Analgetyki

Opakowania leków przeciwbólowych

Analgetyki, leki przeciwbólowe, środki przeciwbólowe – substancje chemiczne powodujące analgezję, czyli zniesienie czucia bólu. Należą do nich związki o różnej budowie oraz sile i mechanizmie działania. Zgodnie z drabiną analgetyczną dzielą się na leki opioidowe oraz nieopioidowe^[1].

Opioidy

Zasady działania

Leki opioidowe doprowadzają do zamknięcia kanału wapniowego i otwarcia kanału potasowego w receptorach opioidowych, co prowadzi do zmniejszenia przewodnictwa komórkach nerwowych w rogach tylnych rdzenia kręgowego^[1]. Większość receptorów opioidowych występuje w rdzeniu kręgowym oraz układzie nerwowym, ale można spotkać je też w mięśniach gładkich i komórkach układu odpornościowego^[2].

Podział

Leki opioidowe dzielimy na słabe i silne^[1].

Słabe opioidy: tramadol, kodeina.

Silne opioidy: morfina, heroina^[3], fentanyl, oksykodon, metadon, buprenorfina.

Morfina

Ampułka morfiny

Związek chemiczny o silnym działaniu agonistycznym dla receptorów μ^[1], działający przeciwbólowo, przeciwkaszlowo i przeciwbiegunkowo^[4]. Oprócz oddziaływania na receptory opioidowe doprowadza do skurczu mięśni gładkich w naczyniach krwionośnych, jelitach i drogach moczowych oraz uwolnienia histaminy^[4].

Historia

Morfinę uzyskał po raz pierwszy Friedrich Sertürner w 1803 roku^[5]. Wyodrębnił ją z opium^[6].

Działania niepożądane

Działania niepożądane morfiny to^[4][7][8]:

• działanie neurotoksyczne
• działanie hepatotoksyczne
• suchość w ustach
• świąd skóry
• nasilenie objawów alergicznych (efekt działania histaminy)
• pocenie się
• drżenie
• senność
• sinica
• oddech Cheyne’a-Stokesa lub porażenie ośrodka oddechowego
• objawy podrażnienia układu pokarmowego:
  • nudności i wymioty
  • zaparcia (efekt działania przeciwbiegunkowego^[1])
• przy inhalacji dużej ilości morfiny:
  • zawroty głowy
  • trudności w oddychaniu
  • obrzęk płuc

Heroina

Buteleczka heroiny wyprodukowana w latach 20. XX wieku przez firmę Bayer

Heroina (diacetylomorfina) to pochodna morfiny niedziałająca bezpośrednio na receptory opioidowe, ale po wprowadzeniu do organizmu zmieniająca się w morfinę^[3], co doprowadza do pobudzenia receptorów opioidowych.

Historia

Heroina została otrzymana przez Aldera Wrighta w 1874 w wyniku gotowania bezwodnego alkaloidu morfiny z bezwodnikiem octowym. Zdobyła ona popularność jako lek dopiero w 1897, kiedy to ponownie uzyskał ją chemik Felix Hoffmann. Nazwę nadano jej z powodu relacji robotników, na których ją testowano, mówiących, że czuli się „heroicznie”. W 1899 Bayer produkował około tony heroiny rocznie. Wkrótce odkryto, iż w organizmie człowieka rozkłada się ona na morfinę, co doprowadziło do zakazu jej sprzedaży bez recepty w 1914^[5].

Działania niepożądane

Działania niepożądane heroiny to^[3][8]:

• uzależnienie
• euforia
• skurcz oskrzeli
• obrzęk płuc
• nudności i wymioty
• zaparcie
• sinica
• zwężenie źrenic
• podwójne widzenie
• zawroty głowy
• senność
• śpiączka
• oddech Cheyne’a-Stokesa lub zatrzymanie oddechu
• śmierć

Leki nieopioidowe

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Działanie NLPZ opiera się na hamowaniu produkcji prostaglandyn. Dochodzi do tego na skutek działania na cyklooksygenazy. Istnieją trzy formy cyklooksygenaz: COX-1 (cyklooksygenaza konstytutywna) i COX-2 (cyklooksygenaza indukowana), a także COX-3, odkryta u psów cyklooksygenaza powstająca z tego samego genu co COX-1, ale z zachowanym intronem 1^[9]. Działanie przeciwzapalne NLPZ jest spowodowane głównie inhibicją działania dwóch pierwszych.

