PROFILBARU.COM

Diagram QAPF jest graficznym przedstawieniem klasyfikacji skał magmowych (głębinowych, wulkanicznych, żyłowych).

W drugiej połowie lat 60. Międzynarodowa Unia Nauk Geologicznych (IUGS), a dokładniej Podkomisja do Spraw Systematyki Skał Magmowych rozpoczęła prace nad ujednoliceniem klasyfikacji i nomenklatury tych skał. Stronę polską reprezentował prof. Kazimierz Smulikowski.

W pierwszej kolejności ustalono klasyfikację skał plutonicznych. Klasyfikację skał wylewnych, lamprofirów, karbonatytów i skał melilitowych opublikował w 1978 roku przewodniczący komisji Albert Streckeisen.

Ostatecznie klasyfikacja skał wylewnych powstała w 1984 roku na podstawie składu chemicznego – klasyfikacja TAS (Total Alcali Silica).

Osobny artykuł: klasyfikacja TAS.

Diagram QAPF jest kombinacją dwóch trójkątów o narożach QAP i APF. Każde naroże jest sumą procentową równą 100% odpowiadając poszczególnym składnikom gdzie:

Q – kwarc
A – skalenie alkaliczne (alkali feldspar): ortoklaz, mikroklin, pertyt, anortoklaz, albit o zawartości An 0-5%
P – plagioklazy o zawartości An 5-100%
F – skalenoidy (foidy): leucyt, nefelin, sodalit, nosean, hauyn, kankrynit, analcym

M – oznacza minerały maficzne, do których zaliczamy łyszczyki, amfibole, pirokseny, oliwiny, cyrkon, apatyt, tytanit, epidot, granaty, melilit, monticellit, oraz węglany pierwotne.

Dla przykładu skała zbudowana z kwarcu (Q) w proporcjach od 90 do 100% będzie klasyfikowana jako kwarcolit.

Klasyfikacja skał z M < 90% opiera się na proporcji minerałów jasnych, natomiast M > 90% (od 90 do 100%) uwzględnia stosunek ilościowy minerałów ciemnych. Skały z M < 90% są klasyfikowane na podstawie swojego położenia w podwójnym trójkącie QAPF, gdzie w górnym trójkącie Q + A + P = 100, a w dolnym A + P + F = 100.

Skały głębinowe

Schemat klasyfikacyjny IUGS skał głębinowych w podwójnym trójkącie QAPF

Opis ponumerowanych pól (cyfry w środku pola oznaczają numer skały, natomiast liczby umieszczone w narożach i na krawędziach pól oznaczają skład procentowy poszczególnych składników QAPF):

1 – kwarcolit
1b – kwarcowe granitoidy
2 – alkaliczno-skaleniowy granit
3 – granit
4 – granodioryt
5 – tonalit
6⁺ – kwarcowy alkaliczno-skaleniowy syenit
7⁺ – kwarcowy syenit
8⁺ – kwarcowy monzonit
9⁺ – kwarcowy monzodioryt i kwarcowe monzogabro
10⁺ – kwarcowy dioryt i kwarcowe gabro
6 – alkaliczno-skaleniowy syenit
7 – syenit
8 – monzonit
9 – monzodioryt i monzogabro
10 – dioryt i gabro
6' – foidonośny alkaliczno-skaleniowy syenit
7' – foidonośny syenit
8' – foidonośny monzonit
9' – foidonośny monzodioryt i foidonośne monzogabro
10' – foidonośny dioryt i foidonośne gabro
11 – foidowy syenit
12 – foidowy monzosyenit
13 – foidowy monzodioryt i foidowe monzogabro oba nazywane są również jako esseksyt
14 – foidowy dioryt i foidowe gabro
15 – foidolity

Skały wulkaniczne (wylewne)

Diagram QAPF dla skał wylewnych jest skonstruowany analogicznie jak dla głębinowych. Klasyfikacja opiera się na proporcjach poszczególnych składników odpowiadającym danym skałom głębinowym. Odpowiedniki wylewne skał głębinowych są ustalane na podstawie składu mineralnego. Diagram QAPF dla skał wylewnych bywa też nazywany diagramem Streckeisena.

2 – alkaliczno-skaleniowy ryolit
3 – ryolit (liparyt)
4 i 5 – dacyt
6⁺ – kwarcowy alkaliczno-skaleniowy trachit
7⁺ – kwarcowy trachit
8⁺ – kwarcowy latyt
9⁺ i 10⁺ andezyt i bazalt
6 – alkaliczno-skaleniowy trachit
7 – trachit
8 – latyt
9 i 10 – andezyt i bazalt
6' – foidonośny alkaliczno-skaleniowy trachit
7' – foidonośny trachit
8' – foidonośny latyt
9' i 10' – andezyt i bazalt
11 – fonolit
12 – tefrytowy fonolit
13 – fonolitowy tefryt
14 – tefryt i bazanit
15a – fonolitowy foidyt
15b – tefrytowy foidyt
15c – foidyt

Lamprofiry – skały żyłowe

Osobny artykuł: lamprofiry.

Strefa zaciemniona oznacza pole wzajemnego przechodzenia skał wymienionych powyżej i poniżej → minetta i wogezyt z sannaitem oraz kersantyt i spesartyt z kamptonitem.

Lamprofiry zostały podzielone na 3 grupy:

lamprofiry właściwe – minetta, wogezyt, kersantyt, spessartyt,
lamprofiry alkaliczne – kamptonit, sannait, monchikit,
lamprofiry ultramaficzne – alnoit, polzenit.

Inne klasyfikacje

Dla skał ultramaficznych i gabrowych stosuje się inne diagramy (trójkąty, lub czworoboki) z narożami odpowiadającymi piroksenom rombowym określanym symbolem Opx, jednoskośnym z symbolem Cpx, oliwinom Ol i amfibolom ho.
Osobny artykuł: skały ultramaficzne.

Osobny artykuł: skały gabrowe.

Dla skał charnockitowych utworzono trójkąt QAP, ze względu na całkowity brak foidów w ich składzie mineralnym. Skały te można klasyfikowac na górnym trójkącie QAP dla skał głębinowych dodając do ich nazw przymiotnik "hiperstenowy".

2c – alkaliczno-skaleniowy czarnokit
3c – czarnokit
4c – opdalit
5c – enderbit
6c⁺ – hiperstenowo-kwarcowy alkaliczno skaleniowy syenit
7c⁺ – hiperstenowo-kwarcowy monzodioryt
8c⁺ – mangeryt
9c⁺ – hiperstenowo-kwarcowy monzodioryt
10c⁺ – hiperstenowo-kwarcowy dioryt
6c – hiperstenowy alkaliczno-skaleniowy syenit
7c – hiperstenowy syenit
8c – hiperstenowy monzonit (jeśli zawiera mezopertyt określa się go jako mangeryt)
9c – jotunit
10c – hiperstenowy dioryt

Osobny artykuł: charnockity.

Zobacz też

klasyfikacja TAS
skały magmowe
pertyt
minerały, a przede wszystkim: pirokseny, amfibole, plagioklazy, skalenie alkaliczne, skaleniowce

Bibliografia

AlfredA. Majerowicz AlfredA., BogumiłB. Wierzchołowski BogumiłB., Petrologia skał magmowych, Wydawnictwa Geologiczne, 1990, ISBN 83-220-0335-8, OCLC 749888015 .
WacławW. Ryka WacławW., AnnaA. Maliszewska AnnaA., Słownik petrograficzny, wyd. II popr. i uzup., Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1991, ISBN 83-220-0406-0, OCLC 749837370 .