Економија на Македонија - дел од поширокиот општествен систем на Македонија кој ги опфаќа стопанските односи, дејности, производството, трговијата и монетарно-финансиските текови. Според типот Македонија има отворена пазарна економија.
Историја
19 век
Преминот од 18 во 19 век во Македонија, која тогаш во своите природно-историски и етнички граници се наоѓаше во составот на Османско-турската Империја, се карактеризираше со позабележително разјадување на патријархално-натуралните облици на стопанисување и со навлегување на стоковно-паричните облици на општественото производство. Во земјоделството, на местото на тимарско-спахискиот систем, кој се состоеше во доделување крупни земјишни имоти (ленови) на спахиите во замена за вршење воена служба, на чифлиците, кои претставуваа крупни стопанства од полукапиталистички тип, се пробиваа новите аграрнопроизводствени односи на стоковно-паричното стопанство. Новите капиталистички производствени и општествени односи се позабрзано навлегуваа и во градското стопанство на Македонија. Занаетчиството опаѓаше пред ширењето на индустријата, што водеше кон пролетаризирање на занаетчиите, додека еснафската организација со својата структура отстапуваше пред новите форми на организација на стопанскиот и на општествениот живот. Панаѓурите, на кои дотогаш се остваруваше размената, беа заменувани со новите и посовремени видови на трговската размена. Истовремено, со зголемувањето на надворешнотрговската размена и ширењето на внатрешниот пазар, започна модернизацијата на сообраќајот, се ширеше поштенскотелеграфската мрежа и беше пуштена во сообраќај првата железничка линија во Македонија (1873) на релацијата Солун – Скопје. Застарените облици на кредитирање, какви што беа еснафските каси, им го отстапуваа местото на новите и модерни банки и кредитни акционерски друштва, чие основање го налагаа новите и изменети стопански и општествени услови на животот и развитокот. Развитокот на индустријата беше обележан со подигање индустриски претпријатија, првенствено на прехранбената и на текстилната индустрија, и со доминантно учество на странски капитал од европските земји.
20 и 21 век
Непосредно по Втората светска војна започнала индустријализацијата на земјата. Притоа, во периодот 1945-1955 година, индустриското производство растело со просечна годишна стапка од 8,5 %, а благодарение на тоа, на крајот од 1955 година индустриското производство било четирипати поголемо од нивото во 1945 година. Во тоа време, во индустријата биле активни околу 160 претпријатија со близу 35 000 вработени. Во следната декада (1955-1965) била забележана највисоката просечна годишна стапка на раст на индустриското производство од 15,2 %, а продуктивноста растела по просечна годишна стапка од 7,4 %. Во тој период забележителен подем оствариле црната металургија, металната индустрија, електроиндустријата, текстилната и прехранбената индустрија.[8]
Во однос на одделните индустриски гранки, во во периодот по Втората светска војна, голем пораст забележало производството на лигнит, кое во 1994 година било поголема за дури 412 пати во споредба со 1945 година. Производството на електрична енергија, исто така, бележело постојан пораст, така што, учеството на овој сектор во вкупното индустриско производство се зголемило од 3,4 % во 1952 година на 8,5 % во 1975 година и 14,5 % во 1996 година. Понатаму, една од најдинамичните индустриски гранки била тутунската индустрија: производството на ферментиран тутун било зголемено за повеќе од седумпати во текот на 1946-1994, а производството на цигари пораснало за дури 25 пати, со што учеството на оваа гранка во вкупното инустриско производство достигнало 6 %. Поголеми фабрики од тутунската индустрија биле. Тутунскиот комбинат - Прилеп, Тутунскиот комбинат „Благоја Деспотовски-Шовељ“ - Скопје, Тутунскиот комбинат „Боро Петрушевски“ - Куманово и „Јака“ - Радовиш. Производството на основни суровини и материјали особено пораснало во периодот 1970-1984, кога производството на сурово железо пораснало за 18 пати, производството на волнени производи се зголемило за повеќе од трипати, производството на вештачки влакна се зголемило за деветпати, производството на хартија пораснало за петпати итн. Набљудувано во периодот 1945-1990, голем пораст на производството бил остварен во следниве гранки: производството на оловен концентрат (4,5 пати), производството на одливци од сив лим (289 пати), градежни машини и уреди (223 пати), пумпи (396 пати), челични конструкции (696 пати), тули (75 пати), вар (103 пати), режана букова граѓа (150 пати) и памучни ткаенини (360 пати). Понатаму, во 1965-1966 започнало производството на алуминиумски легури при што во периодот 1965-1990 ова производствот