W czasie wieczoru wigilijnego taksówkarz Janusz opuszcza rodzinną uroczystość i wraz z dawną kochanką Ewą wędruje pustymi ulicami Warszawy w poszukiwaniu jej zaginionego męża. W pewnym momencie wychodzi na jaw, że wszystko jest misternie zaplanowaną intrygą kobiety. Janusz musi dokonać wyboru między nią a wierną, wyrozumiałą żoną.
Dekalog III zebrał pozytywne recenzje krytyków.
Opis fabuły
Daniel OlbrychskiMaria Pakulnis
Jest Wigilia Bożego Narodzenia. Taksówkarz Janusz spędza święta z najbliższą rodziną – dwójką małych dzieci i wyrozumiałą, kochającą go żoną. Po powrocie z pasterki do drzwi dzwoni jego dawna kochanka Ewa (Maria Pakulnis), która podstępem wywabia go z mieszkania. Kobieta twierdzi, że jej mąż Edward zaginął i prosi Janusza o pomoc w poszukiwaniach. Razem wędrują nocą po pustych, zaśnieżonych ulicach Warszawy, omal nie zderzając się przy tym z tramwajem obsługiwanym przez tajemniczego mężczyznę[1][2].
W pewnym momencie okazuje się, że wszystko jest misternie wymyśloną i metodycznie przygotowaną intrygą Ewy. Ślady po Edwardzie zostały przez nią spreparowane, a z mężem Ewa rozstała się trzy lata wcześniej i nie utrzymują kontaktów. Kobieta obiecała sobie, że w jakiś sposób skłoni Janusza do zostania z nią do siódmej rano. Rano Ewa odkrywa przed niechętnym jej kierowcą i pomocnikiem, że nieświadomie uratował jej życie. Bojąc się zostać sama w Wigilię, bez jego pomocy popełniłaby samobójstwo[1][2].
Janusz wraca do domu. W mieszkaniu wszyscy śpią, oprócz żony, która domyśliła się, że to Ewa była przyczyną jego nieobecności na wieczorze wigilijnym. Janusz obiecuje, że już więcej nie wróci do Ewy[1][2].
Dekalog III jest nominalnie trzecią częścią cyklu filmów telewizyjnych Dekalog, nakręconych przez Krzysztofa Kieślowskiego według scenariusza napisanego przezeń wraz z adwokatem Krzysztofem Piesiewiczem. Piesiewicz przy tworzeniu scenariusza do Dekalogu III nawiązywał do swoich dziecięcych wspomnień ze Świąt Bożego Narodzenia, spędzanych w gronie kilkudziesięciu osób. Mimo że Piesiewicz nie odczuwał pustki ani samotności w trakcie świąt, zdecydował się napisać scenariusz poświęcony samotności. Inspiracji dostarczyła mu scena, kiedy jechał małym fiatem po Krakowskim Przedmieściu w Warszawie i zobaczył małego chłopca, który w piżamie uciekł ze szpitala dziecięcego przy pałacu Staszica w stronę choinki nieopodal pomnika Mikołaja Kopernika. Właśnie ta scena stanowiła trzon opowiadania zawartego w Dekalogu III, filmie dotykającym problemu wykluczenia i izolacji społecznej[3]. Jak Piesiewicz deklarował: „Boże Narodzenie ze swym nastrojem, klimatem, pozytywną energią pogłębia w ludziach samotnych poczucie samotności i wykluczenia”[4].
Do głównej roli Janusza Kieślowski zaangażował Daniela Olbrychskiego, któremu w roli Ewy partnerowała Maria Pakulnis. Już na etapie pisania scenariusza Kieślowski i Piesiewicz ustalili, że rola Ewy będzie napisana z myślą o Pakulnis, ponieważ obaj twórcy doceniali jej kreację Joanny Stach w filmie Bez końca[4]. Za zdjęcia do Dekalogu III odpowiadał Piotr Sobociński, który był także współpracownikiem Kieślowskiego przy Dekalogu IX[5]. Telewizyjna premiera Dekalogu III w Polsce odbyła się 15 czerwca 1990[6].
Odbiór
Ksiądz Marek Lis interpretował rolę Ewy jako inny wariant starotestamentowej kusicielki z Księgi Rodzaju, która odgrywa w filmie podobną – destrukcyjną dla Janusza – rolę. Zdaniem Lisa Januszowi udaje się przezwyciężyć pokusę dawnej kochanki, dzięki czemu noc Bożego Narodzenia okazuje się dla głównego bohatera „czasem definitywnego przejścia od Ewy do umocnionej wierności małżeńskiej”[7]. Joseph S. Koterski chwalił reżysera za enigmatyczność historii i zwracał uwagę na niejednoznaczność motywacji bohaterów Dekalogu III, zauważając iż „nawet w dniu o charakterze sakralnym, dniu poświęconym pamięci narodzin Zbawiciela i dniu, który w polskiej scenerii tej opowieści wspierany jest przez ponadczasowe zwyczaje rodzinne i kultowe, bohaterowie tej historii kierują się motywami niemal zbyt niejasnymi, by je dokładnie wytłumaczyć”[8]. Marek Haltof zauważył, że Dekalog III wykazuje podobieństwa do wcześniejszych filmów Kieślowskiego: Przejścia podziemnego oraz Stacji[9].
Joseph S.J.S.KoterskiJoseph S.J.S., Remember the Sabbath Day, to Keep It Holy: Decalogue Three, [w:] EvaE.Badowska, FrancescaF.Parmeggiani (red.), Of Elephants and Toothaches: Ethics, Politics, and Religion in Krzysztof Kieslowski’s ‘Decalogue’, New York: Fordham University Press, 2016, s. 95–107, ISBN 978-0-8232-6710-1.
MarekM.LisMarekM., Biblia w „Dekalogu” Krzysztofa Kieślowskiego i milczenie teologów, [w:] StefanS.Szymik (red.), Biblia kodem kulturowym Europy, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013, s. 239–247, ISBN 978-83-7702-625-0.