Ahnenerbe – nazistowska organizacja badawcza, założona w 1935 jako Studiengesellschaft für Geistesurgeschichte‚ Deutsches Ahnenerbe e.V. (pol. Towarzystwo Badawcze nad Pradziejami Spuścizny Duchowej, Niemieckie Dziedzictwo Przodków)[1][2] przez Heinricha Himmlera (Reichsführera-SS), Richarda Waltera Darré (Reichsbauerführera) i holenderskiego pseudonaukowca Hermana Wirtha[3]. W 1937 towarzystwo zmieniło nazwę na Forschungs- und Lehrgemeinschaft das Ahnenerbe e.V. (pol. Stowarzyszenie Badawczo-Dydaktyczne Dziedzictwo Przodków)[4]. Z początkiem 1939 organizacja została włączona do SS[5]. Podczas II wojny światowej Ahnenerbe wspierała eksperymenty medyczne przeprowadzane na więźniach obozów koncentracyjnych i prowadziła planowe grabieże dorobku naukowego i kulturowego w państwach okupowanych przez III Rzeszę. Po wojnie uznana przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze za organizację zbrodniczą.
Historia
Z początku Ahnenerbe wspierała badania holenderskiego pseudonaukowca Hermana Wirtha, który poszukiwał potwierdzenia swoich teorii o historii ludu niemieckiego[4]. Zamierzeniem Himmlera było przekształcenie instytucji w poważną jednostkę badawczą i Wirth został usunięty z towarzystwa w 1937, a sama organizacja została przekształcona w instytucję badawczo-dydaktyczną z nowym prezesem na czele – Waltherem Wüstem, specjalistą w zakresie indoeuropeistyki[4]. Początkowym celem Ahnenerbe było udowodnienie nazistowskich teorii o wyższości rasy aryjskiej przez badania historyczne, etnograficzne, antropologiczne i archeologiczne. Z czasem Ahnenerbe zaczęła rozbudowywać działy zajmujące się badaniami w zakresie nauk przyrodniczych[6]. Organizacja zajmowała się prowadzeniem badań nad procesami czarownic i mężczyzn oskarżonych o stosowanie magii[7][8]. Himmler zamierzał przekształcić Ahnenerbe w akademię nauk SS, jednak wybuch wojny uniemożliwił realizację tych planów[6].
Uczestnicy ekspedycji Schäfera do Tybetu (od lewej): Karl Wienert, Ernst Schäfer, Bruno Beger, Ernst Krause, Edmund Geer (Kalkuta, 1938)
Przed 1939 Ahnenerbe zorganizowała kilka ekspedycji naukowych, m.in. na Bliski Wschód, do Boliwii i Tybetu. W 1938 ekspedycję do Tybetu poprowadził zoologErnst Schäfer (członek SS od 1933), a wszyscy jej uczestnicy rekrutowali się z szeregów SS, m.in. antropolog Bruno Beger[9].
Podczas wojny organizacja prowadziła planowe grabieże kolekcji naukowych i bibliotek, materiałów archiwalnych, artefaktów archeologicznych i różnych innych dzieł sztuki[4]. Początkowo to ona zajmowała się grabieżą dzieł sztuki z Polski. Jej członkowie uważali, że dziedzictwo kulturowe na ziemiach polskich jest tak naprawdę dziedzictwem germańskim, które należało zabezpieczyć. 4 września Ahnenerbe wystosowała list do Himmlera, aby ten wydał zgodę na rozpoczęcie „zabezpieczania” dzieł sztuki. Sześć dni później powstała lista zabytków, które były w obszarze zainteresowania organizacji. Operacją miał się zająć oddział profesora prehistorii Uniwersytetu Berlińskiego SS-Untersturmführera Petera Paulsena – Einsatzkommando Paulsen (pełna nazwa brzmiała Kommando Paulsen für die Sichenstellung von Kulturhistorischen Denkmälern in Polen)[a], przy wsparciu Einsatzgruppen. Celem miało być przejmowanie prywatnych i państwowych dzieł sztuki[10]. Paulsenowi pomagali prof. Ernst Petersen, prof. Heinz Clasen, prof. Eduard Tratz, prof. Heinrich Harmjanz, prof. Hans Schleif, dr Günther Thaeringen, dr Paul Dittel i dr Alfred Herrmann. Organizacja odpowiedzialna jest za grabież eksponatów Muzeum Wojska Polskiego, rękopisów Biblioteki Zamoyskich, eksponatów Muzeum Historii Naturalnej, rękopisów i książek Biblioteki Żydowskiej, zbiorów krakowskiego Muzeum Narodowego, Muzeum Rzemiosła Artystycznego, Muzeum Etnograficznego, Muzeum Prehistorii, zbiorów krakowskiej Akademii Nauk i zbiorów biblioteki Sejmu i Senatu[11]. To oddział Paulsena odnalazł i wywiózł do Niemiec ołtarz Wita Stwosza. Działalność prowadzona przez niego i Ahnenerbe została wstrzymana po 22 listopada 1939 roku, kiedy Hans Frank wydał zarządzenie zabraniające wywozu dzieł sztuki byłego państwa polskiego poza granice Generalnego Gubernatorstwa[12].
Organizacja przeprowadzała również eksperymenty medyczne na więźniach obozów koncentracyjnych (m.in. w Dachau)[4]. Wspierała m.in. działalność anatomaAugusta Hirta, gromadzącego kolekcję czaszek i szkieletów więźniów różnych typów antropologicznych, wieku i płci. W 1943 roku 29 kobiet i 57 mężczyzn, więźniów Auschwitz, zostało wyselekcjonowanych przez Bruno Begera, przewiezionych do KL Natzweiler-Struthof w Alzacji i w tym celu uśmierconych[13][14].
↑Formacja powołana do życia 23 września 1939 roku, za: A. Łuczak Instytucje i urzędy III Rzeszy dokonujące grabieży dóbr kultury na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939–1945, „Letnia Szkoła Historii Najnowszej” 2007, t. 1, Warszawa: IPN 2008, s. 14.
↑Niemiecki termin Geistesurgeschichte (w wolnym tłum. na jęz. pol. pradzieje spuścizny duchowej) został wprowadzony przez Hermana Wirtha. Zob. P. W. Gathercole, David Lowenthal: The politics of the past. Routledge, 1994, s. 79. ISBN 0-415-09554-9. [dostęp 2010-02-08]. (ang.).