се зголемило за 12 пати, а најзначајната фабрика била „Алумина“ во Скопје. Во 1965-1966 започнало и производството на сообраќајни средства при што производството на автобуси во 1990 година било поголемо за над 17 пати во споредба со 1965 година, додека производството на приколку се зголемило за 11 пати. Најголемата фабрика од оваа индустриска гранка била ФАС „11 Октомври“ во Скопје. Во 1964 година започнало производството на градежни метални елементи чиј обем во 1990 година бил поголем за 76 пати во споредба со почетниот. Најголеми фабрики од оваа гранка биле: „Факом“ во Скопје, „Искра“ во Куманово, „Металец“ во Прилеп и „Гоце Радосављевиќ“ во Битола. Во 1967 година почнало производството на бело сурово железо, инготи од електрочелик и други дебели и средни лимови. Најголема фабрика од оваа гранка била Рудници и железарница „Скопје“, која во 1997 година се поделила на 12 посебни трговски друштва. Во периодот на забрзана индустријализација дошло до голем пораст и во производството на производите за широка потршувачка, како: сапуни и детергенти (195 пати), мебел за домаќинството (4 287 пати), лесна конфекција (10 пати), тешка конфекција (111 пати), конзервирано овошје (12,5 пати), конзервиран зеленчук (481 пати), масло за јадење (31 пати), цигари (9 пати), ферментиран тутун (4 пати) итн.[9]
Најзначјани фабрики изградени во периодот на индустријализацијата биле: ОХИС, Алкалоид, [Хемтекс]], „Раде Коначар“, „Треска“, Факом, МЗТ, „Гоце Делчев“, „Газела“, ТИПО, „Европа“ и Усје во Скопје; „Радика“ во Дебар; Мермерен комбинат, Микрон, Еуроинвест и Витаминка во Прилеп; Мермери и Декон во Гостивар; Силекс во Кратово; „Киро Ќучук“, „Благој Ѓорев“ и Порцеланка во Велес; ШИК „Јелак“ и Тетекс во Тетово; „Диер“ и ЧИК Куманово во Куманово; „Страшо Пинџур“ во Кавадарци; Отекс, Братство, Слобода, ЕМО и Застава во Охрид; „Астибо“, „Баргала“ и „Македонка“ во Штип; Агроплод во Ресен; „Герас Цунев“ во Струмица; „4 Ноември“, Фринко и Пламбит во Битола; „Македонија“ и „Поварадарие“ во Неготино; „Табе Цалески“ во Кичево; „Руен“ во Кочани; Сувенир во Самоков; Југотутун во Св. Николе; Зора-Винојуг во Гевгелија итн.[10]
Најважните одлики на индустрискиот развој на Македонија во периодот 1945 - 1990 биле:[11]
дошло до голема квалитативна промена на производната структура во споредба со периодот пред Втората светска војна
индустрискиот развој не бил проследен со подобрување на економската ефикасност
во структурата на индустријата големо учество имале базно-суровинските и традиционалните индустриски гранки
економијата се одликувала со недоволна извозна ориентација и со висока увозна зависност
Република Македонија по стекнувањето на својата независност од СФРЈ, по Референдумот од 1991 година, излегла како најсиромашна република. Во првата половина од 1990-тите, македонската економија западнала во рецесија поради бројни фактори: распадот на заедничкиот пазар, војните во поранешна Југославија, грчката трговска блокада на границата, економските санкции спрема СР Југославија и многу други. Дури кон крајот на 1990-тите, економијата полека почнала да расте, но растот бил прекинат за време на војната во Косово во 1999 и домашниот етнички конфликт во 2001. Како последица на тоа, во тој период, Македонија сѐ уште го немала достигнато ни нивото од осамостојувањето 1991 (највисокото ниво воопшто го има достигнато во 1987).
Меѓународни рангирања
Услови за водење бизнис според „Форбс“
Во октомври2014 година, познатото списание „Форбс (Forbes)“ ја рангирал Македонија на 36. место во светот според условите за водење бизнис. По одделни категории, Македонија остварила најдобри оценки во доменот на монетарната слобода и бирократските процедури, каде била рангирана на шестото и седмото место. Во категориите за заштита на инвеститорите и даночното оптоварување, Македонија се пласирала на 16. и 24. место во светот. Од друга страна, Македонија била најслабо рангирана во категориите: функционалност на пазарот (67 место), лични слободи (69 место), сопственички права (78 место) и иновации (82 место).[12]
Подоцна, во декември 2014 година, во новото рангирање на списанието „Форбс“, Македонија се нашла на 31. место. Притоа, таа била рангирана на третото место во категоријата „бирократски процедури“, а според монетарната слобода е нашла на шестото место, додека според даночното оптоварување била на седмото место. Најлош пласман, Македонија остварила во доменот на иновациите (65 место), личната слобода (67 место) и сопственичките права (72 место).[13]
Индекс за глобална конкурентност
Процентуална поделба на населението според месечните приходи
