Мари Гел-Ман

Мари Гел-Ман
Гел-Ман на Светски економски форум на Годишното собрание, 2012
Роден(а)	Менхетен, Њујорк, САД
Поважни награди	Награда за Математичка физика „Дани Хајнеман“ (1959) Лоренсова награда (1966) Награда „Џон Џ. Карти“ (1968) Нобелова награда за физика (1969)
Страница
santafe.edu/~mgm/

Мари Гел-Ман (англиски: Murray Gell-Mann; 15 септември 1929 – 24 мај 2019) — американски физичар кој добил Нобелова награда за физика во 1969 година за својата работа на теоријата за елементарни честички. Тој е професор Роберт Ендрјус Миликан по теоретска Физика во пензија на Калифорнискиот институт за технологија, истакнат соработник и соосновач на институтот Санта фе, професор по физика и астрономија на Универзитетот Ново Мексико, и претседателски професор по физика и медицина во Јужнокалифорнискиот универзитет.^[1] Гел-Ман има поминато неколку периоди на ЦЕРН, меѓу другите како и Џон Симон Гугенхајм соработник во 1972 година.^[2]

Тој ги воведе, независно Џорџ Цвејг, на кварк—constituents of all hadrons— прв идентификуван СУ (3) вкус симетрија на хадроните. Оваа симетрија сега подразбира to underlie свели кваркови, проширување isospin да вклучи непознаности, квантен број кој исто така го открил.

Тој развил V−A теорија на слабо заемодејство во соработка со Ричард Фајнман. Во 1960 година тој ја претставил актуелна алгебра како метод на искористување на симетрии за да се извлече предвидување од кварк модели, во отсуство на веродостојна динамична теорија. Овој метод доведе домодел независна сума во квантана механика потврдена со експеримент и обезбедени појдовни точки за поддршка на развојот на страндардна теорија на елементарни честички.

Гел-Ман заедно со Морис Леви, разви модел сигма од pions, кој опишува нискоенергетски пионски заемодејства. Modifying the integer-charged quark model of Moo-Young Han и Yoichiro Nambu, Harald Fritzsch и Гел-Ман биле првите кои ја запишале и прифатиле модерната теорија на квантната хромодинамика, иако тие не очекувале асимптотска слобода.Во 1969 година тој добил Нобелова награда за физика и неговиот придонес и откритија во врска со класификацијата на елементарните честички и нивните заемодејства.^[3]

Гел-Ман е одговорен, заедно со Пјер Рамон и Ричард Слански, и независно од Петар Минковски, Рабиндра Мохапатра, Горан Сењановиќ, Шелдон Ли Глешоу и Цутому Јанагида, за клацкалната теорија за неутринските меси, што произведува маси во голема скала во било која теорија на неутрино деснораките. Тој исто така е познат по тоа што знае да одигра голема улога во одржување на string theory низ 1970-тите и раните 1980-ти, поддржувајќи ја таа линија на истражување, во време кога не била актуелна.

Гел-Ман е приврзаник на доследни истории приоѓајќи со разбирање кон квантната механика.

Живот и образование

Гел-Ман е роден во Долен Менхетен во семејство на еврејски доселеници од Австроунгарија.^[4][5] Неговите родители биле Полин и Артур Исадор Гел-Ман, кој предавал на англиски како втор јазик (ESL).^[6]

Поттикнат од интензивно љубопитно детство и љубов кон природата и математиката, тој дипломирал valedictorian на Columbia Grammar & Preparatory School а потоа се запишал на Јејл на 15 годишна возраст како член на Џонатан Едвардс колеџ. Во Јеил учествувал во Вилијам Ловел Математичка конкуренција и бил во тимот претставувајќи го Универзитетот Јеил (заедно со Мареј Г. и Хенри О.) каде ја освоил втората награда во 1947. Гел Ман заработил диплома по физика од Јеил во 1948, и станал доктор по физика во MIT во1951. Негов советник на МИТ билВиктор Вајскопф.

