Gardabani (Georgisch: გარდაბნის მუნიციპალიტეტი, Gardabnis moenitsipaliteti)) is een gemeente in het zuiden van Georgië met bijna 78.000 inwoners (2024), gelegen in de regio Kvemo Kartli. De gemeente heeft een oppervlakte van 1212 km² en ligt in het Kvemo Kartli-laagland tussen hoofdstad Tbilisi en Azerbeidzjan. De stad Gardabani is het bestuurlijk centrum.
Geschiedenis
Het gebied van de gemeente lag voor een niet nader bekend deel in het historische hertogdom Gatsjiani dat volgens de Georgische mythologie gesticht werd door een zoon van de aartsvader Kartlos. Door de ligging in het stroomgebied van de Mtkvari, het vlakke terrein en de oude toegangswegen naar Tbilisi vanuit het zuiden, werd het gebied veel geteisterd door Perzische invallen en Georgische heroveringen, met name na het uiteenvallen van het Koninkrijk Georgië in de 15e eeuw.
Oejezd Tiflis in 1902 met Sartatsjali (I) en Karajaz (III)
Door het in 1784 gesloten Verdrag van Georgiejevsk tussen Kartli-Kachetië en het Russische Rijk werd het koninkrijk vanaf 1801 door Rusland ingelijfd.[5] Het gebied van Gardabani werd vervolgens administratief ingedeeld in het oejezd Tiflis, dat tussen 1840-1846 in het Gouvernement Georgië-Imeretië lag. Met de splitsing van dat gouvernement in 1846 werd oejezd Tiflis onderdeel van het Gouvernement Tiflis. Het hedendaagse Gardabani lag binnen dat oejezd in de westelijke helft van de bestuurlijke eenheden oetsjastok Karajaz (Караязский участок) en oetsjastok Sartatsjali (Сартачальский участок). Het zuidelijke deel (Karajaz) werd voornamelijk bewoond door Azerbeidzjanen, die destijds net als andere Turkssprekende etnische groepen als Tataren werden aangeduid.
Democratische Republiek Georgië
Bij verkiezingen in de Democratische Republiek Georgië in 1918 werd Peri-Chan Sofijeva uit het dorp Karajala (ook wel Karajalari) gekozen tot volksvertegenwoordiger voor het district Karajaz. Zij was daarmee volgens de geschiedschrijving de eerste moslima ter wereld die door democratische verkiezingen en met algemeen stemrecht werd gekozen.[6][7]
In de Sovjet-Unie
Karajaz lag tijdens de invasie van het Rode Leger van de Democratische Republiek Georgië in februari 1921 aan een van de belangrijke aanvalsroutes vanuit Azerbeidzjan, en er werd zwaar gevochten tussen beide partijen. De Sovjets trokken eind februari 1921 aan het langste eind en lijfden de jonge republiek in als Georgische SSR.
Met de bestuurlijke herindeling van de Georgische sovjetrepubliek rond 1930 bleef het gebied van Gardabani aanvankelijk in het okroeg Tiflis liggen, maar in 1938 werd het rajon Karajaz van het okroeg afgescheiden. Het dorp Karajaz(i) (Russisch: Караязы; ook wel Karatapa, Кара-тапа, ყარატაფა, Qaratəpə) werd het bestuurlijke centrum van het rajon. In het nieuwe rajon waren Azerbeidzjanen in de getalsmatige meerderheid (68%).[8] In 1947 veranderde de naam van het rajon en de hoofdplaats naar Gardabani. In 1969 kreeg het districtscentrum Gardabani stadsrechten.[9]
Onafhankelijk Georgië
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de onafhankelijkheid van Georgië daalden de economische omstandigheden in het land, maar de gemeente wist de grote emigratiegolf van de jaren 1990 te ontsnappen. In 1995 werd het rajon ingedeeld bij de nieuw gevormde regio (mchare)Kvemo Kartli, en is het in 2006 omgevormd naar gemeente.
In 2006 werden de grenzen van de stadsregio Tbilisi flink aangepast ten koste van de omliggende gemeenten. Gardabani verloor ongeveer 92 km² aan de hoofdstedelijke regio.[10][12] Voor de gemeente Gardabani had dit voornamelijk betrekking op het gebied aan de noordoostkant van Tbilisi binnen de S9 Tbilisi Bypass, waardoor de gemeente diverse dorpen en veel inwoners verloor.