Според Извештајот за глобалната конкурентност од септември2016 година, Македонија била рангирана на 68. место во светот, што претставувало пад во споредба со претходниот извештај, кога се наоѓала на 60. место. Набљудувано според одделните критериуми, Македонија била рангирана на 34. место според ефикасноста на пазарот на стоки, на 44. место според макроекономскиот амбиент, на 51. место според иновациите, на 80. место според инфраструктурата, на 92. место според секторот здравство и основно образование и на 95. место според пазарот на труд.[14] Според Извештај за глобалната конкурентност за 2018-2019, Македонија се наоѓала на 84. место во светот, со 56,6 бода. Македонската економија била најлошо рангирана во извештајот за 2008-2009 година (89. место).[15] Притоа, набљудувано по одделни категории, македонската економија била рангирана на 57. место според бизнис динамизмот, на 109. место според големината на пазарот, на 107. место според пазарот на производи, на 98. место според способноста за иновации, на 85. место според квалитетот на институциите, на 81. место според вештините на човечкиот капитал, на 80. место според инфрастуктурата, итн.[16]
Кредитен рејтинг
Во 2015 година, десетта година по ред, агенцијата „Фич“ го потврдила кредитниот рејтинг на Македонија на нивото „ВВ+“ при што стабилниот изглед бил заменет со негативна перспектива,[17] а истата оцена била потврдена и во февруари 2016 година.[18] Во 2015 година, агенцијата „Стандард и Пурс“ ѝ доделила на Македонија кредитен рејтинг од „ВВ-“. На 19 август 2016 година, „Фич“ за првпат го намалил долгорочниот кредитен рејтинг на Македонија од „ВВ+“ на „ВВ“.[19] Во 2017 година, „Стандард & Пурс“ го потврдил кредитниот рејтинг од „ББ-“ со стабилен изглед,[20] а истата оцена се повторила и пролетта 2018 година.[21]
Бруто-домашен производ
Според податоците на Државниот завод за статистика, во 2014 година, БДП на Македонија изнесувал 8,57 милијарди евра, од кои 3,67 милијарди отпаѓале на Скопскиот Регион. Истата година, БДП по глава на жител изнесувал 4.149 евра. Набљудувано по региони, БДП по глава на жител во Скопскиот плански регион изнесувал 5.959 евра, а 1.907 евра во Полошкиот Регион. Притоа, Скопскиот Регион учествувал со 42,8% во вкупниот македонски БДП, а најмало учество имал Североисточниот Регион (5%).[22]
Годишни стапки на раст на БДП во Македонија, 1993-2003[23]
Година
БДП
1993
-7,5 %
1994
-1,8 %
1995
-1,1 %
1996
1,2 %
1997
1,4 %
1998
3,4 %
1999
4,3 %
2000
4,5 %
2001
-4,5 %
2002
0,9 %
2003
2,8 %
Годишни стапки на раст на БДП во Македонија, 2004-2016[24][25][26]
Година
БДП
2004
4,7 %
2005
4,7 %
2006
5,1 %
2007
6,5 %
2008
5,5 %
2009
-0,4 %
2010
3,4 %
2011
2,3 %
2012
-0,5 %
2013
2,9 %
2014
3,6 %
2015
3,8 %
2016
2,4 %
2017
2,9 %
2018
2,8 %
2019
2,8 %
Инфлација
Стапката на невработеност во Македонија, 1993-2009[27]
Година
Просечна годишна инфлација
1993
349,8 %
1994
121,8 %
1995
15,9 %
1996
3,0 %
1997
4,4 %
1998
0,8 %
1999
-1,1 %
2000
5,8 %
2001
5,5 %
2002
1,8 %
2003
1,2 %
2004
-0,4 %
2005
0,5 %
2006
3,2 %
2007
2,3 %
2008
8,3 %
2009
-0,8 %
Секторска структура на економската активност
Рударство
Во 2015 година, во секторот на рударството работеле околу 300 претпријатија, од кои околу 160 биле ангажирани директно во рударството. Само во рудниците биле вработени околу 3.000 лица, додека заедно со фирмите за вадење камен, бројот на вработените изнесувал околу 12.000. Во 2011 година, производството на основни метали учествувало со 9,38% во БДП, додека учеството на секторот за вадење руди на метали изнесувало 1,7%. Вадењето руди на метали учествувало со 6,05% во вкупниот физички обем на производството во индустријата и рударството. Во 2014 година, извозот на основни метали изнесувал 894,6 милиони долари, а заедно со вадењето руди на метали, вкупниот извоз изнесувал 970 милиони долари.[28]
Пазарот на електрична енергија во Македонија го сочинуваат неколку учесници: „ЕЛЕМ“ како најголем производител на електрична енергија, „МЕПСО“ како акционерско друштво во државна сопственост коешто управува со електропреносниот систем и „ЕВН“, како приватно акционерско друштво коешто управува со мрежата за дистрибуција на електричната енергија до тарифните потрошувачи. Всушност, овие три друштва го сочинуваат регулираниот пазар на електрична енергија, а покрај него постои и слободен (нерегулиран) пазар, во чии рамки се врши тргување со електрична енергија меѓу трговците (овластените, лиценцирани снабдувачи) и таканаречените квалификувани потрошувачи (големи трговски друштва со повеќе од 50 вработени и со годишен обрт над 10 милиони евра, како и државни институции и јавни претпријатија). На крајот од 2016 година имало 270 квалификувани потрошувачи. Најголеми трговци-снабдувачи на слободниот пазар на електрична енергија биле: „Енерџи Деливери Солушнс“ („ЕДС“), „Гени“, „Фјучр Енерџи“, „Енерџи Уинд“, „Данске Комодитис“, „Мист Енерџи“, „Енергетска финансиска група“, „ЕВН Снабдување“, „Соларпро Холдинг“ итн.[29]