Кариера и истражување

Во 1958, Гел-Ман и Ричард Фајнман, паралелно со независниата екипа на Џорџ Сударшан и Роберт М., откриле хирални структури на слабото заемодејство во физиката. На ова дело му проследело експериментално откривање нарушувањето на паритетот од Ву Ѓенсјунг, како предлог од Џенинг Јанг и Ли Џенгдао, теоретски.

Работата на Гел-Ман во 50-тите вклучила неодамна космички зраци честички кои биле наречени каони и хиперонии. Класифицирањето на овие честички го навеле да предложи квантен број наречен непознатост кој ќе биде conserved од силни и електромагнетни заемодејства, но не и од слабите заемодејства. Уште една идеја на Гел-Ман Gell-Mann-Okubo, која првично била формула врз основа на емпириски резултати, но подоцна се објаснува со неговиот кварк модел. Гел-Ман и Абрахам Паис биле вклучени во објаснувањето на неколку нејасни аспекти на физиката на вие честички.

Во 1961, ова го довело (и Казухико Нишиџима) до воведување на шема за класификација хадроните, елементарни честички кои учествуваат во силно заемодејство. (Оваа шема била предложена од страна на Yuval Ne'eman.) Сега е објаснета со кварк модел. Гел-Ман од планот како осумкратен начин), because of the octets of particles in the classification. (Повикувајќи се на поимот „осумкратен начин“ во будизмот.)

Во 1964, Гел-Ман и независно, Џорџ Цвејг се сомневале во постоењето на квракови, честички од кои хадроните на оваа шема се составени. Името е создадено од страна на Гел-Ман и се однесува на романот Финегановото будење, од Џејмс Џојс ("Три кваркови за Мустерс Марко!" книга 2, епизода 4.) Цвејг се повикал на честички „асови“,^[7] но името на Гел-Ман е сфатено. Кваркови, антикваркови и глуони наскоро биле основани какоосновни објекти во проучувањето на структурата на хидроните. Тој бил награден со Нобелова награда за физика во 1969 година за неговиот придонес и откритија во врска со класификацијата на елементарните честички и нивните заемодејства.^[8]

Во 1972 година Гел-Ман и Харлд Ф. претставиле квантен број"color charge", и подоцна, заедно со Хајнрих Л., го измислиле терминот на кватната хромдинамика (QCD) како баждарна теорија на силното заемодејство. Модел кварк е дел од QCD, и тоа е доволно силна за да се приспособат природно откривање на нови "вкусови" на кварковите, што ја заменила шемата на осумкратниот начин.

Во текот на 1990-тите години, Гел-Ман се посветил на новата студија на сложеност. Тој играл главна улога во основање Санта Фе Институтот, каде што продолжил да работи како истакнат професор.

Тој напишал популарна научна книга за ови прашања, Кварк и Јагуар: Авантурите во едноставно и во сложено. Насловот на оваа книга е преземен од стих на една од песните на Артур: "Во светот на кварк сè е поврзано со јагуар кој кружи во ноќта".^[9]

Авторот Џорџ Џонсон ја напишал биографијата на Гел-Ман, која е насловена како Чудна убавина: Мареј Гел-Ман и револуција по физика во 20 век , која д-р Гел-Ман го критикувал. Нобеловата награда за физика Филип Андерсон, во неговото поглавје за Гел-Ман,^[10] вели дека биографијата на Џонсон е одлична. Двајцата, Андерсон и Џонсон велат дека Гел-Ман е перфекционист и дека неговата semibiographical, Кварк и Јагуар е следствено нецелосна.

Личен живот

Гел-Ман се оженил со Марша С. во 1992, по смртта на неговата прва споруга J. Маргарет Д.( 1981г.), со која се венчале во 1955. Неговите деца се Елизабет Сара Гел-Ман (1956г.) и Николас Вебстер Гел-Ман (1963г.); тој има и посинок, Николас Southwick Левис (1978г.).

Гел-Ман ужива воbirdwatching, собирање на антиквитети, сточарство, историска лингвистика, archaeology, историја на природата, психологијата на креативно размислување, други теми поврзани со биолошка и културна еволуција и со учење.^[3][11] Заедно со S. A. Starostin, ја основале the Еволуција на човечкиот јазик^[12] на Фе Институтот.

