Dąbrowa Miejska

Dąbrowa Miejska

Städtisch-Dombrowa

Część dzielnicy Stroszek-Dąbrowa Miejska
Dąbrowa Miejska (las) z lotu ptaka, z lewej staw Brandka, z prawej Miechowice
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Bytom
Wysokość	297[1]  m n.p.m.
Położenie na mapie Polski Dąbrowa Miejska
Położenie na mapie województwa śląskiego Dąbrowa Miejska
Położenie na mapie Bytomia Dąbrowa Miejska
50°22′37″N 18°53′23″E

Restauracja Waldschloss, ok. 1908 r., niemiecka pocztówka

Kościół pw. św. Józefa Robotnika w 2011 roku

Dąbrowa Miejska (dawniej Dąbrowa^[2] , niem. Städtisch-Dombrowa^[1] [3][4] , Beuthen-Dombrowa^[5], od 1936 roku Beuthen Stadtwald^[6] [7] ) – dawna dzielnica Bytomia^[8] , obecnie część dzielnicy Stroszek-Dąbrowa Miejska, a także nazwa ulicy łączącej bytomskie Śródmieście ze Stolarzowicami^[9].

Położenie

Większość zabudowań dawnej Dąbrowy Miejskiej obejmowała rejon obecnych ulic: Strzelców Bytomskich (niem. Tarnowitzer Chaussee), Celnej, Węglowej i Leśnej^[10] .

Historia

Obszar lasu zwanego Dąbrową co najmniej od 1459 roku należał do Bytomia^[7] [11] , służąc jako źródło drewna dla mieszkańców miasta i okolicy^[10]  oraz częściowo do wypasu zwierząt gospodarskich^[11] . Las miejski (niem. Stadtwald^[12] ) jako nazwa kompleksu leśnego Dąbrowa był wzmiankowany w 1645 roku^[13]. Na początku XIX wieku miejscowi chłopi wydobywali ze swoich pól rudę żelaza, co zaowocowało żądaniami opłat ze strony miasta. Eksploatacja rudy ze względu na koszty przekraczała jednak możliwości pojedynczych chłopów, co w konsekwencji poskutkowało przekazaniem praw wydobycia w 1831 roku w ręce Szymona Friedländera, założyciela kopalni „Magdalena”^[11] .

Rozwój dzielnicy był związany z industrializacją Górnego Śląska^[10]  – w połowie XIX wieku z inicjatywy Maurycego Friedländera^[12]  na terenie dzielnicy powstało kilka kopalni cynku i galmanu^[3]. Jedną z nich była kopalnia galmanu „Magdalena”^[7] , która dała również początek kolonii Magdalena^[10]  oraz kopalnia „Minerva”, którą wykupił koncern Georg von Giesches Erben^[14] .

W 1830 roku powstała główna szosa prowadząca z Bytomia do Tarnowskich Gór (niem. Tarnowitzer Chaussee, późniejsza ulica Strzelców Bytomskich), wokół niej budowano domy zaliczane do Dąbrowy Miejskiej^[7] . W 1859 roku Stadtwald był zamieszkały przez 1679 osób, znajdowały się na jego terenie 54 prywatne domy i 5 zakładów przemysłowych^[15]. Wyodrębniono leśnictwo Dąbrowa (niem. Forstanteil Dombrowa), którego powierzchnia w połowie XIX wieku wynosiła około 1762 mórg^[15], zaś w obrębie Dąbrowy Miejskiej wyróżniono kolonię Dąbrowa (niem. Dombrowa), na którą około 1863 roku składały się 24 domy z 261 mieszkańcami^[3]. W 1859 roku otwarto katolicką szkołę^[7] , do której w II połowie XIX wieku uczęszczało 60 dzieci^[3]. W 1881 roku założono w Dąbrowie kopalnię rud cynku i ołowiu „Nowy Dwór”^[10] . Od 1873 roku funkcjonowała również w Dąbrowie kopalnia rud cynku i ołowiu „Nowa Wiktoria” (niem. Neue Victoria)^[7] [16], której obszar górniczy został włączony później do kopalni „Nowy Dwór”^{[17][1] [10]} . Pod koniec XIX wieku pojawiły się pierwsze kamienice czynszowe, później także biblioteka i poczta^[10] , a kolonia przekształciła się w północne przedmieście Bytomia.