Инаку, во 2015 година, вкупната инсталирана моќност на капацитетите за производство на електрична енергија во Македонија изнесувала 2.053 мегавати, од кои само термоцентралата „РЕК Битола“, која функционира како дел од „ЕЛЕМ“, имала инсталиран капацитет од 675 мегавати, додека сите хидроцентрали во состав на „ЕЛЕМ“ и двете хидроцентрали во сопственост на „ЕВН“ имале капацитет од 600 мегавати. Во 2006 година, „ЕЛЕМ“ произвел 6.509 гигават-часови електрична енергија, од кои 4.946 гигавати биле произведени во термоцентралите. Во 2015 година, „ЕЛЕМ“ произвел 5.113 гигават-часови електрична енергија. Наспроти тоа, во 2006 година биле увезени 1.958 гигават-часови електрична енергија, во 2013 година увозот изнесувал 2.490 гигават-часови, во 2014 година биле увезени 3.072 гигават-часови, а во 2015 година увозот изнесувал 2.655 гигават-часови.[29]
Структура на физичкиот обем на земјоделството во Македонија
Земјоделството има значајно и стабилно учество во македонската економија, при што веднаш по индустријата тоа има најголемо учество во БДП кое во периодот од 1996 до 2001 година учествувало со 10,6%[30]. Во следните години учеството на земјоделството во вкупниот БДП на Македонија изнесувало 10,0% во 2002, 11,4 во 2003 и 11,3% во 2004 година, при што во периодот 2002-2004 година земјоделското производство се развивало побрзо од просекот на стопанството[31]. Меѓутоа, ако се додаде и процентот од учеството од индустријата кој изнесува 5,4% за прехранбената и тутунската индустрија, тогаш агрокомплексот во македонското стопанство добива поголемо економско значење[30]. Заклучно со 1997 година година, земјоделството покажувало негативен тренд на опаѓање[30]. Според податоците од Заводот за статистика, во 2003 година вкупната вредност на земјоделството во Македонија учествувала со 12%, а заедно со преработувачката индустрија 18%, при што изразената вредност на производството на земјоделската гранка изнесувала 57 милијарди денари или 925 милиони евра[32]. Вкупната меѓуфазна потрошувачка на семенски материјал, енергија (гориво), ѓубрива, средства за заштита, добиточна храна и друго имала вредност од 31 милијарда денари или 500 милиони евра, а додадената нето-вредност на земјоделската гранка изнесувала 23,6 милијарди денари или 380 милиони евра[32]. Во структурата на вредноста на земјоделските производи, житата учествувале со 5.500.000.000 денари или 90.000.000 евра, градинарските производи со 15.300.000.000 денари или 250.000.000 евра, овошјето со 7.600.000.000 денари или 124 милиони евра, сточарското производство со 12.600.000.000 денари или 205.000.000 евра [32]. Со засилените политики за поддршка и развој на земјоделството по 2006 година, тоа бележи благ пораст и развој. Во структурата на физичкиот обем на земјоделството доминира учеството на растителното производство, кое постојано се зголемува (од 61% во 1994 на 70% во 1999 г.), а сразмерно на тоа, учеството на физичкиот обем на сточарството во истиот период се намалува (од 39% на 30%)[30].
Во 2014 година, во Македонија, во регистерот на Управата за јавни приходи биле регистрирани вкупно 164.992 земјоделци, од кои, 16.593 се регистрирале како лица на кои земјоделството им е основна дејност, додека другите 143.399 пријавиле дека земјоделството им е дополнителна дејност.[33] Земјоделството учествува и има големо значење и во трансакциите со машинската и хемиската индустрија во поглед на снабдувањето со земјоделски хемиски препарати за заштита и зајакнување на посевите и семенскиот материјал како и земјоделската механизација, а учествува и во сите услужни дејности, особено во трговијата, угостителството и туризмот[30]. Во македонскиот трговски биланс земјоделството до крајот на деведесеттите години на XX век учествувало со 8-21% во вкупниот извоз и 8-17% во вкупниот увоз[30]. Во 2010 година, Република Македонија остварила дотогаш највисок пласман на земјоделско-прехранбени производи на странските пазари, со реализиран извоз од 424 милиони евра[34]. Според податоците на Државниот завод за статистика, извозот во 2010 година бил за 66 милиони евра повисок од износот на извезените земјоделски производи во 2009 година[34]. Како резултат на тоа трговскиот дефицит со земјоделско-прехранбените производи бил намален за 34 милиони евра, односно за 23,5 проценти во однос на 2009 година[34]. Во 2010 година и вкупниот обем на трговска размена изнесувал 955 милиони евра во кои преовладувале примарните земјоделски производи со 70 проценти, потоа следат преработките со 25 отсто и рибите и производите со риби со учество од 1 до 3 отсто[34].
