie poziomu fenobarbitalu w osoczu.
Obecnie, jako lek nasenny i uspokajający fenobarbital nie jest zalecany.
Preparaty – Polska
W Polsce są dostępne następujące preparaty:
Phenobarbitalum – subst. do receptury aptecznej / Fagron, Amara
Luminalum GSK czopki 15 mg / GlaxoSmithKline Polska
oraz preparaty złożone:
Bellergot tabl. (luminal: 20 mg oraz dodatkowo winian ergotaminy oraz wyciąg z pokrzyku wilczej jagody) / Herbapol Wrocław
Milocardin krople doustne 15 g (preparat złożony – 100 g zawiera: sól sodową luminalu 2 g, bromural 2 g, olejek mięty pieprzowej 0,14 g, olejek chmielowy 0,02 g oraz etanol 96% 48 g). Produkowany przez ZF Polpharma (Medana) w latach 1973–2018; wycofany z obrotu[8].
„Farmakologia. Podstawy farmakoterapii” pod redakcją P. Kubikowskiego i W. Kostowskiego- Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich- Warszawa 1985 ISBN 83-200-0873-5.
