Стрип — уметност, најчесто определена како деветта уметност според серијата написи Деветтата уметност, музеј на стрипот потпишани од страна на Морис во весникот Спиру (Journal de Spirou) помеѓу 1964 и 1967. Оваа класификација била подоцна преземена и популаризирана од страна на Франсис Лакасен во неговата книга За една деветта уметност, стрипот[1]. Стрипот исто така е и медиум[2][3], низ кој се пренесува деветтата уметност материјализирајќи ја низ едно дефинирано и семиотичко множество. Тој овозможува да се раскажат приказни преку посредство на надоврзани слики. Според Вил Ајзнер, „денес стрипот ја сочинува главната апликација на секвенцијалната уметност ставена на хартија.“[4]
Типично, стриповите се печатат на хартија со текст вметнат во сликите. Најсреќавани формати се дневните стрипови, серијалните стрип албуми и поголемите дела познати како графички новели.
Манга е јапонскиот поим за стрипови, француските стрипови се познати како Bande Dessinée или „BD“ (буквално, „стрип цртежи“), во Велика Британија под „стрипови“ се подразбираат домашните стрип албуми додека под „стрип албуми“ се подразбираат стрипови од САД. Во Република Македонија, под „стрип“ се подразбираат сите три спомнати форми.
Обично се прави разлика меѓу поимот „стрип“ и „стриповите“. Таа разлика ја истакнал Франсис Лакасен[1]. „Стрипот“ е концепт, односно уметност — 9-та уметност — и техника која овозможува да се реализира таа уметност. „Стриповите“ пак се медиум преку кој таа уметност се пренесува.[2][3] Ова имплицира дека треба да се дава една двојна дефиниција, онаа за стрипот како уметност и друга за стриповите како медиум.
Ако стрипот е уметност тогаш оваа уметност треба да се поврзе со сите сликовни форми што постоеле пред него. Ова е ставот на Скот Меклауд.[5] Овој начин на гледање на стрипот налага тој да се смести во големиот уметнички и културен тек кој започнува со првите цртежи, оние на пештерската уметност [Белешки 1], како оние во пештерата Ласко, иако денес таквиот пристап се избегнува. Главно, специјалистите се согласни околу фактот дека тука не станува збор за след на цртежи како што впрочем е случај со стрипот. Згора на тоа, квалитетот на нарацијата останува да се докааже а бројни археолози им припишуваат шаманско толкување, односно тврдат дека цртежите веројатно имале магиска функција.[7]
Затоа нема причина стрипот да се поврзува со пештерските цртежи, а не и со другите такви графички уметности како на пример плиткиот релјеф на египетските храмови [8], преткокумбовските кодекси[9] и Biblia pauperum[10] од крајот на средниот век[Note 1]. На овој список треба да се додаде и: Таписеријата од Баје,[11] вавилонските свитоци и 182 колажи на Макс Ернст Една седмица добрина.[12] На сите овие уметнички изрази општа им е желбата да раскажат некоја приказна на начин како што тоа го прави стрипот а таков е и фризот на Партенонот во Атина, Трајановиот столб во Рим и барелјефот на храмот на Ангкор во Камбоџа.
Историјата на уметност во наративната димензија на овие дела не можела значи да го препознае критериумот на една автономна дисциплина во рамки на визуелните уметности [13].
Во другиот случај, кога се вели дека стрипот е уметност, не е доволно истото да се каже туку треба и да се потврди. И во оваа теза постојат две перцепции:
Ова книжуле составено од слики е од мешана природа. Секој цртеж го придружува еден или два реда текст. Цртежите, без текстот не би биле докрај разјаснети; текстот, без цртежите, не би значел ништо. Сето заедно е некој вид на роман дотолку пооригинален дека колку што наликува на роман толку наликува и на нешто друго [15].