Телекомуникации
Во јуни2015 година, по двегодишна работа, престанал да постои виртуелниот мобилен оператор „Албафоне“, а во исто време се споиле операторите „Вип“ и „Оне“. Во 2010 година, просечната цена за една минута разговор во мобилната телефонија во Македонија изнесувала 3,4 денари, а веќе во 2014 година, таа паднала на 1,27 денари. На крајот од 2014 година, во Македонија имало 2.224.439 мобилни претплатници, што претставувало стапка на пенетрација од 107,86%. Од вкупниот број претплатници, 1.234.726 биле при-пејд коринсици, 697.954 биле пост-пејд корисници, а 291.759 биле деловни пост-пејд корисници. Фирмата „Т-мобиле Македонија“ имала најголемо пазарно учество од 46,35%, а по неа следувале „Вип“ со 27,2% и „Оне“ со 25,9%, а операторот „Албафоне“ имал учество од 1,29%.[35] Во октомври 2015 година официјално започнала со работа новата компанија „Оне.Вип“ настаната со спојување на двата оператора „Оне“ и „Вип“. Притоа, во новата фирма, Телеком Австрија поседувала 55% од акциите, додека 45% биле во сопственост на Телеком Словенија.[36]
Сообраќај
Според податоците на Европската федерација за патишта, во 2012 година, Македонија имала патишта во вкупна должина од 14.297 километри, од кои: 259 километри биле автопатишта, 911 километри биле магистрални патишта, 3.772 километри отпаѓале на регионални патишта, а 9.355 километри биле останати патишта (локални, макадамски итн.). Притоа, Македонија била една од земјите со најниски инвестиции во патната инфраструктура, со вложени 113 милиони евра во периодот 2009-2013 година.[37]
Во 2015 година, преку двата македонски аеродроми патувале вкупно 1.560.381 патник, додека во 2016 година вкупниот број патници изнесувал 1.794 376.[38]
Според Државниот завод за статистика, во 2015 година Македонија ја посетиле 816.067 туристи (од нив, 485.530 странски и 330.537 домашни), а во 2016 година 856.843 туристи, од кои 510.484 биле странски, а 346.359 домашни. Притоа, во 2015 година биле остварени 2.394.205 ноќевања (1.357.822 од домашни гости и 1.036.383 до странски гости), а во 2016 година 2.461.160 ноќевања (1.407.143 од домашни гости и 1.054.017 од странски гости). Во однос на структурата на странските гости, во 2015 година имало 90.857 туристи од Турција, 43.613 од Србија, 38.829 од Грција, 32.217 од Холандија, 29.314 од Бугарија, 18.493 од Албанија, 17.939 од Германија, 17.054 од Полска, 15.135 од Хрватска и 13.950 од Косово. Според Светскиот совет за патување и туризам, Македонија се наоѓала на 151. место во светот, мерено според значењето на туризмот во БДП. Притоа, во 2016 година, директното учество на туризмот во македонскиот БДП зинесувало 10,4 милијарди денари, т.е. 1,8% од БДП, додека вкупното (директно и индиректно) учество на туризмот во БДП изнесувало 38,5 милијарди денари, или 6,7% од БДП. Исто така, туризмот директно придонел за 12.000 работни места (1,6% од вкупната вработеност), додека заедно со индиректните работни места, учеството изнесувало 6,1%, т.е. 44.000 вработени. Извозот остварен од туризмот бил проценет на 282,8 милиони денари, или 5,4% од вкупниот извоз, а во туризмот биле инвестирани 4,5 милијарди денари (2,4% од вкупните инвестиции).[39]
Индустрија
Во 2016 година, пеработувачата индустрија имала учество од 80,7% во вкупното индустриско производство на Македонија. Притоа, производството на прехранбени производи била најголема индустриска гранка, со учество од 12,75%, а по неа следувале: производство на облека (11,65%), снабдувањето со електрична енергија, гас, пареа и климатизација (9,2%), производство на машини и уреди (8,25%), производство на метали (5,76%), производство на други неметалниминерални производи (5,14%), производство на пијалаци, производство на возила и приколки (4,81), производство на електрична опрема (3,82%), производство на фабрикувани метални производи (3,5%), производство на основни фармацевтски производи (2,36%), производство на производи од гума и пластични маси (2,35%), производство на текстил (2,18%) итн.[40][41]
Годишни стапки на раст на индустриското производство (2009-2016)[40]
Година
Стапка на раст
2009
-7,7%
2010
-4,8%
2011
3,3%
2012
-2,8%
2013
3,2%
2014
4,8%
2015
4,9%
2016
3,4%
Индустриското производство во Македонија претставува голем извозен сектор. Така, во 2016 година, металопреработувачката индустрија и електроиндустријата оствариле извоз од 1.413.395.467 долари, од кои, најголем извоз остварило производството на машини и опрема (592.718.576 долари) и производството на моторни возила (504.858.154 долари).[41]
