Letusan lelangit-gusi tak bersuara

IPA – nombor	103 (134)
IPA – teks	t͡ʃ
IPA – imej
Entiti	ʧ
X-SAMPA	tS
Kirshenbaum	tS
Contoh bunyi

Letusan lelangit-gusi tak bersuara ialah sejenis bunyi konsonan yang terdapat dalam sebilangan bahasa lisan, dilambangkan oleh aksara t͡ʃ dalam Abjad Fonetik Antarabangsa (IPA) dan tS dalam X-SAMPA.

Dalam bahasa Melayu, letusan lelangit-gusi tak bersuara dilambangkan oleh huruf Rumi c (contohnya: cuci, lancar dan Mac) dalam sistem Ejaan yang Disempurnakan disetujui Malaysia dan Indonesia pada tahun 1972.^[1] Sebelum tahun 1972, ia hanya diwakili mengikut gaya ejaan diperkenalkan hasil pengaruh Barat - Ejaan Rumi Baharu di Malaysia mengeja bunyi ini dengan dwilambang ch mengikut kelaziman bahasa Inggeris dipelopori Richard James Wilkinson manakala sistem-sistem ejaan Republik dan van Ophuijsen di Indonesia menggunakan dwilambang tj mengikut kelaziman bahasa Belanda.^[1][2] Bunyi konsonan ini turut diwakili huruf Jawi چ‎ ca.

Ciri-ciri

Ciri-ciri letusan lelangit-gusi tak bersuara:

• Cara artikulasinya adalah letusan sibilan, iaitu dihasilkan mula-mulanya dengan menghalang arus udara sepenuhnya, kemudian mengarahkannya melalui alur pada lidah hingga ke hujung tajam gigi, menimbulkan gelora yang kuat.
• Daerah artikulasinya adalah lelangit-gusi, iaitu belakang gusi melengkung (separa dipalatalkan), dalam erti kata lain disebut dengan daun lidah di belakang batas gusi, dan bahagian hadapan lidah dilengkungkan ke arah lelangit.
• Jenis pembunyiannya adalah tak bersuara, iaitu dihasilkan tanpa menggetarkan pita vokal.
• Ini ialah satu konsonan lisan, iaitu udara dibenarkan keluar melalui mulut.
• Ini ialah satu konsonan tengah, iaitu dihasilkan dengan membenarkan arus udara mengalir melalui tengah lidah dan bukan sisinya.
• Mekanisme arus udaranya adalah egresif pulmonik, iaitu disebut dengan menolak udara keluar dari paru-paru melalui saluran vokal, dan bukannya dari glotis atau mulut.

Penggunaan

Bahasa		Perkataan	IPA	Erti	Catatan
Melayu		cuci	[t͡ʃut͡ʃi]	'cuci'	Rujuk fonologi bahasa Melayu
Arab[3]	Palestin Tengah	مكتبة	[ˈmat͡ʃt̪abɐ]	'perpustakaan'	Berpadan dengan [k] dalam bahasa Arab Baku dan loghat-loghat lain. Rujuk fonologi bahasa Arab
	Jordan	كتاب	[t͡ʃiˈt̪aːb]	'buku'
	Iraq
Georgia[4]		ჩიხი	[t͡ʃixi]	'jalan buntu'
Inggeris		bleach	[bliːt͡ʃ]	'peluntur'	Rujuk fonologi bahasa Inggeris
Itali[5]		ciao	[t͡ʃao]	'ciao'	Rujuk fonologi bahasa Itali
Nunggubuyu[6]		[t͡ʃaɾo]		'jarum'
Portugis	Brazil[7]	presidente	[pɾeziˈdẽt͡ʃi]	'presiden'	Alofon bagi /t/. Rujuk fonologi bahasa Portugis
Rotuman[8]		joni	[ˈt͡ʃɔni]	'melepaskan diri'
Sepanyol[9]		chafar	[t͡ʃaˈfaɾ]	'mengemekkan'	Rujuk fonologi bahasa Sepanyol
Zapotec	Tilquiapan[10]	chane	[t͡ʃanɘ]

Rujukan

1. Asmah Haji Omar (1989), "The Malay Spelling Reform", Journal of the Simplified Spelling Society (2): 9–13, diarkibkan daripada yang asal pada 26 Ogos 2011
2. S. Takdir Alisjahbana (1976). Language Planning for Modernization: The Case of Indonesian and Malaysian. Den Haag: Mouton & Co. m/s. 61–62. ISBN 9783110819106.
3. Watson (2002:17)
4. Shosted & Chikovani (2006:255)
5. Rogers & d'Arcangeli (2004:117)
6. Ladefoged (2005:158)
7. Barbosa & Albano (2004:228)
8. Blevins (1994:492)
9. Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)
10. Merrill (2008:108)

Bibliografi

• Barbosa, Plínio A.; Albano, Eleonora C. (2004), "Brazilian Portuguese", Journal of the International Phonetic Association, 34 (2): 227–232
• Blevin, Juliette (1994), "The Bimoraic Foot in Rotuman Phonology and Morphology", Oceanic Linguistics, 33(2): 491–516
• Ladefoged, Peter (2005). Vowels and Consonants (ed. Second). Blackwell. Text "authorlink-Peter Ladefoged" ignored (bantuan)ʈ
• Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), "Castilian Spanish", Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259
• Merrill, Elizabeth (2008), "Tilquipan Zapotec", Journal of the International Phonetic Association, 38 (1): 107–114
• Rogers, Derek; d'Arcangeli, Luciana (2004), "Italian", Journal of the International Phonetic Association, 34 (1): 117–121
• Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), "Standard Georgian", Journal of the International Phonetic Association, 36 (2): 255–264
• Watson, Janet (2002). The Phonology and Morphology of Arabic. New York: Oxford University Press.