Konstytucja Helwecka ustanowiona w 1802 nie zażegnała niepokojów w Republice Helweckiej. Nadal dochodziło do zbrojnych wystąpień. Największe z nich wybuchło pod koniec lata 1802 i nazwane zostało „wojną kijów” (niem. Stecklikrieg). Nazwa wzięła się z uwagi na brak innej broni jej uczestników. Wystąpienia te spowodowane były m.in.: tragiczną sytuacją ekonomiczną mieszkańców Republiki, która została spustoszona przez wojska francuskie, austriackie i rosyjskie tudzież przez wzrost obciążeń fiskalnych. Dodatkowo wśród Szwajcarów dominowały idee: silnego partykularyzmu kantonalnego oraz chęć powrotu do dawnych uregulowań ustrojowych z czasów Starej Konfederacji[1].
Druga konstytucja Republiki Helweckiej nie znalazła uznania u Napoleona. Z powodu niepokojów społecznych postanowił samemu zaprowadzić ład w Republice. Dlatego w deklaracji z 30 września 1802, zagroził ponowną interwencją wojsk francuskich w razie niemożności uspokojenia nastrojów społecznych. W celu zapobiegnięcia eskapady zbrojnej, wskazał siebie jako mediatora między stronnictwami szwajcarskich unitarystów (opowiadali się za państwem jednolitym i niepodzielnym) i federalistów (pragnęli zwiększenia pozycji i uprawnień kantonów)[1].
10 grudnia 1802 w Paryżu rozpoczęła obrady Konstytuanta Szwajcarska zwana Consultą. W jej składzie znaleźli się przedstawiciele Senatu, który posiadał prawo do rewizji konstytucji. Akt Mediacyjny został przyjęty 5 marca 1803 przez Senat, natomiast wszedł w życie 10 marca. Stosunek zwolenników centralizacji do federalizacji ustroju Szwajcarii podczas tego spotkania wynosił 45:18. Niezależnie od tego Napoleonowi udało się przeforsować swoją koncepcję nowego modelu ustrojowego Republiki Helweckiej, która od tej pory nie była już krajem w pełni samodzielnym, gdyż stała się zależna od Francji[1].
Akt Mediacyjny był podstawą ustroju Szwajcarii niemal do końca 1813. Sytuacja zmieniła się pod koniec roku, gdy po klęsce Napoleona w bitwie pod Lipskiemkoalicja antyfrancuska zażądała od Szwajcarii uchylenia Aktu. Uchwałą z 29 grudnia 1813 uczyniło to Zgromadzenie Federalne złożone z przedstawicieli dziesięciu kantonów. Wcześniej, 18 listopada, ogłoszono neutralność Szwajcarii[a], która ostatecznie została potwierdzona przez Kongres Wiedeński 20 marca 1815[1].
Treść
Dostarczenie Aktu Mediacyjnego deputowanym Republiki Heleckiej 19 lutego 1803 w pałacu Tuileries w Paryżu. Drzeworyt pochodzi z arkuszu kalendarza z archiwów państwowych we Fryburgu.
Konstytucja szwajcarska z 19 lutego 1803 wzorowana była na konstytucjiStanów Zjednoczonych. W przedmowie Napoleon Bonaparte pisał do Szwajcarów[1]:
Pogrążona w sporach Helwecja groziła rozpadem. Nie mogła sama znaleźć sposobu powrotu do porządku konstytucyjnego. Stara przychylność Narodu Francuskiego do tego godnego szacunku ludu, którego niedawno własną krwią bronił i przez swoje traktaty; jako niezależna siła chciał być uznany; to interes Francji i Republiki Włoskiej, której granica Szwajcarii dotyka; prośba Senatu; demokratycznych kantonów; w końcu życzenie całego Narodu Helweckiego zobligowało Nas, aby pełnić rolę Mediatora pomiędzy podzielonymi stronami [...].