Op 8, 9 en 10 augustus 2008, tijdens de Russisch-Georgische Oorlog, bombardeerden Russische vliegtuigen de luchtmachtbasis Vaziani, 20 kilometer ten oosten van Tbilisi in de gemeente Gardabani. Hierbij werd alleen schade aan de basis toegebracht en vielen er geen slachtoffers.[13][14][16]
Geografie
Kvemo Kartli-laagland
Gardabani grenst aan zes gemeenten, te weten in het westen Marneoeli en de regiohoofdstad Roestavi, in het noorden de hoofdstad Tbilisi half omheen ligt, in het noorden aan Mtscheta (regio Mtscheta-Mtianeti) en in het oosten aan Sagaredzjo (regio Kacheti). Ten slotte grenst de gemeente in het zuidoosten over een lengte van 26 kilometer aan Azerbeidzjan.
Kvemo Kartli Laagland
Het zuidelijke deel van Gardabani ligt geografisch in het Kvemo Kartli Laagland waar de Mtkvari doorheen stroomt die een groot deel van de gemeentegrens met Marneoeli vormt. Het laagland ligt op ongeveer 300-400 meter boven zeeniveau, met het laagste punt van de gemeente bij de Azerbeidzjaanse grens, waar de Mtkvari het land uit stroomt. Hier lopen ook een belangrijke internationale autoweg en spoorlijn over de grens.
Iori Hoogland
Koemisi met Sabadoeri-bergrug
Het noordelijke deel van Gardabani met het het oostelijke grensgebied met Sagaredzjo worden gevormd door het Iori Hoogland, een plateau in zuidoostelijk Georgië met een semi-aride klimaat. Gardabani ligt in het noorden om de oostkant van Tbilisi heen gedrapeerd tot aan de noordoostzijde van de stad. Aan de zuidkant van Tbilisi wordt de gemeentegrens met de hoofdstad gevormd door de Sabadoeri bergrug, de meest westelijke uitloper van het Trialetigebergte.
De noordgrens van de gemeente wordt geografisch bepaald door het Jalnogebergte dat de oostelijke verlenging is van het Sagoeramogebergte. De hoogste berg van de gemeente Gardabani en die van het Jalnogebergte is de Jalno van 1874 meter boven zeeniveau.[17]
Demografie
Begin 2024 telde de gemeente Gardabani 77.919 inwoners,[2] een verlies van 3% ten opzichte van de volkstelling van 2014. Het aantal inwoners in hoofdplaats Gardabani steeg juist met 12% in diezelfde periode.
De gemeente Gardabani is administratief onderverdeeld in 18 gemeenschappen (თემი, temi) met in totaal 40 dorpen (სოფელი, sopeli). Er is één stad (ქალაქი, kalaki).[1]
De gemeenteraad van Gardabani საკრებულო, sakreboelo) is het vertegenwoordigend orgaan dat elke vier jaar via een gemengd kiesstelsel wordt gekozen. Deze bestaat sinds 2021 uit 36 leden: 24 leden worden via een proportionele lijststem gekozen en 12 leden worden gekozen door middel van een districtenstelsel.[27] In 2017 was de verhouding 15 proportioneel om 21 districtszetels.
Bij de gemeentelijke verkiezingen van oktober 2021 werd Davit Kargareteli van Georgische Droom met 59,1% van de stemmen gekozen tot burgemeester. Elf districtszetels zijn naar kandidaten van Georgische Droom gegaan en eentje ging naar de Verenigde Nationale Beweging. De Georgische Droom behaalde de meeste proportionele stemmen (56,4%), gevolgd door Verenigde Nationale Beweging (34,7%). Negen andere partijen haalden de kiesdrempel van 3% niet.[28][29]
Oud-voetballer Gotsja Dzjamaraoeli was in de periode 2016-2017 het gekozen hoofd van de gemeente, een gambregeli, vergelijkbaar met burgemeester.
Bezienswaardigheden
Martkopiklooster
Er zijn in de gemeente diverse historische monumenten. Enkele bezienswaardigheden zijn:
Martkopiklooster. Een historisch klooster ten noordoosten van Tbilisi, net buiten de ringweg S9.[32] Het oorspronkelijke klooster op deze plek stamde uit de 6e eeuw.
Sjavnabadaklooster. Klooster op de top van een uitgestorven vulkaan, ten zuiden van Tbilisi, een kilometer van de S6 bij het dorpje Teleti.
Gardabani natuurreservaat. Tussen de stad Gardabani en de Mtkvari rivier ligt dit riviervlakte reservaat waar veel vogels verblijven.
