Brama Gdańska - nazywana także Spichlerną, Wodną lub Karmelicką, wzniesiona została w północnej części miasta, na lewym brzegu rzeki. Zadaniem budowli była ochrona mostu przez Brdę oraz dróg wylotowych z miasta prowadzących w kierunku Gdańska, Koronowa i Świecia[1].
Brama Gdańska nie jest zbyt dobrze przedstawiona na ikonografii (np. rysunku Erika Dahlberga z 1657 r.), natomiast widnieje na planach kartograficznych z XVIII-XIX w.[2] jako dwie czworoboczne budowle zlokalizowane naprzeciw kościoła Klarysek.
Brama położona była u zbiegu dzisiejszych ulic: Mostowej i Marszałka Focha. Na podstawie dostępnych obecnie źródeł można wnioskować, że była to brama o przejeździe umieszczonym między dwoma półokrągłymi wieżami.
Pierwsza wzmianka pisana o Bramie Gdańskiej pochodzi z 1584 r., aczkolwiek można przypuszczać, że wzniesiono ją o wiele wcześniej – w formie drewnianej prawdopodobnie w II połowie XIV wieku, a murowanej – wiek później. Mogła się znajdować zarówno na prawym, jak i lewym brzegu Brdy. Zniszczona wskutek pożaru w 1547 r. została w II połowie XVI wieku odbudowana w miejscu, które dokumentują późniejsze plany kartograficzne. Następnie remontowano ją w 1634 r. i po potopie szwedzkim.
Po zajęciu miasta przez Prusy budowla niepotrzebna już ze względów militarnych pełniła jeszcze jakiś czas rolę rogatki miejskiej, przy której pobierano podatek wjazdowy.
Ostateczna rozbiórka bramy nastąpiła w 1817 r. podobnie jak wielu innych fragmentów murów miejskich w Bydgoszczy.
Charakterystyka
Brama Gdańska miała dość rzadko spotykany kształt na terenach Polski, gdyż przejazd umieszczono między dwoma półokrągłymi wieżami.
Na starych planach kartograficznych wieże mają półokrągły rzut oraz wymiary 6 x 5 m.
Szerokość przejazdu wynosiła 5 m. Ze źródeł pisanych wynika, że przejazd był brukowany, a brama wyposażona była w dwuskrzydłowe wrota z zamkiem.
Nie jest znana wysokość wież, ale drogą analogii do podobnych budowli[5] można założyć, że miały one dwie kondygnacje oraz poddasze.
Relikty fundamentów Bramy Gdańskiej odkryto podczas ratowniczych badań archeologicznych prowadzonych w trakcie przebudowy ulicy Focha na przełomie 2008 i 2009 roku.
Grochowski Robert, Siwiak Wojciech. Baszta pierwsza muru obronnego miasta Bydgoszczy w świetle źródeł archeologicznych, kartograficznych i ikonograficznych. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
Grochowski Robert. Bramy, wały i fortyfikacje bastionowe dawnej Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
Grochowski Robert. Mur obronny miasta Bydgoszczy – przyczynek archeologa. Kronika Bydgoska XXIV (2002). Bydgoszcz 2003