Toj е моментално Robert Andrews Millikan Професор по Теоретска Физика во пензија на Калифорнискиот Институт за технологија, како и професор на во оддел на физика и астрономија на Универзитетот на Ново Мексико во Албакерки, Ново Мексико, и е Претседателски Професор по физика и медицина во Универзитетот на Јужна Калифорнија. Тој е член на редакцијата на Енциклопедијата Британика. Во 1984 г. Гел-Ман бил соосновач на Санта Фе Институтот— непрофитен теоретски истражувачки институт во Санта Фе, Ново Мексико— да учат комплексни системи и да шират идеја за посебна интердисциплинарни студии на теорија на комплексноста.

Тој беше постдокторски соработник на Институтот за напредни студии во 1951г., и професор за истражување во Универзитетот на Илиноис од 1952 до 1953г. Тој беше во посета на вонреден професор на Универзитетот Колумбија и вонреден професор на Универзитетот во Чикаго во 1954–55 пред да се пресели на Институтот за технологија во Калифорнија, каде што предаваше од 1955г. до своето пензионирање во 1993г.

Како хуманист и агностик, Гел-Ман е Humanist Laureate на Меѓународната академија на хуманизмот.^[13][14]

Гел-Ман го поддржал Барак Обама за претседател на САД во октомври 2008г.^[15]

Награди и признанија

Гел-Ман освои бројни награди и признанија меѓу кои:

• Нобелова награда за физика (1969)
• Ернест О. Лоренс награда (1966)
• Академија на дело Златна награда(1962)
• Алберт Ајнштајн медал (2005)
• Јеил Универзитетот – D.Sc (h.c.), 1959
• American Physical Society – Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics, 1959
• Универзитетот во Чикаго – Sc.D.(h.c.), 1967
• Френклин медал, 1967
• Национална академија на науките во САД – John J. Carty Award, 1968^[16]
• Универзитетот во Илонис – Sc.D.(h.c.), 1968
• Универзите во Веслаин – Sc.D.(h.c.), 1968
• Корпорација на истражувањенаграда, 1969
• Универзитет во Торино, Италија –Почесен докторат, 1969
• Универзитет на Јута – Sc.D.(h.c.), 1970
• Универзитетот Колумбија – Sc.D.(h.c.), 1977
• Универзитетот на Кембриџ, Англија – Sc.D.(h.c.), 1980
• Обединети нации за животна средина програма во чест на достигнување на животна средина Global 500), 1988
• Светска федерација на научници – Erice награда, 1990
• Универзитетот на Оксфорд, Англија – D.Sc.(h.c.), 1992
• Универзитетот на Јужен Илиноис – Sc.D.(h.c.), 1993
• Универзитетот на Флорида – Sc.D.(h.c.), Doctorate of Natural Resources, 1994
• Јужниот методистички универзитет – Sc.D.(h.c.), 1999
• Американски хуманист –Хуманист на годината, 2005
• Хелмхолц-медал на Берлин-Brandenberg академија за науки и општествени науки, 2014^[17]