Текстилна индустрија
Географска разместеност на главните гранки на текстилната индустрија во Македонија
Текстилната индустрија е трета најзначајна индустриска гранка во Македонија. Производството на облека учествува со 12,73% во вкупното индустриско производство, а заедно со производството на текстил, учеството изнесува речиси 15%. Во 2009 година имало 1.930 претпријатија во текстилната индустрија, т.е. 4,3% од вкупниот број претпријатија во Македонија. Од нив, 600 биле производствени фирми. Речиси 50% до текстилните фирми се наоѓаат во Источна Македонија, а 87% се микро или мали претпријатија. Во 1998 година, извозот на текстилни производи учествувал со 31% во вкупниот македонски извоз, 17% во 2011 и 15,2% во 2014 година.[42]
Во 1994 година, македонскиот извоз на вино изнесувал 15,6 милиони долари, а извозот се зголемил на 63,5 милиони во 2014 година. Во 2012 година биле извезени 118 милиони литри вино, од кои 79 милиони во ЕУ.[43]
Биланс на меѓународните плаќања
Салдо на тековната сметка (% од БДП), 1994-2007.[44]
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Извоз на стоки
32,1%
27,1%
25,9%
32,2%
36,2%
32,4%
36,8%
33,6%
29,3%
29,4%
31,2%
35,4%
37,7%
45,8%
Увоз на стоки
-37,6%
-38,6%
-33,1%
-42,5%
-50,6%
-45,9%
-56,1%
-48,9%
-50,5%
-47,7%
-51,9%
-53,7%
-57,9%
-67,8%
Трговско салдо
-5,5%
-11,6%
-7,2%
-10,4%
-14,4
-13,5%
-19,2%
-15,3%
-21,2%
-18,3%
-20,7%
-18,4%
-20,2%
-22%
Услуги, нето
2,5%
-4,5%
-3,5%
-3,9%
-1,7%
1,1%
1,4%
-0,6%
-0,6%
-0,2%
-1%
-0,6%
0,4
0,5%
Доход, нето
-2,8%
-0,7%
-0,7%
-0,9%
-1,3%
-1,2%
-1,3%
-1,2%
-0,8%
-0,7%
-0,7
-1%
0%
-0,6%
Тековни трансфери, нето
3,7%
11,7%
4,8%
7,8%
9,8%
12,6%
17,1%
10%
13,1%
16%
14,7%
18,5%
19,5%
18,9%
Тековна сметка, нето
-5,7%
-5%
-6,5%
-7,4%
-7,6%
-0,9%
-2%
-7,1%
-9,4%
-3,2%
-7,7%
-1,4%
-0,4%
-3%
Грешки и пропусти
3%
2,8%
0,4%
-0,8%
-0,4%
4,4%
1,7%
0,1%
-0,8%
-0,6%
0,1%
-0,2%
0,2%
-1,3%
Надворешна трговија
Структура на извозот според регионалната насоченост
Структура на увозот според регионалната насоченост
Трговијата во Македонија отсекогаш имала меѓународен карактер, благодарение на нејзината централна положба на Балканскиот Полуостров и поволната природна и воедно најкрата врска помеѓу запад и исток по долината на реката Вардар, што било забележано уште од античките времиња кога главните римски патишта (Вија Егнација) минувале низ Македонија, а Скопје и Солун биле главни трговски центри со присуство на познати трговци од Дубровник, Венеција, Византија[31]. По осамостојувањето, Македонија како мала земја се соочила со императивот да ја зголеми својата отвореност и да ја подобри својата интегрираност во глобалните светски економски текови во 1990 година[31]. Учеството на надворешнотрговската размена односно вредноста на увозот и извозот заедно во Бруто-домашниот производ на земјата, кое изнесувало 60%, во текот на 1990-тите години надминал 80%.[31] Според индексот на отвореност во меѓународната трговија Македонија е рангирана на 40то место помеѓу 141 држава, при што во регионот подобра позиција имаат само Словенија и Бугарија.[31] Тенденцијата на пораст на надворешнотрговската размена е проследена со намалување на степенот на покриеност на увозот со извоз и со пораст на трговскиот дефицит на земјата.[31]
Трговската отвореност на Македонија, 1993-2009[45]
Година
(Извоз + увоз) / БДП
1993
82,4 %
1994
69,6 %
1995
59,0 %
1996
59,1 %
1997
76,6 %
1998
86,5 %
1999
78,3 %
2000
92,5 %
2001
82,6 %
2002
80,4 %
2003
77,2 %
2004
83,6 %
2005
88,5 %
2006
95,5 %
2007
106,3 %
2008
110,5 %
2009
100,4 %
Извезени продукти од Македонија во 2019
Во структурата на извозот најголемо учество во 2005 година имале: текстилот и облеката (28,5%), железото и челикот (26%), земјоделските производи - храна и суровини (17,3%), минералните суровини - руда, горива и обоени метали (10,78%) и машини, канцелариска и транспортна опрема (5,38%)[31]. На страната на увозот доминирале: мин ералните суровини, рудите и горивата (21,85%), машините, канцелариската и транспортната опрема (17%), земјоделските производи - храна и суровини (13,77%), хемиските производи (10%) и различни полупроизводи (9%)[31]. Според податоците на Државниот завод за статистика, во 2009 година, Македонија остварила вкупен обрт на надворешнотрговска размена од 7,781 милијарда $, од кои 34,8% извоз и 65,2% увоз, додека во 2010 година забележала пораст на 8,825 милијарди $ со пораст на извозот на 37,97% и пад на увозот на 62,03%.[46]
