Dwunastozgłoskowiec

Dwunastozgłoskowiec – rozmiar wiersza sylabicznego, występujący przeważnie w formatach średniówkowych 6 + 6 i 7 + 5^[1]. Dwunastozgłoskowiec ze średniówką po sylabie szóstej występuje na przykład u Sebastiana Grabowieckiego w jednym z wierszy z Setnika rymów duchownych:

Nieszczęsny jest żywot człowieka grzesznego,

Pajęczynie równe wszystkie sprawy jego;

A jako mol szatę, tak one żal kazi,

Które więc zła wola od Pana odrazi.

Dwunastozgłoskowiec ze średniówką po sylabie siódmej wprowadził do literatury polskiej Jan Kochanowski^[1]. Poeta użył tej formy w Trenie I:

Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczy,

A ono wszędy ciśnie: błąd wiek człowieczy.

Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,

Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować.

Dwunastozgłoskowiec symetryczny stanowi bazę dla formatów sylabotonicznych, trocheicznego sześciostopowca i amfibrachicznego czterostopowca^[2]. Czterostopowiec amfibrachiczny należy do najpopularniejszych w literaturze polskiej formatów sylabotonicznych i występuje na przykład w wierszu Bolesława Leśmiana Matysek. Częściowo dwunastozgłoskowcem amfibrachicznym jest skomponowana Żmija Juliusza Słowackiego^[3]. Sześciostopowiec trocheiczny został wykorzystany przez czeskiego poetę Vítězslava Nezvala w poemacie Edison, znanym również w Polsce z przekładów Kazimierza Andrzeja Jaworskiego i Józefa Waczkowa. Dwunastozgłoskowiec może się też pojawiać w postaci 5+7 i wtedy jego interpretacja sylabotoniczna jest jambiczna^[4]. Dwunastozgłoskowiec był bardzo popularny w renesansowej poezji chorwackiej^[5]. Użył go między innymi Marko Marulić w dziele Judyta^[6]. Dwunastozgłoskowcem jest również francuski aleksandryn, jednak stanowi on osobną formę wiersza ze względu na odmienną rytmikę, wynikającą z akcentu oksytonicznego (padającego na ostatnią sylabę) i fakt, że w przypadku zastosowania rymu żeńskiego przybiera on dodatkową sylabę.

Przypisy

1. Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara, Zarys poetyki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, s. 477.
2. Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 2003, s. 69.
3. Tekst w Wikiźródłach
4. Kazimierz Wóycicki: Forma dźwiękowa prozy polskiej i wiersza polskiego. Warszawa: Skład Główny w Księgarni E. Wendego i Spółki, 1912, s. 71.
5. Ivan Slamnig, Croatian Renaissance poetry, https://slavica.indiana.edu/sites/default/files/bookContent_pdf/Love_Lyric_Chapter.pdf
6. The European Library [online], www.theeuropeanlibrary.org [dostęp 2017-11-17]  (ang.).