Гласилна избувна согласка

Гласилна избувна согласка
ʔ
МФА-бр.113
Шифрирање
Единица (дек.)ʔ
Уникод (хекс.)U+0294
X-SAMPA?
Киршенбаум?
 

Гласилна избувна согласка (глотален плозив) — вид на согласка што се јавува во многу јазици и се добива со попречување на воздушниот тек во говорниот апарат. Во македонскиот овој глас е претставен со цртичка во извиците „ех-ех“ (недоверба), „мх-мх“ (кога нешто е вкусно) и сл.

Меѓународната фонетска азбука (МФА) ја бележи согласката со ⟨ʔ⟩. Гласот се создава со затворање на гласилката (глотис) во грлото.

Особености

Гласилната избувна согласка ги има следниве особености:

  • Начинот на творба е препречен, што значи дека се добива со попречување на воздушниот тек во говорниот апарат. Бидејќи согласката е воедно и усна, без носен испуст, воздушниот тек е сосема попречен, па затоа согласката е избувна.
  • Фонацијата е безвучна, што значи дека се создава без треперење на гласните жици. Во некои јазици, гласните жици активно се одвојуваат, така што согласката е секогаш безвучна. Во други пак, жиците се лабави, па така согласката може да ја поприми звучноста на соседните гласови.
  • Ова е устена согласка, што значи дека воздухот излегува само низ устата.
  • Бидејќи гласот не се создава со воздушен тек по јазикот, за оваа согласка не важи двојбата „средна–странична“.
  • Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.

Јазици

Јазик Збор МФА Значење Белешки
адигејски Iэ [ʔa] 'рака'
англиски Австралија cat [kʰæʔ(t)] 'мачка' Алофон на /t/.]
Америка
југоисточна Англија [kʰæʔ]
кокни[1] [kʰɛ̝ʔ]
стан. британски[2] button [bʌʔn̩] 'копче'
апхаски аи [ʔaj] 'не'
арапски литературен[3] أغاني [ʔaˈɣaːniː] 'песни' Погл. хамза
метрополски[4] شقة [ˈʃæʔʔæ] 'стан' Во метрополските наречја вклучувајќи го египетското.[4] Соодветствува на /q/ во книжевниот арапски.
биколски ba-go [ˈbaːʔɡo] 'нов'
бурмански မြစ်များ [mjiʔ mjà] 'реки'
вагимански jamh [t̠ʲʌmʔ] 'изеде'
валиски maʻuli [maʔuli] 'живот'
виетнамски[5] oi [ʔɔj] 'спарно' Во слободна варијација со варијантите без гласилна избувна согласка.
волајтски [ʔirʈa] 'мокар'
виру piniq [ˈpinʲiʔ] 'кучиња' q е наставка за множина.
германски северно наречје Beamter [bəˈʔamtɐ] 'чиновник'
западно наречје Verwaltung [fɔʔˈvaltʊŋ] 'раководство'
гварански avañe’ẽ [ãʋ̃ãɲẽˈʔẽ] 'гварански' Се јавува само помеѓу самогласки
дански hånd [hɞnʔ] 'рака'
индонезиски bakso [ˌbaʔˈso] 'ќофте' Алофон на /k/ или /ɡ/ на завршетокот на слогот
јавански[6] anak [anaʔ] 'дете' Алофон на /k/ на крајот на морфемата
индонезиски Iэ [ʔa] 'рака'
кагајаненски[7] ? [saˈʔaɡ] 'под'
кинески ву 一级了 iqciqlheq [ʔiɪʔ.tɕiɪʔ.ʔləʔ] 'извонреден'
малајски tidak [ˈtidaʔ] 'no' Алофон на k/ на завршетокот од слогот, се изговара пред согласки и на крајот на зборот
малтешки qattus [ˈʔattus] 'мачка'
наватл tahtli [taʔtɬi] 'татко' Честопати не се пишува
не персе yáakaʔ [ˈjaːkaʔ] 'црна мечка'
персиски معنی [maʔni] 'смисла'
пираха baíxi [ˈmàí̯ʔì] 'родител'
ротумски[8] ʻusu [ʔusu] 'боксува'
самоански maʻi [maʔi] 'болест'
себуански tubo [ˈtuboʔo] 'расте'
серски he [ʔɛ] 'јас'
тагалски iihi [ˌʔiːˈʔiːhɛʔ] 'ќе моча'
тахитски puaʻa [puaʔa] 'свиња'
тонгански tuʻu [tuʔu] 'стои'
тундрански ненецки выʼ [wɨʔ] 'тундра'
фински linja-auto [ˈlinjɑʔˌɑuto] 'автобус'
хавајски[9] ʻeleʻele [ˈʔɛlɛˈʔɛlɛ] 'црн'
хебрејски מאמר [maʔamaʁ] 'статија'
холандски[10] beamen [bəʔˈaːmə(n)] 'потврдува' Погл. фонологија на холандскиот јазик
чаморски halu'u [həluʔu] 'ајкула'
чеченски кхоъ / qo' [qoʔ] 'три'
чинтаншки [caʔwa] 'вода'