Во однос на географската структура, најголемиот дел од надворешно-трговската размена се одвива со Европската Унија: Во 2013 година, извозот кон ЕУ изнесувал 2,35 милијарди евра (72,6% од вкупниот македонски извоз), а во 2016 година се зголемил на 3,459 милијарди евра (79,9% од вкупниот извоз). истовремено, во 2013 година, увозот од ЕУ изнесувал 3,125 милијарди евра (62,7% од вкупниот увоз), а во 2016 година увозот од ЕУ пораснал на 3,784 милијарди евра (62% од вкупниот македонски увоз).[47] Најзначајни надворешнотрговски партнери на Македонија: Србија, Германија, Италија, Грција, Бугарија, Русија, Хрватска, Словенија, Босна и Херцеговина, Турција, Словенија, Црна Гора и Косово[31]. Во 2016 година, 47% од вкупниот македонски извоз бил насочен кон Германија, а други поважни извозни пазари биле Бугарија (5,2% од извозот) и Србија (4,5% од извозот). На страната на узвозот, најголемо ичество имала Германија (12,3%), по што следувале Велика Британија (10,7%) и Србија (7,5%).[47]
Македонија е голем увозник на енергија. Во 2004 и 2005 година, увозот на електрична енергија изнесувал 1.598 и 1.652 гигават часови, соодветно, додека во 2006 година скокнал на 1.958 гигават часови. Во 2009 година биле увезени 1.701 гигават час, во 2010 година 1.728 гигават часови, а во 2015 година бил достигнат нов рекорд во увозот на електрична енергија - 2.785 гигават часови.[48]
Стапка на невработеност во Македонија во 2023 по региони Забелешка: регионите во сино имаат стапка на невработеност во 2023 под 10%, во портокалово во опсегот од 10% – 15%, а во црвено - над 15%.[53]
Стапката на невработеност во Македонија, 1993-2003[54]
Година
БДП
1993
27,7 %
1994
30,0 %
1995
35,6 %
1996
31,9 %
1997
36,0 %
1998
34,5 %
1999
32,4 %
2000
32,2 %
2001
30,9 %
2002
31,9 %
2003
36,7 %
Стапка на невработеност во Македонија, 2004-2016[24][25]
Година
БДП
2004
37,2%
2005
37,3%
2006
36,0%
2007
34,9%
2008
33,8%
2009
32,2%
2010
32,1%
2011
31,4%
2012
31,0%
2013
29,0%
2014
28,0%
2015
26,1%
2016
23,4%
2017
22,5%
2018
21,0%
2019
17,4%
Продуктивност
Според податоците на Евростат, еден македонски работник за еден работен час создава само 42,9% од просечната додадена вредност во ЕУ.[55]
Јавни финансии и фискална политика
Во 2008 година, вкупните буџетски приходи изнесувале 32,9% од БДП, додека во 2014 година тие паднале на 27,7%. Истовремено, вкупните буџетски расходи се намалиле од 33,8% во 2008 година на 31,8 во 2013 година. Во структурата на буџетските расходи, капиталните расходи учествувале со 14,3% во 2008 година, додека во 2016 година нивното учество изнесувало 9,2%.[56]
Капиталните расходи во буџетот на Македонија, 2003-2016 (% од вкупните буџетски расходи)[56]
Година
Капитални расходи
2008
14,3%
2009
9,6%
2010
10,7%
2011
11,9%
2012
12,0%
2013
10,4%
2014
10,5%
2015
10,3%
2016
9,2%
Даночен систем
Даночните приходи во Македонија, 2003-2016 (во милиони денари)[24]
Година
ДДВ
ДД
ПДД
Вкупно
2003
21.176
3.270
7.503
31.949
2004
25.757
2.362
7.707
35.826
2005
27.081
2.836
8.099
38.016
2006
27.240
4.710
8.414
40.364
2007
32.962
5.896
8.891
47.749
2008
36.174
8.579
8.696
53.449
2009
35.178
4.435
8.707
48.320
2010
37.694
3.691
8.872
50.257
2011
42.223
3.888
9.513
55.624
2012
38.468
3.655
9.553
51.676
2013
39.835
4.420
10.255
54.510
2014
43.859
5.060
12.321
61.240
2015
41.694
12.024
12.909
66.627
2016
45.949
10.769
14.205
70.923
Буцетско салдо
Буџетското салдо во Македонија, 2008-2016 (% од БДП)[56]
Година
Буџетско салдо
2008
-0,9%
2009
-2,6%
2010
-2,4%
2011
-2,5%
2012
-3,8%
2013
-3,8%
2014
-4,2%
2015
-3,5%
2016
-2,7%
Јавен долг
Јавниот долг во Македонија, 2004-2016 (% од БДП)[24]
↑Дејан Азески, „Од историјата на економијата: Златните години на индустријализацијата (1945 - 1990)“, Економија и бизнис, година 27, број 322, 1 ноември 2024, стр. 44-45.
↑Дејан Азески, „Од историјата на економијата: Златните години на индустријализацијата (1945 - 1990)“, Економија и бизнис, година 27, број 322, 1 ноември 2024, стр. 44-47.
↑Дејан Азески, „Од историјата на економијата: Златните години на индустријализацијата (1945 - 1990)“, Економија и бизнис, година 27, број 322, 1 ноември 2024, стр. 47.
↑Дејан Азески, „Од историјата на економијата: Златните години на индустријализацијата (1945 - 1990)“, Економија и бизнис, година 27, број 322, 1 ноември 2024, стр. 44.
↑„Македонија на 36 место според можностите за водење бизнис“, Економија и бизнис, година 17, број 196, 30 октомври 2014, стр. 12.
↑„Скок од 5 места на Македонија во дуинг бизнис списокот на Форбс“, Економија и бизнис, број 198, 25 декември 2014, стр. 13.