Vermittlungsacte des Ersten Consuls der fränkischen Republik zwischen den Parteien, in welche Schweiz getheilt ist. Mediationsverfassung vom 19. Februar 1803
Treść ustawy była podzielona na dwadzieścia rozdziałów. Dziewiętnaście z nich zawierało konstytucje dotyczące poszczególnych kantonów, zaś ostatni stanowił konstytucję całego kraju. Łączna liczba kantonów tworzących Szwajcarię określona została na dziewiętnaście. Do trzynastu kantonów Starej Konfederacji dołączono nowo utworzone kantony: St. Gallen, Gryzonię, Argowię, Turgowię, Tessyn i Vaud. Zgodnie z art. 1 kantony szwajcarskie wiązały się ze sobą według zasad określonych w ich konstytucjach. Gwarantowały sobie wzajemnie konstytucje, terytorium, wolności i niezależność. W tym celu wnosiły wkłady finansowe (łącznie 490 507 franków) i tworzyły oddziały wojskowe (razem 15 203 osoby). Według art. 12 kantony wykonywały całą władzę, która nie została wyraźnie przekazana władzom związkowym. Art. 27 mówił o Sejmie Związkowym (Tagsatzung), który miał być wspólnym organem władzy dla konfederacji dziewiętnastu kantonów. Składał się on z dziewiętnastu deputowanych, po jednym z każdego kantonu. Obradom Sejmu przewodniczył Landammann, którym był z zasady deputowany z Kantonu Dyrektorialnego. Art. 28 ustanawiał wśród deputowanych nierównomierny podział głosów, łącznie posiadali ich dwadzieścia pięć. Dwa głosy na jednego deputowanego wynikały z racji reprezentowania przez niego kantonu liczącego więcej niż 100 tys. mieszkańców i przysługiwały przedstawicielom: Berna, Zurychu, Vaud, St. Gallen, Argowii i Gryzonii[1].
Sejm miał się zbierać na zmianę co roku we Fryburgu, Bernie, Solurze, Bazylei, Zurychu i Lucernie; w pierwszy poniedziałek czerwca i obradować nie dłużej niż miesiąc. Na nadzwyczajne posiedzenie zbierał się na wniosek[1]:
Landammanna;
władz kantonu popartego przez Wielką Radę Kantonu Dyrektorialnego;
Wielkich Rad;
Landsgemeinde pięciu kantonów, gdyby wniosku nie poparł jeden z Kantonów Dyrektorialnych.
Do zadań Sejmu Związkowego należało:
wypowiadanie wojny;
zawieranie pokoju i traktatów (za zgodą 3/4 kantonów);
zawieranie umów handlowych; mianowanie i wysyłanie ambasadorów;
wydawanie zarządzeń dotyczących bezpieczeństwa kraju; rozstrzyganie sporów pomiędzy kantonami.
Acte de Médiation (1803)
Kantony, w których zbierać się miał Sejm Związkowy, zwane były Kantonami Dyrektorialnymi. Ich burmistrzowie zostawali jednocześnie Landammannami Szwajcarii. Przez roczną kadencję do ich zadań należało[1]:
przewodniczenie obradom Sejmu Związkowego i zwoływanie jego nadzwyczajnych posiedzeń;
przyjmowanie listów akredytacyjnych (odwołujących) obcych przedstawicieli dyplomatycznych;
przedstawianie sprawozdania o stanie spraw Związku na posiedzeniu Sejmu;
dysponowanie siłami zbrojnymi kantonów;
zwoływanie Wielkiej Rady lub Landsgemeinde kantonu, w którym sytuacja wewnętrzna zagrażała bezpieczeństwu kraju, odbywały się działania sprzeczne z konstytucją Szwajcarii lub kantonów;
przyjmowanie wniosków dotyczących rozstrzygnięcia sporu pomiędzy kantonami (w przerwach pomiędzy obradami Sejmu);
sygnowanie aktów prawnych;
nadzór nad drogami, rzekami i traktami wojskowymi.
Akt Mediacyjny nie przewidywał istnienia wspólnego dla wszystkich kantonów organu wymiaru sprawiedliwości, jakim był w Republice Helweckiej Trybunał Najwyższy[1].
↑„Podczas obrad Kongresu ukształtowała się opinia, że szansą rzeczywiście stabilnej i bezpiecznej egzystencji dla niewielkiej i silnie wewnętrznie zróżnicowanej Szwajcarii jest uzyskanie politycznej neutralności na gruncie międzynarodowym. Jeśli chodzi o strukturę wewnętrzną, to zdecydowano się na powrót do rozwiązań okresu Dawnej Konfederacji. Niemożliwe było już jednak całkowite przywrócenie stosunków sprzed 1798 r. [...]”. Maciej Aleksandrowicz, System prawny Szwajcarii. Historia i współczesność, Białystok 2009, s. 53.
