Według źródeł historycznych (Thietmar z Merseburga, Gall Anonim) odegrała kluczową rolę w decyzji o przyjęciu chrztu przez Mieszka I, pierwszego historycznego władcę Polski. Bywa określana jako „Matka Chrzestna Polaków”[1].
Trudności sprawia określenie pierwotnej formy imienia Dobrawy. W świecie badań historycznych główny antagonizm przebiega na linii pomiędzy formami „Dobrawa” a „Dąbrówka”. Większość historyków opowiedziało się za pierwszą wersją imienia.
Pierwsze z wymienionych imion sankcjonuje się zazwyczaj przekazem kronikarza Thietmara, biskupa merseburskiego, którego źródło na temat tego imienia jest najstarsze. Kronikarz ten zapisał imię Przemyślidki jako „Dobrawa”, po czym wytłumaczył, że wykłada się ono jako „Dobra”. Wspiera się ten pogląd przekazem najstarszych roczników krakowskich, które przekazują formę „Dubrovka”. Zaznaczając, że w tamtym czasie wyjściowe „Du” dla imion słowiańskich było zamienne z „Do” czy „Da”, można wnosić za „Dobrawą”. Za taką a nie inną formą świadczyć też mogą późniejsze zapisy kronikarskie/rocznikarskie mianujące Dobrawę-Dąbrówkę „Dobrochną”, „Dobrawcą”, „Dobrowcą”.
Imię „Dąbrówka” wywodzi się ze źródeł późniejszych. Sankcjonuje się je zazwyczaj na zasadzie dyskredytowania formy „Dobrawa”, które miało być albo zdrobnieniem od Dobrosławy i tym samym imieniem wtórnym/późniejszym, albo pochodzącym ze źródeł niemieckich, nieznających realiów języków słowiańskich i z tego powodu zawodnych. Swoją etymologię imię to bierze z XIII/XIV-wiecznych roczników poznańskich, gdzie widnieje zapis „Dambrowka”. Jest to źródło trzecie z kolei, patrząc podług starszeństwa. Pomimo to przez niektórych uczonych uznane zostało za najlepsze, ponieważ wcześniejsze źródła nie mogły oddać prawdziwego charakteru, w jakim przyjęło się to imię na rdzeniu polskim.
Życiorys
Data urodzenia
Nie jest znana data urodzenia Dobrawy. Jedyną wskazówką jest przekaz kronikarza Kosmasa z Pragi, twierdzącego, że Dobrawa w chwili ślubu z Mieszkiem I była kobietą podeszłego wieku[2]. Przekaz ten uchodzi za tendencyjny i mało wiarygodny; niektórzy badacze nazywają go wprost złośliwą amplifikacją[3]. Możliwe, że pisząc o wieku Dobrawy, Kosmas zestawił ją z postacią siostry noszącej imię Mlada. To miałoby dać mu podstawę do określenia Dobrawy jako „starej”. Niewykluczone również, że Kosmas pomylił pierwszą żonę Mieszka z drugą, Odą, która w chwili ślubu miała ok. 19-25 lat, więc na warunki średniowieczne rzeczywiście była stosunkowo zaawansowaną wiekiem panną młodą.
Z przekazu Kosmasa nie można wysnuć żadnych pewniejszych wniosków. W konsekwencji data narodzin żony Mieszka I pozostaje nieznana. Mimo to niektórzy badacze podejmują się pewnych spekulacji, np. Jerzy Strzelczyk przyjął, że w świetle ówczesnych pojęć i zwyczajów matrymonialnych (gdy regułą było wydawanie za mąż dziewcząt kilkunastoletnich) nie była już Dąbrówka pierwszej młodości, to znaczy mogła mieć dwadzieścia lub dwadzieścia kilka lat[4].
O jej dzieciństwie i młodości nie zachowały się żadne wiadomości.
Już w 1895 roku Oswald Balzer obalił pogląd, jakoby Dobrawa poślubiła Guntera z Merseburga, margrabiego miśnieńskiego, z którym rozstała się przed 965 rokiem – ich dzieckiem miał być Guncelin. Pogląd ten opierał się na tym, że kronikarz Thietmar czterokrotnie nazwał Guncelina, syna Guntera, bratem Bolesława I Chrobrego, syna Dobrawy[6]. Obecnie badacze sądzą, że albo Guncelin i Bolesław Chrobry byli braćmi ciotecznymi, albo mieli za żony dwie siostry[7].
Małżeństwo z Mieszkiem I i rola w chrystianizacji Polski
W drugiej połowie 964 roku[9] został zawarty sojusz między Bolesławem I Srogim, a Mieszkiem I. W celu utwierdzenia przymierza w 965 roku Dobrawa została wydana za Mieszka I. Między małżonkami istniała różnica wyznania – ona była chrześcijanką, on poganinem.
Dwa niezależne od siebie źródła przypisują Dobrawie istotną rolę w nawróceniu Mieszka I na chrześcijaństwo. Pierwszym jest KronikaThietmara z Merseburga, urodzonego dwa lata przed śmiercią Dobrawy; niemiecki kronikarz pisał, że czeska księżniczka starała się zdobyć – nawet za cenę łamania postów – wpływ na męża, aby skłonić go do przyjęcia chrześcijaństwa – co jej się w końcu udało[10].