Na terenach leśnych Dąbrowy Miejskiej w 1913 roku urządzono park leśny (niem. Waldpark)^[18] . Na jego terenie działała restauracja Waldschloss (Zameczek Leśny^[7] )^[1] , której właścicielem był Arthur Limmert^[10] . Budynek restauracji został zburzony w latach 30. XX wieku na skutek szkód górniczych^[7] . Zastąpiono go około 1935 roku nowym budynkiem, również wyburzonym z uwagi na szkody górnicze w latach 70. XX wieku^[7] .

Przystanek Bytom Północny w 2013 roku

Przystanek kolei wąskotorowej Dąbrowa Miejska w 2018 roku

W 1903 roku otworzono przystanek kolejowy w pobliżu Zameczku (późniejszy przystanek Bytom Północny)^[7] . Od 1913 do 1968 roku kursowała linia tramwajowa (nr 33) z centrum Bytomia do Dąbrowy Miejskiej, która umożliwiała dotarcie do restauracji i parku^[10] [7] . W 1922 roku Dąbrowa Miejska pozostała w Niemczech^[10] . Z tego okresu pochodziły zabudowania przy obecnej ulicy Celnej (niem. Zollstrasse), gdzie wzniesiono domy dla celników^[10] . Również w 1922 roku powstała kolejna restauracja o nazwie Grenzbaude^[10] . W północnej części dzielnicy funkcjonowała od 1928 roku Kopalnia Węgla Kamiennego „Bytom”^[19] (niem. Beuthengrube) ze szkołą przemysłową^[20] oraz tartakiem^[21]. Przy kopalni wybudowano kolonię domów mieszkalnych o identycznej nazwie (niem. Beuthengrube, śl. Bojtnerka). W latach 1927–1928 w centrum Dąbrowy Miejskiej zbudowano kościół św. Józefa Robotnika według projektu Theodora Ehla^{[10] [12] [7]} , wyburzony w 2016 roku. W 1936 roku dotychczasowa nazwa miejscowości i lasu Beuthen-Dombrowa została zmieniona na Beuthen Stadtwald^[6] . W czasie II wojny światowej na terenie Dąbrowy Miejskiej działały dwa obozy jenieckie: jeden dla jeńców włoskich, drugi dla ukraińskich^[10] . Po II wojnie światowej Waldpark został przemianowany na Park im. Ludwika Waryńskiego. Jego powierzchnia wynosiła wówczas około 600 hektarów^[22] . Na terenie parku znajdowała się murowana kapliczka Maria im Walde^[23] .

Współczesność

Większość zabudowań Dąbrowy Miejskiej w latach 80. i 90. XX wieku została wyburzona na skutek szkód górniczych^[7] . Na terenie dzielnicy doszło do największego w Bytomiu obniżenia terenu na skutek robót górniczych – blisko 37 metrów poniżej pierwotnego poziomu^[24] . Jednym z ostatnich istotnych zlikwidowanych budynków była szkoła^[8] . W 2016 roku również z powodu szkód górniczych wyburzono parafialny kościół św. Józefa Robotnika w Bytomiu^[25] .

Obecnie w Dąbrowie Miejskiej znajduje się hostel i kilka firm usługowo-handlowych^[7] , a dawny las od 2012 roku przecina Autostrada A1^[10] .

W nazwach kilku przystanków (w większości na żądanie) autobusowych i tramwajowych Zarządu Transportu Metropolitalnego zlokalizowanych w dawnej dzielnicy występuje człon „Dąbrowa Miejska”. Są to: Dąbrowa Miejska Celna n/ż, Dąbrowa Miejska Centrum Handlowe, Dąbrowa Miejska Kościół n/ż, Dąbrowa Miejska Leśna, Dąbrowa Miejska n/ż oraz Dąbrowa Miejska Węglowa n/ż^[26].