↑„Рангирање на земјите според нивната конкурентност, на кое место е Република Македонија“, Економија и бизнис, година 18, број 221, ноември 2016, стр. 7.
↑Зоран Јовановски, „Економијата на САД најконкурентна во светот, македонската економија на 84. место“, Економија и бизнис, година 20, број 244, ноември 2018, стр. 10.
↑Зоран Јовановски, „Која земја каде е на светската ранг список на конкурентноста?“, Економија и бизнис, година 20, број 244, ноември 2018, стр. 21.
↑„Фич го потврди кредитниот рејтинг на Македонија ББ+“, Економија и бизнис, година 18, број 207, 11 септември 2015, стр. 12.
↑„Фич го потврди рејтингот на Македонија на ББ+ со негативен изглед“, Економија и бизнис, година 18, број 213, март 2016, стр. 12.
↑Игор Давков, „ВВ со негативна тенденција...“, Економија и бизнис, година 18, број 220, октомври 2016, стр. 30-33.
↑Мирослав Саздовски, „Повторно ББ- со стабилен изглед, одлучи Стандард и Пурс за Македонија“, Економија и бизнис, година 19, број 232, октомври 2017, стр. 10.
↑Мирослав Саздовски, „Нема промена на кредитниот рејтинг на Македонија“, Економија и бизнис, година XX, број 238, април 2018, стр. 9.
↑Александра Филиповска, „Скопјани произведуваат 6.000 евра, тетовци и гостиварци помалку од 2.000 евра“, Дневник, година XX, број 6225, сабота-недела, 26-27 ноември 2016, стр. 8.
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑ 24,024,124,224,3Павле Гацов, „Состојби наспроти трендови - Македонски фискални и економски индикатори“, Економија и бизнис, година 18, број 225, март 2017, стр. 52-53.
↑ 25,025,1Матрица за мерење на економскиот напредок К1/2020, Економија и бизнис, година 22, број 265, септември 2020, стр. 9.
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑Мирче Јовановски, „Рудниците под притисок на цените на металите“, Економија и бизнис, година 18, број 206, 12 август 2015, стр. 49-53.
↑ 29,029,1Влатко Стојановски, „Синот на Муса Џафери влезе во бизнисот со струја“, Фокус, број 1116, 24 февруари 2017, стр. 14-19.
↑ 30,030,130,230,330,430,5Стратегија за развој на земјоделството во Република Македонија до 2005 година. Скопје: МАНУ. јули 2001. стр. 16–17.
↑Марјан Блажевски, „За пет години просечната цена на минута разговор се намали од 3,4 на 1,27 денар“, Дневник, година XIX, број 5806, петок, 3 јули 2015, стр. 6-7.
↑„Оне.Вип официјално стартуваше со работа“, Економија и бизнис, година 18, број 208, октомври 2015, стр. 10.
↑Влатко Стојановски, „Асфалтна мафија!“, Фокус, број 1119, 17 март 2017, стр. 12-21.
↑Ј.Б., „Сè повеќе летови, одредишта и секако - авиопатници!“, Туристички хоризонти, бр. 4, декември 2016, стр. 14-15.
↑Мирче Јовановски, „Политичката криза не е добра реклама за туризмот“, Економија и бизнис, година 19, број 226, април 2017, стр. 44-47.
↑ 40,040,1„Растот на индустриското производство во Република Македонија забави во 2016 година“, Економија и бизнис, година 18, број 225, март 2017, стр. 7.
↑ 41,041,1Мирче Јовановски, „Индустријата „вози“ на автопилот“, Економија и бизнис, година 18, број 225, март 2017, стр. 32-36.
↑ 42,042,1Мирче Јовановски, „Текстилците се борат за секој денар“, Економија и бизнис, година 18, број 201, 20 март 2015, стр. 42-43.
↑Александар Стојков, „Сепак се движи!“, Економија и бизнис, година 18, број 200, 20 февруари 2015, стр. 56-59.
↑Aleksandar Stojkov, Current Account Deficits and Economic Growth: Evidence from the South Eastern European Economies. Iustinianus Primus Faculty of Law, Skopje, 2009, стр. 259.
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑ 47,047,1Зоран Јовановски, „ЕУ 28 е најголемиот трговски партнер на Република Македонија“, Економија и бизнис, година 19, број 234/235, октомври 201, стр. 6.
↑„ЕЛЕМ фрли половина милијарда евра во РЕК Битола, а производството на струја драматично паѓа!“, Фокус, број 1097, 14 октомври 2016, стр. 17.
↑ 49,049,149,2(1) The Observatory of Economic Complexity (OEC)
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑Jane Bogoev, The interest rate and bank lending channels: Empirical analysis for a small, open and euroised transition economy with fixed exchange rate – the case of Macedonia. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller, 2011, стр. 18.
↑Мирче Јовановски, „продуктивноста - стара болка на македонската економија“, Економија и бизнис, година 20, број 244, ноември 2018, стр. 50-51.
↑ 56,056,156,2Зоран Јовановски, „Зголемениот буџетски дефицит не го зголеми учеството на капиталните трошоци во вкупните буџетски расходи“, Економија и бизнис, година 20, број 234/235, декември 2017/јануари 2018, стр. 6.
.svg)
