Emilia Hiżowa z domu Elżanowska, ps. Barbara (ur. 27 lutego 1895 w Brześciu, zm. 1 lipca 1970 w Warszawie) – polska architektka, działaczka społeczna i polityk, członek Prezydium Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj „Żegota”, posłanka do Krajowej Rady Narodowej, w latach 1947–1952 posłanka na Sejm Ustawodawczy RP.
Życiorys
Urodziła się na Polesiu jako córka generała Kazimierza Elżanowskiego. W młodości mieszkała w Petersburgu, gdzie ukończyła gimnazjum Katarzyny II oraz Wydział Architektury Politechniki (1919). Już jako uczennica i studentka zajmowała się praca społeczną: pomagała przytułkowi dla sierot przy Towarzystwie Dobroczynności w Petersburgu, nauczała tam m.in. języka polskiego oraz organizowała zbiórki. W stolicy Rosji związała się z narodową organizacją „Zet”. Podczas studiów należała do Polskiej Kasy Pomocy Studentom, towarzystwa „Spójnia” oraz Kuchni Studenckiej. W Petersburgu poznała doktora Mieczysława Michałowicza. W 1915 wzięła ślub z dziennikarzem i literatem Tadeuszem Leonem Hiżem (1883–1945). Mieli synów Stanisława (1915−1999) i Henryka (1917−2006).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powróciła w jej okrojone granice w 1920. Pracowała w dziale budowlanym Warszawskiej Dyrekcji Kolejowej kierowanym przez Romualda Millera oraz Biurze Budowy Gmachu Związku Zawodowego Kolejarzy. Wraz z Millerem zaprojektowała m.in. obecny budynek szpitala klinicznego (dziecięcego) im. prof. M. Michałowicza przy ul. Litewskiej 14/16 w Warszawie. Od 1920 należała do Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej Polskiej, z którego wystąpiła w 1938 z powodów politycznych. W 1936 zaangażowała się w tworzenie warszawskiego Klubu Demokratycznego, którego była sekretarzem komisji rewizyjnej[1]. W październiku 1938 została wybrana delegatką na zjazd założycielski Stronnictwa Demokratycznego. W wyborach samorządowych 1939 kandydowała ze wspólnej listy PPS i SD w Warszawie, jednak mandatu nie uzyskała. Od 1939 zasiadała w Radzie Naczelnej Stronnictwa.
W czasie wojny pracowała w Biurze Projektów Odbudowy Gmachu PZUW przy ul. Kopernika w Warszawie. W 1940 wraz m.in. z Romualdem Millerem znalazła się wśród członków SD – Polskiej Organizacji Demokratycznej. 4 grudnia 1942 weszła w skład Prezydium Rady Pomocy Żydów przy Delegaturze Rządu na Kraj „Żegota”[2]. W lecie 1943 stała na czele Referatu Mieszkaniowego Żegoty, a od października 1943 do lipca 1944 była szefową Referatu Lekarskiego[3]. Miała znaczący udział w powstaniu systemu schronów dla ukrywającej się po aryjskiej stronie ludności żydowskiej. Udostępniła Żydowskiej Organizacji Bojowej plany kanalizacyjne Warszawy. W lipcu 1943 przystąpiła do Stronnictwa Polskiej Demokracji (SPD), które dystansowało się od polityki rządu w Londynie. W 1944 wzięła udział w powstaniu warszawskim jako dowódczyni plutonu kobiecego Połączonych Sił Zbrojnych Armii Ludowej, Polskiej Armii Ludowej i Korupsu Bezpieczeństwa (w randze podporucznika).
Po II wojnie światowej pracowała w Pracowni Konserwacji Zabytków oraz Dyrekcji Odbudowy Warszawy. Od 1948 do 1953 przewodniczyła Zarządowi Budowy Gmachów Sejmu ustawodawczego RP. Zasiadała w Krajowej Radzie Narodowej. Od 1945 do 1946 była wiceprzewodniczącą CK SD[4]. W 1947 uzyskała mandat posłanki na Sejm Ustawodawczy z listy państwowej tzw. Bloku Demokratycznego[5]. Była również radną MRN i WRN w Krakowie. Po 1952 na fali walki z tzw. odchyleniem prawicowo-nacjonalistycznym została wykluczona z SD[6], jednak po 1956 członkostwo przywrócono. Od 1962 zasiadała ponownie w Radzie Naczelnej. Do końca życia była członkiem honorowym SD.
Została pochowana na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera 19B-6-21)[7].
Odznaczenia
Przypisy
- ↑ Antoni Czubiński, Stronnictwo Demokratyczne (1937–1989): zarys dziejów, Poznań 1998, s. 39.
- ↑ Robert Szuchta, Rada Pomocy Żydom „Żegota”, „Rzeczpospolita” z 22 września 2008; Zob. też: Those who helped: Polish rescuers of Jews during the holocaust (ze wstępem Teresy Prekerowej), Warszawa 1993, s. 12.
- ↑ Teresa Prekerowa: Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942-1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982, s. 67. ISBN 83-06-00622-4.
- ↑ Lista polskich kobiet aktywnych w polityce, Zob. też: Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy, Warszawa 1991, s. 292.
- ↑ Informacja na stronie Sejmu RP.
- ↑ Zdzisław Stańczak, Szare plamy, „Tygodnik Demokratyczny” nr 13/1989 (1858), s. 12–13.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 34, poz. 286.
- ↑ Lista odznaczonych na V/VI Zjeździe Krajowym Stronnictwa Demokratycznego za pracę społeczno-polityczną, „Tygodnik Demokratyczny”, nr 3 z 23–29 stycznia 1958, s. 6.
Bibliografia
- Henryk Wosiński, Stronnictwo Demokratyczne w Polsce Ludowej. Cz. 3: Udział Stronnictwa w pracach parlamentu PRL w latach 1944–1968 (red. Wiktoria Beczek), Warszawa 1969, s. 57–58.
- Emilia Hiżowa, „Socjalista i demokrata”, w: Mieczysław Michałowicz: człowiek, działacz, polityk, cz. 1, Warszawa 1972, s. 243–252.
- Teresa Prekerowa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie, 1942–1945, Warszawa 1982 (biogram na, s. 76).
- (oprac. Andrzej Krzysztof Kunert), „Żegota” Rada Pomocy Żydom 1942–1945: wybór dokumentów/poprzedzony wywiadem Andrzeja Friszke z Władysławem Bartoszewskim, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2002 (biogram na, s. 133).
- Antoni Czubiński, Stronnictwo Demokratyczne (1937–1989): zarys dziejów, Poznań 1998.
- W czterdziestą rocznicę powstania Krajowej Rady Narodowej: materiały i dokumenty, Kancelaria Sejmu, Warszawa 1984.
- Biogram Tadeusza Leona Hiża w Polskim Słowniku Biograficznym autorstwa Witolda Giełżyńskiego, Tadeusz Leon Hiż, Polski Słownik Biograficzny, Tom IX/4, zeszyt 4, Heryng Zygmunt – Horoch Kalikst, Zakład Naukowy im. Ossolińskich 1961, s. 539.
- (red. oprac. Maciej Łukasiewicz, Henryk Wosiński), Życiorysy pisane wśród ludzi: kobiety-działaczki Stronnictwa Demokratycznego, Warszawa 1980.