Тоа што Тепфер ќе го нарекува „Литература во слики“ во неговиот Есеј на физиогномијата,[16] Вил Ајзнер го нарекува Секвенциска уметност, (на англиски: Sequential Art)[17] или Визуелен расказ, (на англиски: Visual Narrative).[18]
Специјалистите за стрип со сѐ помалку жар ја бранат оваа втора рестриктивна визија во однос на стрипот, па дури и самиот Филипини кој во неговото дело „Речник на стрипот“ цитирал автори кои отстапуваат од неговата дефиниција (види: Библиографија).
Додека критичарите и специјалистите за стрип се поделени во однос на дефиницијата на концептот на стрипот, љубителите на истиот многу полесно го дефинираат медиумот стрипови.
Медиумот стрип има различни називи во различни земји и периоди:
Љубителите на стрипот користат одреден број зборови и дефиниции за да ги опишаат различните елементи од кои се составени стриповите:
Стрипот се појавил во Швајцарија на почетокот на 30-тите години на 19 век со појавата на првите албуми на Рудолф Тепфер (види Приказна на господин Жабо), стрипот се шири во тек на 19 век низ цел свет преку ревиите и весниците за хумор и сатира). Популаризиран на самиот крај на векот во американските весници во форма на comic strip, стрипот станал масовен медиум, во најразлични форми во САД, додека во Европа сѐ повеќе фокусиран како четиво за деца. Сѐ повеќе доминирајќи во детскиот печат, преку специјализирани списанија после 1930, стрипот почнал да им се обраќа и на младите и на одредени групи возрасни читатели. Од 1950, повторно се развива во ново, трето жариште кога Јапонија почнува масовно да произведува и создава стрипови под влијанието на Осаму Тезука. Трите жаришта тогаш релативно се независни едни од други, како во објавените дела така и во издавачките структури а само американското успева даа навлезе во двата други. Во 60-тите на 20 век, стрипот почнал да се одвојува од доменот на творештво за деца и од самиот жанр. Творбите на Жан-Клод Форест, од движењето гекига и американското подземје на стрипот придонеле да се појават првите вистински критики во Европа и САД. Во 70-тите експериментирањата продолжиле со Мебиус, додека авторството достигнува свој врв на крајот на деценијата со успехот на терминот „графичка новела“ на Вил Ајзнер или концептот на „романи-стрипови“ истакнат за промовирање на Корто Малтезе на Хуго Прат.
Денес во светот се издвојуваат три светски жаришта на стрипот: Франција/Белгија, САД и Јапонија. Секое од ова жариште си има своја посебна традиција на стрип.
Франција/Белгија отсекогаш ја негувале уметничката страна на стрипот а после 1960 нивниот стрип, (bande dessinée) станал вистинска уметност. Обично францускиот стрип е во формат на албум, со 40 големи страници, со тврди корици и на квалитетна хартија. Авторите на стрипот се поценети отколку оние во Јапонија и Америка и се сметаат за уметници. Најславен автор е белгијанецот Ерже, авторот на Тинтин.
САД стрипот го претворија во масовен медиум со промоција на идејата за суперјунаците, која и денес е главната основа за американскиот стрип. Постои остра разлика меѓу comics, кои се продаваат во тенки изданија на 20тина страници и се сметаат за четиво главно за занимација и нивните графички новели, кои се во формат на албум, обично со тенки корици и претендираат кон статусот уметност. Најславен автор е Френк Милер (Бетмен).
Јапонија е најмладото но и најголемото од сите три жаришта. Јапонските стрипови манга, сочинуваат 40% од вкупниот печатен материјал, односно издаваштво, во Јапонија. Секој месец од печат излегува околу 350 магазини за стрип и околу 500 стрипови. Се објавуваат во формат од стотина до двесте страници а некои серии достигнуваат и 10,000. Затоа во јапонските стрипови се става акцент на дејството додека цртежот е спореден. Посебен феномен е дуџинши, огромен пазар на аматерски стрипови. Најславен автор е Осаму Тезука (Астро Бој, Блекџек).
