Tablica pamiątkowa przy ul. Czerniakowskiej 201 w Warszawie, gdzie Anka Kowalska spędziła ostatnie lata życiaWizerunek Anki Kowalskiej na muralu „Kobiety Wolności” w GdańskuGrób Anki Kowalskiej i jej rodziny na Cmentarzu przy zbiegu ulicy Smutnej i alei Mireckiego w Sosnowcu
Córka Jerzego Kowalskiego i Zofii z domu Gębickiej. W czasie II wojny światowej przebywała w Sosnowcu (do 1940), a potem na wsi pod Olkuszem. Po wojnie rozpoczęła naukę w II Liceum Ogólnokształcącym im. Emilii Plater w Sosnowcu, maturę zdała w 1950 w liceum w Będzinie. W 1955 ukończyła polonistykę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim[2]. Mieszkała przez większość życia w Warszawie. Została pochowana na cmentarzu przy Parafii św. Józefa Rzemieślnika w Sosnowcu (ul. Smutna / aleja Mireckiego).
Twórczość
W czasie studiów debiutowała wierszami w „Słowie Powszechnym” (1953). W 1955 zamieszkała w Warszawie i została dziennikarką – pracowała początkowo jako korektorka, a później redaktorka w piśmie „Kierunki”, a następnie w wydawnictwie Stowarzyszenia „Pax” (od 1962). W latach 1960–1968 należała do Stowarzyszenia „Pax”, z którego wystąpiła w ramach protestu przeciwko stanowisku stowarzyszenia wobec wydarzeń marcowych. W latach 60. XX w. publikowała poezję, prozę i recenzje we „Współczesności” (1960–1961) i miesięczniku „Życie i Myśl” (1968–1969). Od 1968 do 1983 była członkiem Związku Literatów Polskich, od 1983 Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Powieść Pestka została przetłumaczona na pięć języków, a w 1995 na jej podstawie nakręcono film w reżyserii Krystyny Jandy[3].
Działalność opozycyjna w PRL
Od 1976 współpracowała z Komitetem Obrony Robotników, m.in. wyjeżdżała jako obserwator na procesy robotników w Radomiu, w styczniu 1977 została członkiem KOR, prowadziła kartotekę radomską[4]. W okresie aresztowania najaktywniejszych działaczy KOR (maj–lipiec 1977) odegrała wraz z Haliną Mikołajską i Grażyną Kuroń dużą rolę w podtrzymaniu aktywności Komitetu, m.in. przejęła redagowanie Komunikatu KOR-u[5]. Od września 1977 wchodziła w skład Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, nadal redagowała Komunikat, od 1978 należała do podpisujących „Biuletyn Informacyjny”[6]. Była nieformalnym sekretarzem Komisji Redakcyjnej KSS „KOR”[7]. Jej dziełem jest w dużej mierze tzw. „korkowiec” – suchy i precyzyjny język dokumentów KOR-u. Prowadziła także bank informacji o represjach. Wzięła udział w listopadzie 1978 w głodówce w bazylice św. Krzyża w Warszawie w solidarności z sądzonymi działaczami opozycji w Czechosłowacji – Karty 77[8]. Była wielokrotnie zatrzymywana, w jej mieszkaniu SB przeprowadzała rewizje[9]. Latem 1980 uczestniczyła w stworzonym przez Jacka Kuronia systemie zbierania informacji o strajkach, a gdy jego telefon był wyłączany, przekazywała wiadomości do Londynu[10].
Działała w „Solidarności”. Od 13 grudnia 1981 do 1 czerwca 1982 była internowana. Trafiła do obozu w Gołdapi, później przeniesiono ją do Darłówka[11]. Zwolniona z internowania, dzięki organizacji Lekarze Świata wyjechała na leczenie do Francji, skąd wróciła w 1983. Po powrocie do Polski przeszła na emeryturę[2]. Teksty Kowalskiej ukazywały się na łamach podziemnej wrocławskiej „Obecności”[12].
Wiersze z obozu internowanych (II obieg wydawniczy; Biblioteka Obserwatora Wojennego 1983; pierwodruk: „Kultura”, Paryż, nr 11/1982)
Racja stanu. Wiersze z lat 1974–1984 (II obieg wydawniczy; litografie Barbary Zbrożyny; Przedświt Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy 1985, Agencja Wydawnicza Solidarności Walczącej 1986)
Opracowania i inne prace redakcyjne
Warszawa lata 1980–1986. Impresje bez retuszu (album fotograficzny; autorka przedmowy; wybór zdjęć Andrzej Płoński, Mirosław Ancypo; Independent Polish Agency, Lund 1987)
O „Kulturze”. Wspomnienia i opinie (wespół z Grażyną i Krzysztofem Pomianami; II obieg wydawniczy; Puls, Londyn 1987; II obieg wydawniczy: Pomost 1988)
↑Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, oprac. Andrzej Jastrzębski, Warszawa-Londyn 1994, s. 22, 44, 54, 67, 72, 74, 77; Niepokorni. Rozmowy o Komitecie Obrony Robotników zebrane w 1981 roku przez Andrzeja Friszke i Andrzeja Paczkowskiego, red. M. Okoński, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, s. 66–67 (relacja J.J. Lipskiego); A. Kowalska, Z dziejów jednej rozprawy sądowej, „Kultura” (Paryż) 1983, nr 4.
↑J. Krakowska, Mikołajska. Teatr i PRL, WAB, Warszawa 2011, s. 381–384.
↑A. Friszke, „Biuletyn Informacyjny” K0R i KSS „KOR” (1976-1980), w: Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, pod red. P. Gasztołda-Seń, N. Jarskiej i J. Olaszka, IPN, Warszawa 2016, s. 244–245, 247.
↑„Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” 1976-1981, oprac Ł. Kamiński i G. Waligóra, Warszawa 2010, s. 413–414.
↑J. Skórzyński, Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Warszawa 2012; M. Brzywczy, Anka Kowalska, „Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956-89”, t. 1, Warszawa 2000.
↑Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, oprac. Andrzej Jastrzębski, Warszawa-Londyn 1994 (kroniki represji – rewizji i zatrzymań).
↑A. Friszke, Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Kraków 2011, s. 548.
↑Pani już nic nie będzie potrzebne. Wywiad E. Milewicz z A. Kowalską, „Gazeta Wyborcza” 13 grudnia 2006; J. Krakowska, Mikołajska, s. 450–453.
↑Joanna Hytrek-Hryciuk: Obecność (Wrocław). encysol.pl. [dostęp 2023-02-07]. (pol.).
.jpg)