Podział^[10]

• NLPZ I generacji (klasyczne) – hamujące COX-1, stosowane głównie w zakażeniach górnych dróg oddechowych^[11]
  • kwas acetylosalicolowy
  • ibuprofen
• NLPZ II generacji – działają inhibitująco w większości na COX-2 (w mniejszym stopniu na COX-1)
  • meloksykam
• NLPZ III generacji – działają jedynie na COX-2, zarejestrowane do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów^[11]. Wywierają one mniej drażniący wpływ na błonę śluzową układu pokarmowego niż inne NLPZ^[12].
  • celekoksyb.

Działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych

Działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych to^[13][11]:

Ze strony układu krążenia i powikłania hematologiczne (z wyjątkiem kwasu acetylosalicylowego):

• powikłania zakrzepowo-zatorowe
• zastoinowa niewydolność serca u chorych z nadciśnieniem tętniczym.
• hemoliza u chorych z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej^[14]
• niedokrwistość aplastyczna

Ze strony układu pokarmowego:

• krwawienia
• nudności
• biegunki
• niestrawność

Ze strony nerek:

• działanie nefrotoksyczne
• rzadko kłębuszkowe zapalenie nerek
• ostra niewydolność nerek

Ze strony wątroby:

• działanie hepatotoksyczne (zwiększone prawdopodobieństwo przy stosowaniu więcej niż jednego typu NLPZ)

Inne: oszołomienie, duszność, palpitacja, bóle i zawroty głowy, obrzęki, senność lub bezsenność, ból lub osłabienie mięśni, rzadziej hiperkaliemia.

Ostre zatrucie

Objawy ostrego zatrucia to^[15]:

• ból brzucha, nudności i wymioty
• senność
• drżenie
• drgawki
• zawroty głowy
• hipotensja
• tachykardia
• zaburzenia widzenia
• rzadko śpiączka

Paracetamol

Wzór strukturalny paracetamolu

Stosowany głównie w leczeniu bólu o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu, a także migrenowych bólów głowy i gorączki^[16][17].

Działanie

Paracetamol jest słabym inhibitorem produkcji prostaglandyn^[17][18], lecz mechanizm takiego działania nie jest jasny.

Paracetamol jako NLPZ III generacji

Jedna z teorii o mechanizmie działania paracetamolu zakłada, że jest on selektywnym inhibitorem COX-2. Dokonuje tego w sytuacji, kiedy stężenie kwasu arachidowego jest niskie. Świadczy o tym podobne działanie jak NLPZ III generacji (zmniejszanie obrzęku po operacjach jamy ustnej i zapalenia u myszy i szczurów), ale w przeciwieństwie do nich nie leczy procesu zapalnego w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Działanie przeciwbólowe wynika natomiast z aktywacji zstępujących dróg serotoninergicznych^[19].

Cyklooksygenaza 3

W 2002 roku została odkryta cyklooksygenaza 3 (COX-3), uważana za odmianę cyklooksygenazy 1 (COX-1). Znajduje się ona głównie w OUN^[1] i w sercu^[9]. Porównanie aktywności psiej COX-3 z mysią COX-1 i COX-2 dowodzi, iż niektóre leki przeciwzapalne (w tym paracetamol) doprowadzają do jej inhibicji, co może być podstawą działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego^[9]. Jej odkrycie przyczyniło się do powstania hipotezy kontinuum cyklooksygenaz, według której możliwe jest powstawanie COX o różnym mechanizmie regulowania ekspresji^[13]. Teoria ta jest jednak podważana przez niektórych autorów, którzy uważają, że inhibicja COX-3 nie ma żadnego wpływu na organizm^[19].

Historia

Paracetamol został odkryty w 1948 przez chemików Juliusa Axelroda i Bernarda Brodiego. Uzyskali go oni jako produkt rozkładu acetanilidu^[5].

Ostre zatrucie paracetamolem

Objawy ostrego zatrucia paracetamolem to^[15]:

• ból brzucha
• nudności i wymioty
• uszkodzenie wątroby:
  • hepatomegalia
  • żółtaczka
  • martwica wątroby
• niewydolność nerek.