Во Македонија развојот на стрипот бележи 3 фази:
Својот прв стрип (стрипуваната биографија на „Цар Самуил“, според сценариото на Драган Ташковски) илустраторот Миле Топуз го објавил во 1962. Шеесеттите години со духот на првата позабележлива либерализација и отворање, внесуваат промени и во доменот на тематиката и естетиката на стрипот. Едно од првите имагинативни вивнувања на македонскиот стрип во пределите на авантуризмот бил стрипот „Капетан Смела Глава“ на стрип-цртач Младен Туниќ, по сценарио на Никола Божиќ и Васил Куновски, што за тема ги имал Бурските војни од југот на Африка. Илија Поповски, кој живеел и работел во Белград, бил сценарист чијшто прв стрип бил објавен околу 1962 година во сатирично-хумористичниот весник „Јеж“, во соработка со цртачот Милорад Добриќ. Освен со него, Поповски своевремено соработувал и со Дарко Марковиќ, како и со Миомир Томиќ. Тој напишал сценаријата за близу 20 стрипови унапредувајќи го сатиричниот стрип, во време кога овој стриповски пристап доживувал актуелност во европските и светските искуства. Дарко Марковиќ својот прв стрип „Тримче“ го нацртал во 1964 година а автор на исклучително популарниот дневен стрип во лента „Пецко“ за првпат публикуван во „Нова Македонија“ на 20 март 1981. Уште еден автор што ѐ припаѓа на авторската генерација од стриповски „Виталните шеесетти“ е Мирослав Костиќ со стрипот „Студентот Трајче“, стрип во лента, со стил близок до карикатурата а Дукан Јелен со дневниот стрип-лента „Трпе“. Стриповите на Јелен имаат децидирано карикатурален цртеж и пристап. Други автори биле Љупчо Филипов(„Мирко Немирко“, 1961), Спиро Џајков („Малиот Мук“, 1965, „Курир“, „Ловечка среќа“, „Балавци“, „Итер Пејо“) кој своите стрипови ги изложувал на меѓународниот фестивал во Монтреал, Канада, Делчо Михајлов (Мане) и Ѓуро Варга, професионален карикатурист и автор на стриповите „Трпе“ и „Орде“. Во 1971 година во „Млад борец“ се обидел да дебитира стрип-цртачот, Диме Илиев- Димано, со својот стрип „Бунтовници“ еден вид современа социјална драма, Неговиот подоцна објавен стрип „Бунтовници“ има 24 стрип-табли, додека стрипот „Карпош“ посветен на народниот херој Христијан Тодоровски го остварил на 41 табла. Веќе во „Богомилската епопеја“ Димано создал стрип во 84 табли, додека стрипот „Војдан“ работен во два дела, има вкупно 86 стрип-табли.
Што се однесува од аспект на постоењето на стрип организации кај нас треба да се нагласи делувањето на Стрип центар на Македонија со седиште во Велес -СЦМ СЦМ-Велес во своето делување:
-преку своите проекти а посебно преку традиционалниот стрип салон во Велес овозможи контакти на македонските стрип автори со стрип чинители од други земји -преку ревиите „СТРИП АРТ “ и „СТРИП творец“ “(единствена постојана стрип публикација кај нас која излегува од 2003 г) и СТРИП АЛМАНАХ( првиот број излезе во јули 2015 г) македонските автори континуирано ги објавуваат своите стрип дела(доста од нив и дебитантски)
-преку организирање на стрип изложби и промоции низ повеќе градови од Македонија и во странство
-преку своите наменски проекти делува на влијание на стрипот во социјалната сфера(интеретнички односи и др)
-преку застапување пред државни институции,медиуми, јавност овозможува подобри услови за делување на македонската стрип сцена .
[20].
Ова се дел од списанијата кои ја промовираат уметноста на стрипот во Македонија:
22.Излезе од печат првиот број на списанието „Стрип алманах“ Плус Инфо од 23 јули 2015 г