Z kolei piszący na początku XII wieku Gall Anonim podaje, że Dobrawa przybyła do Polski w otoczeniu dostojników świeckich i duchownych. Miała zgodzić się na ślub z Mieszkiem I pod warunkiem, że ten przyjmie chrzest. Polski książę ochrzcił się i dopiero wtedy mógł poślubić czeską księżniczkę.
Za wiarygodniejszą uchodzi relacja Thietmara, urodzonego w 975 roku; podkreśla się, że obydwa źródła są od siebie niezależne.
Badacze twierdzą, że chrzest Mieszka I był podyktowany korzyściami politycznymi i nie przypisują Dobrawie praktycznie żadnej roli w nawróceniu męża[11]. Zwracają uwagę, że relacja o nawróceniu Mieszka przez Dobrawę wpisywała się w kościelną tradycję nawracania za pośrednictwem kobiet[12].
Literatura przedmiotu nie odmawia Dobrawie za to pewnej roli w chrystianizacji Polski. W orszaku ślubnym Dobrawy przybyli na ziemie polskie chrześcijańscy duchowni; przypuszcza się, że wśród nich mógł być Jordan, pierwszy polski biskup (od 968).
Tradycja przypisuje Dobrawie założenie kościołów św. Trójcy i św. Wita w Gnieźnie oraz kościoła Panny Marii na Ostrowie Tumskim w Poznaniu.
Małżeństwo Dobrawy i Mieszka utwierdziło sojusz polsko-czeski; utrzymywał się on do śmierci czeskiej księżniczki. We wrześniu 967 w bitwie z Wichmanem i Wolinianami Mieszka I wspomagały czeskie posiłki. Gdy w 973 roku po śmierci cesarza Ottona I Wielkiego doszło w Niemczech do rywalizacji o sukcesję po nim, zarówno mąż Dobrawy, jak i jej brat – Bolesław II Pobożny, książę czeski – popierali tego samego kandydata – bawarskiego księcia Henryka II Kłótnika.
Śmierć Dobrawy osłabiła sojusz polsko-czeski; rozpadł się on ostatecznie w połowie lat 80. X wieku.
Upamiętnienie
2 złote polskie z wizerunkiem Dobrawy (1936)
Najbardziej znanym ikonograficznym przedstawieniem Dobrawy jest portret autorstwa Jana Matejki.
Wizerunek Dobrawy został umieszczony na dawnym polskim banknocie dwuzłotowym z 1936 roku. Jej postać wraz z Mieszkiem I została również przedstawiona na obiegowej monecie 100-złotowej wyemitowanej w 1966 oraz na 100-złotowej monecie próbnej bitej w 1960 i 1966 roku (obie według projektu J. Gosławskiego[19][20]). Wizerunek Dobrawy wraz z Mieszkiem I pojawił się również na 20-złotowym banknocie kolekcjonerskim (przednia strona) z 2016 roku w 1050 rocznicę Chrztu Polski wg proj. Krystiana Michalczuka[21].
↑D.D.JungD.D., Śladem innych narodów. Żyli tu wśród nas...[w:] 13 pomysłów na Gniezno i okolice. Przewodnik tematyczny dla turystów (red. nauk. Armin Mikos von Rohrscheidt), Gniezno 2016, s. 35. Brak numerów stron w książce
↑Kosmasa Kronika Czechów, przetłumaczyła, wstęp i komentarz opracowała Maria Wojciechowska, Warszawa 1968, lib. I cap. 27, s. 149.
↑H. Łowmiański, Religia Słowian i jej upadek, Warszawa 1979, s. 338 przypis 889.
↑Ilustracja pochodząca z Wizerunków książąt i królów polskich J. I. Kraszewskiego, K. Pillatiego i Cz. Jankowskiego (Gebethner i Wolff, Warszawa 1888).
↑Datę ustalił H. Łowmiański, Początki Polski, t. 5, s. 548.
↑J. Dowiat, Metryka chrztu Mieszka I, s. 79; A.F. Grabski, Bolesław Chrobry. Zarys dziejów politycznych i wojskowych, s. 26; S. Trawkowski, Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, s. 116-117; H. Łowmiański, Początki Polski, t. 5, s. 549
↑Andrzej Feliks Grabski: Mieszko I. Warszawa: 1973, s. 93.
↑O tej hipotezie zob.: K. Jasiński: Rodowód pierwszych Piastów. s. 72-78.
↑J. I. Kraszewski, Wizerunki, s. 12 (pisownia oryginalna).
↑E. Raczyński, Wspomnienia Wielkopolski..., Poznań 1843, t. 2, s. 356-360.
↑MarcinM.SpórnaMarcinM., PiotrP.WierzbickiPiotrP., Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, 2003. Brak numerów stron w książce
↑Red. DariuszR.D.Banaszak)Red. DariuszR.D., Encyklopedia polska, t. 1, 2010, ISBN 83-7212-302-0. Brak numerów stron w książce
↑Piotr Kosanowski: Dzieła użyteczne, czyli monety. W: Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 50. ISBN 978-83-62248-00-1.
↑Piotr Kosanowski: Dzieła użyteczne, czyli monety. W: Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 53. ISBN 978-83-62248-00-1.
Trawkowski S., Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, [w:] Polska pierwszych Piastów. Państwo – społeczeństwo – kultura, pod red. Tadeusza Manteuffla, wyd. 2, Warszawa 1970.
Tyszkiewicz J., Dobrawa, [w:] Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, Warszawa 1994, s. 143.
Wyrozumski J.: Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek-1370). Kraków: 1999, s. 82, 85-86.
.jpg)
.jpg)