Przypisy

1. Mapa Bytom 1933 ↓.
2. Drabina 2010 ↓.
3. Gramer 1863 ↓, s. 230.
4. Rymut 1997 ↓.
5. Berg- und Hütten-Kalender für das Schaltjahr 1860, Essen: Druck und Verlag von G. D. Bädeker, 1859, s. 134 , Jg. V.
6. Długoborski, Jaros 1979 ↓.
7. Krawczyk, Nadolski 2010 ↓.
8. Kamiński 1995 ↓.
9. www.jaki-kod.pl – Ulica Dąbrowa Miejska Bytom.
10. Dziembała ↓.
11. Bobek 2009 ↓.
12. Czerwiński ↓.
13. Gramer 1863 ↓, s. 228.
14. Sulik 1979 ↓.
15. Gramer 1863 ↓, s. 229.
16. Majorczyk 1985 ↓, s. 57.
17. Majorczyk 1985 ↓, s. 63.
18. Zeszyty Naukowe... 1993 ↓.
19. Rocznik Przemysłu Odrodzonej Polski 1948 ↓, s. 96.
20. Rocznik Przemysłu Odrodzonej Polski 1948 ↓, s. 10-b(78).
21. Rocznik Przemysłu Odrodzonej Polski 1948 ↓, s. 451.
22. Jurkiewicz, Ziemba 1962 ↓.
23. Gazeta Miechowic 2015 ↓.
24. Solarski 2013 ↓.
25. Mikrut-Majeranek 2016 ↓.
26. Lista przystanków: Bytom. [w:] Zarząd Transportu Metropolitalnego [on-line]. [dostęp 2023-02-14]. (pol.).

Bibliografia

• Czesław Czerwiński: Chronologiczny wykaz najważniejszych wydarzeń z dziejów Bytomia. Towarzystwo Miłośników Bytomia. [dostęp 2017-02-07].
• Jan Drabina: Historia Bytomia: od średniowiecza do współczesności: 1123-2010. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2010, s. 167.
• Justyna Dziembała: Miejsce, którego nie ma. [w:] Mapa Miejsc Ciekawych [on-line]. Reflektor. [dostęp 2017-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-27)].
• Kaplica „Maria w lesie” (prawdopodobnie zwana św. Barbary) w Parku Leśnym Bytom Górny Śląsk [Dąbrowa Miejska]. Gazeta Miechowic, 2015. [dostęp 2017-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)].
• Franz Gramer: Chronik der Stadt Beuthen in Ober-Schlesien. Beuthen: Selbstverlage des Magistrats, 1863.
• Anna Jurkiewicz, Stanisław Ziemba: Województwo katowickie: przewodnik. Katowice: Sport i Turystyka, 1962, s. 130.
• Zbigniew Józef Kamiński: Urbanizacja wsi w obrzeżach miejsko-wiejskich: konferencja naukowa Katowice, 19-20.10.1995. Katowice: Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, 1995, s. 25. ISBN 978-83-902102-7-8.
• Jarosław Krawczyk, Przemysław Nadolski: Dzielnice Bytomia na starych pocztówkach i fotografiach. T. 1: Bobrek, Dąbrowa Miejska, Górniki, Karb, Łagiewniki. Bytom: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „Rococo”, 2010, s. 22. ISBN 978-83-86293-65-0.
• Roman Majorczyk: Historia górnictwa kruszcowego w rejonie Bytomia. Bytom: 1985.
• Mapa Bytom (Beuthen) Pas 47 – Słup 28 – D. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1933. [dostęp 2017-02-08].
• Magdalena Mikrut-Majeranek: W Bytomiu wyburzają kościół św. Józefa Robotnika. Dziennik Zachodni, 2016-10-05. [dostęp 2017-02-07].
• Przeszłość i dzień dzisiejszy bytomskich szkół. Łucja Bobek (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2009, s. 247–248. ISBN 978-83-908018-9-6.
• II Rocznik Przemysłu Odrodzonej Polski. Kazimierz Dąbrowski (red.). Łódź – Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Ingos, 1948.
• Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski. T. II: C-D. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1997, s. 310. ISBN 978-83-85579-64-9.
• Maksymilian Solarski. Anthropogenic transformations of the Bytom area relief in the period of 1883-1994. „Environmental & Socio-economic Studies”, 2013. University of Silesia. DOI: 10.1515/environ-2015-0001. ISSN 2354-0079. (ang.). 
• Wacław Długoborski, Jerzy Jaros: Walka z uciskiem narodowym i społecznym w latach 1922–1939. W: Bytom. Zarys rozwoju miasta. Wacław Długoborski (red.). Warszawa – Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 473. ISBN 83-01-00369-3.
• „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Architektura”. 20, s. 99, 1993. Dział Wydawniczy Politechniki Śląskiej. 
• Alfred Sulik: Życie gospodarcze do 1921 roku. W: Bytom. Zarys rozwoju miasta. Wacław Długoborski (red.). Warszawa – Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 264. ISBN 83-01-00369-3.