Zobacz też

Zobacz hasło analgetyk w Wikisłowniku

• analgezja wrodzona
• anestetyki

Przypisy

1. Aleksandra Kotlińska-Lemieszek, Jacek Łuczak. Analgetyki nieopioidowe i opioidowe stosowane w leczeniu bólu nowotworowego. „Nowa Medycyna – Ból i Opieka Paliatywna”. I, sierpień 1999. [dostęp 2013-05-13]. brak numeru strony
2. Receptory opioidowe – BioInf [online], bioinfo.imdik.pan.pl [dostęp 2017-06-10] .
3. Pubchem, Diacetylmorphine | C21H23NO5 – PubChem [online], pubchem.ncbi.nlm.nih.gov [dostęp 2017-06-13]  (ang.).
4. AleksandraA. Kotlińska-Lemieszek AleksandraA., JacekJ. Łuczak JacekJ., The principles of cancer pain treatment-based on the recommendation of Wealth Health Organisation and European Association for Palliative Care, „Nowa Medycyna”, 0 [dostęp 2017-06-19] .
5. JackJ. Challoner JackJ. i inni, 1001 wynalazków które zmieniły świat, 2009, ISBN 978-83-245-9604-1 .i inni Brak numerów stron w książce
6. Chandrasekhar Krishnamurti i SSC ChakraCh.K.S.Ch. Rao Chandrasekhar Krishnamurti i SSC ChakraCh.K.S.Ch., The isolation of morphine by Serturner, [w:] The Isolation of Morphine, Indian J Anaesth, 2016, PMCID: PMC5125194 [dostęp 2017-06-16]  (ang.).???
7. Pubchem, morphine | C17H19NO3 – PubChem [online], pubchem.ncbi.nlm.nih.gov [dostęp 2017-06-13]  (ang.).
8. FranciszekF. Kokot FranciszekF., Choroby Wewnętrzne, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1991, s. 773, ISBN 83-200-1551-0 .
9. N.V.N.V. Chandrasekharan N.V.N.V. i inni, COX-3, a cyclooxygenase-1 variant inhibited by acetaminophen and other analgesic/antipyretic drugs: Cloning, structure, and expression, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 99 (21), 2002, s. 13926–13931, DOI: 10.1073/pnas.162468699, ISSN 0027-8424, PMID: 12242329, PMCID: PMC129799 [dostęp 2017-06-16] .
10. KarolinaK. Gęgotek KarolinaK., Niesteroidowe leki przeciwzapalne NLPZ [online], prezi.com [dostęp 2017-06-19] .
11. ArturA. Gadomski ArturA., Non-steroidal anti-inflamatory drugs in a medicine chest, „Medycyna Rodzinna”, 20 czerwca 2006 [dostęp 2017-06-19] .
12. J.J. Sternon J.J., [The coxibs, third generation of non-steroidal anti-inflammatory agents], „Journal De Pharmacie De Belgique”, 56 (3), 2001, s. 57–61, ISSN 0047-2166, PMID: 11508259 [dostęp 2017-06-19] .
13. JarosławJ. Woroń JarosławJ., Racjonalne stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych w terapii bólu [online] [dostęp 2017-06-10] .
14. ReinhardR. Larsen ReinhardR., Anestezjologia, t. 2, 2013, ISBN 83-7609-892-6 . Brak numerów stron w książce
15. Witold S.W.S. Gumułka. Witold S.W.S., WojciechW. Rewerski WojciechW., Encyklopedia zdrowia, wyd. 6, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 2086, ISBN 83-01-11680-3 .
16. Acetaminophen Monograph for Professionals – Drugs.com, „Drugs.com” [dostęp 2017-06-10]  (ang.).
17. DrugBank (red.), Acetaminophen [online], DrugBank, 15 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-16] .
18. Graham i inni, Mechanism of Action of Paracetamol: American Journal of Therapeutics, „LWW” [dostęp 2017-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-22]  (ang.).
19. Garry G.G.G. Graham Garry G.G.G., Kieran F.K.F. Scott Kieran F.K.F., Mechanism of action of paracetamol, „American Journal of Therapeutics”, 12 (1), 2005, s. 46–55, ISSN 1075-2765, PMID: 15662292 [dostęp 2017-06-19] .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (termin w ChEBI Ontology):

• LCCN: sh85004764
• GND: 4001848-9
• NDL: 00573062
• BnF: 11930884j
• BNCF: 14137
• NKC: ph118410
• BNE: XX529089
• J9U: 987007294739605171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/analgesic
• Universalis: analgesiques-et-antalgiques
• БРЭ: 3921451
• ЕСУ: 44046
• DSDE: analgetikum