Energie
Gardabani energiecentrales
Gardabani is het centrum van de thermische elektriciteitsproductie in Georgië. Drie kilometer ten westen van de stad Gardabani staat een complex met meerdere gas- en kolengestookte centrales dat verantwoordelijk is voor vrijwel alle thermische elektriciteitsproductie in het land. Na de Rozenrevolutie van 2003 werd er ingezet op uitbreiding van de elektriciteitsproductie voor meer energieonafhankelijkheid, maar ook om de energiecrisis die het land jarenlang plaagde het hoofd te bieden.[33] In 2006 werd in Gardabani een gasgestookte centrale geopend met een capaciteit van 110 MW, de eerste nieuwe centrale sinds de onafhankelijkheid van het land.[34]
Vanaf 2012[35][36] werd een verdere stapsgewijze investering in de energieonafhankelijkheid van het land gelanceerd met de bouw van nieuwe gecombineerde stoom- en gascentrales in Gardabani. Waterkrachtcentrales produceren 75-80% van de elektriciteit in het bergrijke land, waarvan een deel seizoensgebonden, maar er was naast thermische elektriciteitsproductie nog steeds aanvullende import nodig.[37] Daarnaast stijgt het energieverbruik in het land en zijn verouderde (waterkracht)centrales niet efficiënt genoeg.
In 2015 opende de eerste gecombineerde stoom- en gascentrale van Georgië, de 230 MW sterke Gardabani-1.[38] Begin 2020 volgde Gardabani-2 van 230 MW.[39] In september 2020 werd de bouw van de 272 MW sterke Gardabani-3 centrale aangekondigd,[40] en een jaar later de 250 MW sterke Gardabani-4.[41]
De weg van internationaal belang, de S4 (E60), passeert door de gemeente tussen Tbilisi en Roestavi, waar de S4 uitgevoerd is als autosnelweg. De S4 eindigt bij de Georgisch-Azerbeidzjaanse grensovergang Tsiteli Chidi (Rode Brug) in de gemeente Marneoeli. Met 1,1 miljoen inkomende buitenlandse reizigers is dit de belangrijkste overgang tussen de twee landen.[43]
De weg van internationaal belangS5, de Kacheti Highway passeert in oost-west richting de gemeente. Dit is de verbinding vanuit Tbilisi naar de oostelijke regio Kacheti. De S6 (E117) takt af van de S4 in Tbilisi, en passeert circa 12 kilometer door Gardabani aan de zuidkant van Tbilisi, langs een reeks dorpen aan de voet van de Sabadoeri-bergrug, de meest westelijke uitloper van het Trialetigebergte. De S6 gaat via Marneoeli naar Armenië. De S9 Tbilisi Bypass, de oostelijke ringweg rond Tbilisi, ligt voor het grootste deel in de gemeente Gardabani en verbindt de S1 bij Mtscheta met de S5 en de S4 bij Roestavi.
Er liggen verschillende regionale wegen door de gemeente. De belangrijkste zijn de nationale route Sh38 naar het bestuurlijk centrum van Kacheti, Telavi, via de Gomboripas. In het zuiden van de gemeente is de Sh66 een verbinding vanuit Roestavi via Gardabani naar de grensovergang Vachtangisi met Azerbeidzjan. Dit is met ruim 69.000 buitenlandse reizigers in 2019 een secundaire grensovergang.[43] Ten slotte zijn de Sh157 en Sh158 een toegangsroute naar het David Garedzja-klooster, een bekende toeristische trekpleister aan de Azerbeidzjaanse grens in de gemeente Sagaredzjo.
De internationale spoorlijn Tbilisi - Bakoe loopt door de gemeente en heeft het grensstation bij de stad Gardabani.
↑ abc(ka) Main Results of the 2014 Census (Publication) (pdf). Census.ge, National Statistics Office of Georgia (Geostat) p.323-327 (28 april 2016). Gearchiveerd op 13 februari 2020. Geraadpleegd op 27 maart 2022.
↑ ab(en) Skinner, Peter F. (2014). Georgia, the Land Below the Caucasus - A narrative history, 1e druk. Narikala Publications, New York, Londen, Tbilisi. ISBN 978-0-9914232-0-0. Geraadpleegd op 27 maart 2022.
↑ Skinner, Hoofdstuk 12 "Georgia in the 16th Century: Surviving Turkish and Persian Invasions", p.210-231[3]
↑ Skinner, Hoofdstuk 16 "The Iron Fist: The Russian Annexation of Georgia 1801-1845", p.327-328[3]
↑(en) Levan Tielidze, Ramin Gobejishvili, Levan Maruashvili en Nikoloz Astakhov (2019). Geomorphology of Georgia. Springer, "12 Eastern Georgia (Iveria) Intermountain Plain", p.212. ISBN 978-3-319-77764-1. Geraadpleegd op 23 maart 2022.
↑ abBij de volkstelling van 2014 werd een onverklaarbaar gat ten opzichte van de data van het nationaal statistisch bureau Geostat gevonden. Uit VN begeleid onderzoek is gebleken dat de volkstelling van 2002 ongeveer 8-9 procent te hoog was. Zie[24], "1. Introduction", Pagina 1.
↑Tussen 1938 en 1947 Karaya Rajon (Караязский район).