Поврзано

Наводи

  1. ↑ Sivertson (1960:111)
  2. ↑ Roach (2004:240)
  3. ↑ Thelwall (1990:37)
  4. ↑ 4,0 4,1 Watson (2002:17)
  5. ↑ Thompson (1959:458–461)
  6. ↑ Clark, Yallop & Fletcher (2007:105)
  7. ↑ Olson и др. (2010:206–207)
  8. ↑ Blevins (1994:492)
  9. ↑ Ladefoged (2005:139)
  10. ↑ Gussenhoven (1992:45)

Библиографија

  • Blevins, Juliette (1994), „The Bimoraic Foot in Rotuman Phonology and Morphology“, Oceanic Linguistics, 33 (2): 491–516, doi:10.2307/3623138, JSTOR 3623138
  • Clark, John Ellery; Yallop, Colin; Fletcher, Janet (2007), An introduction to Phonetics and Phonology, Wiley-Blackwell, ISBN 1-4051-3083-0, 9781405130837 Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help)
  • Gussenhoven, Carlos (1992), „Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 22 (2): 45–47, doi:10.1017/S002510030000459X
  • Ladefoged, Peter (2005), Vowels and Consonants (Second. изд.), Blackwell, ISBN 0-631-21411-9
  • Olson, Kenneth; Mielke, Jeff; Sanicas-Daguman, Josephine; Pebley, Carol Jean; Paterson, Hugh J., III (2010), „The phonetic status of the (inter)dental approximant“, Journal of the International Phonetic Association, 40 (2): 199–215, doi:10.1017/S0025100309990296
  • Roach, Peter (2004), „British English: Received Pronunciation“, Journal of the International Phonetic Association, 34 (2): 239–245, doi:10.1017/S0025100304001768
  • Schane, Sanford A (1968), French Phonology and Morphology, Boston, Mass.: M.I.T. Press, ISBN 0-262-19040-0
  • Sivertsen, Eva (1960), Cockney Phonology, Oslo: University of Oslo
  • Thelwall, Robin (1990), „Illustrations of the IPA: Arabic“, Journal of the International Phonetic Association, 20 (2): 37–41, doi:10.1017/S0025100300004266
  • Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232
  • Watson, Janet (2002), The Phonology and Morphology of Arabic, New York: Oxford University Press, ISBN 0-19-824137-2
Табела на белодробни согласки по МФА аудио
По место → Уснени Преднојазични Среднојазични Заднојазични Гласилни
↓ По начин Дво​уснени Уснено-​забни Заб​ни Венеч​ни Задно-​венеч. Свие​ни Предно-​непчени Задно​непчени Ресич​ни Голтни​чки Надгла​сил​ни Гласил​ни
Носни m̥ m ɱ n̪ n̥ n n̠ ɳ ɲ̥ ɲ ŋ̊ ŋ ɴ
Избувни p b p̪ b̪ t̪ d̪ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ
Струјни ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ
Приближни ʋ ɹ ɻ j ɰ
Трепетни ʙ r ɽ͡r ʀ я *
Едноударни ⱱ̟ ⱱ ɾ ɽ ɢ̆ ʡ̯
Стран. струј. ɬ ɮ ɭ˔̊ ʎ̥˔ ʎ˔ ʟ̝̊ ʟ̝
Стран. прибл. l ɭ ʎ ʟ
Стран. едноуд. ɺ ɺ̠ ʎ̯
Небелодробни согласки
Чкрапави ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ
ʘ̃ ʘ̃ˀ ʘ͡q ʘ͡qʼ
Уфрлени ɓ ɗ ʄ ᶑ ɠ ʛ
Исфрлени pʼ tʼ cʼ ʈʼ kʼ qʼ
fʼ θʼ sʼ ɬʼ xʼ χʼ
tsʼ tɬʼ cʎ̝̥ʼ tʃʼ ʈʂʼ kxʼ kʟ̝̊ʼ
Слеани согласки
p̪f b̪v ts dz tʃ dʒ tɕ dʑ ʈʂ ɖʐ
tɬ dɮ cç ɟʝ cʎ̥˔ ɟʎ˔ kʟ̝̊ ɡʟ̝
Сложени согласки
Незаградни ʍ w ɥ ɧ
Заградни k͡p ɡ͡b ŋ͡m
Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]
Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.
Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.
* Симболот го нема во МФА.