Наводи

1. „Nobel Prize Winner Appointed Presidential Professor at USC“. Архивирано од изворникот на 2010-09-19. Посетено на 2015-12-23.
2. „CERN-affiliated article by Gell-Mann“. Springer. Посетено на 11 June 2015.
3. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1969/gell-mann-bio.html
4. M. Gell-Mann (October 1997). „My Father“. Web of Stories. Посетено на 2010-10-01.
5. J. Brockman (2003). „The Making of a Physicist: A talk with Murray Gell-Mann“. Edge.org. Посетено на 2010-10-01.
6. Profile, imdb.com
7. G. Zweig (1980) [1964]. D. Lichtenberg and S. Rosen (уред.). Developments in the Quark Theory of Hadrons. An SU(3) model for strong interaction symmetry and its breaking II. 1. Hadronic Press. стр. 22–101.
8. [1] Nobel Prize in Physics, 1969
9. „Murray Gell-Mann – Physicist – The decision to write "The Quark and the Jaguar" - Web of Stories“.
10. Anderson, Philip W. (2011). More and Different: Notes from a Thoughtful Curmudgeon. Ch. V Genius. Search for Polymath's Elementary Particles. World Scientific. стр. 241–2. ISBN 978-981-4350-14-3.Philip Anderson, More and Different, Chapter V, World Scientific, 2011.
11. SANTA FE, New Mexico (NM) Political Contributions by Individuals
12. Peregrine, Peter Neal (2009). Ancient Human Migrations: A Multidisciplinary Approach. University of Utah Press. стр. ix. ISBN 978-0-87480-942-8. "Sergei+Starostin+and+I+established+the+Evolution+of+Human+Languages+project" "Sergei Starostin and I established the Evolution of Human Languages project"
13. The International Academy of Humanism Архивирано на 14 март 2007 г. at the website of the Council for Secular Humanism. Retrieved 18 October 2007. Some of this information is also at the International Humanist and Ethical Union website
14. Herman Wouk (2010). The Language God Talks: On Science and Religion. Hachette Digital, Inc. ISBN 9780316096751. Feynman, Gell-Man, Weinberg, and their peers accept Newton's incomparable stature and shrug off his piety, on the kindly thought that the old man got into the game too early. ...As for Gell-Mann, he seems to see nothing to discuss in this entire God business, and in the index to The Quark and the Jaguar God goes unmentioned. Life he called a "complex adaptive system" which produces interesting phenomena such as the jaguar and Murray Gell-Mann, who discovered the quark. Gell-Mann is a Nobel-class tackler of problems, but for him the existence of God is not one of them.
15. https://www.youtube.com/watch?v=hFaTrOFXrs8
16. „John J. Carty Award for the Advancement of Science“. National Academy of Sciences. Посетено на 7 March 2011.
17. „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2019-05-25. Посетено на 2015-12-23.

Натамошно читање

Предлошка:More footnotes

• Biography and Bibliographic Resources, from the Office of Scientific and Technical Information, United States Department of Energy
• Encyclopædia Britannica's Biography of Murray Gell-Mann^{[мртва врска]}
• Fritzsch, H.; Gell-Mann, M.; Leutwyler, H. (26 November 1973). „Advantages of the color octet gluon picture“ (PDF). Physics Letters B. 47 (4): 365–8. Bibcode:1973PhLB...47..365F. doi:10.1016/0370-2693(73)90625-4.^{[мртва врска]}
• Fritzsch, H.; Gell-Mann, M. (1972). Jackson, J.D.; Roberts, A.; International Union of Pure and Applied Physics (уред.). Proceedings of the XVI International Conference on High Energy Physics. Current algebra- quarks and what else?. 2. National Accelerator Laboratory. стр. 135–165. OCLC 57672574.
• Murray Gell-Mann tells his life story at Web of Stories
• Strange Beauty home page
• The Making of a Physicist: A Talk With Murray Gell-Mann
• Berreby, D. (8 May 1994). „The Man Who Knows Everything“. New York Times.
• The Man With Five Brains
• The Simple and the Complex, Part I: The Quantum and the Quasi-Classical with Murray Gell-Mann, Ph.D.
• Nobel Prize Biography

Надворешни врски

„Мари Гел-Ман“ на Ризницата ^?

• Inspire profile of Murray Gell-Mann's publication (nuclear and particle physics)
• Biography and Bibliographic Resources, from the Department of Energy, Office of Scientific & Technical Information
• Gell-Mann's Home Page at SFI Архивирано на 26 декември 2007 г.
• Мари Гел-Ман на TED
  • "Beauty, truth and ... physics?" (TED2007)
  • "The ancestor of language" (TED2007)
• Murray Gell-Mann Video Interview with the Academy of Achievement Архивирано на 12 април 2011 г. in 1990
• Murray Gell-Mann talks quarks (Video)
• Мари Гел-Ман — Проект „Математичко родословие“ (англиски)
• Scientific publications of M. Gell-Mann on INSPIRE-HEP