Горна Лоара

Горна Лоара Haute-Loire Naut Léger  (окситански)
Француски департман
Одозгора надолу, одлево надесно: Мон Мезенк, зградата на префектурат во Ле Пуи ан Веле, базилика Сен Жилин во Бриуд и поглед на Боен-сир-Лињон
Знаме Грб
Местоположба на Горна Лоара во Франција
Држава	Франција
Регион	Оверњ-Рона-Алпи
Префектура	Ле Пуи ан Веле
Потпрефектури	Бриуд Исенжо
Управа
• Претседател на Департманскиот совет	Мари-Ањес Пети[1] (Републиканци)
Површина1
• Вкупна	4.977 км^2 (1,922 ми^2)
Население (2019)
• Вкупно	227.570
• Ранг	87-ми
• Густина	46/км^2 (120/ми^2)
Час. појас	СеВ (UTC+1)
• Лето (ЛСВ)	СЕЛВ (UTC+2)
Број на департманот	43
Арондисмани	3
Кантони	19
Општини	257
^1 Француски катастар на земјиште кој не ги вклучува естуарите, езерата, вештачките езера и ледниците поголеми од 1 км^2.

Горна Лоара (француски: Haute-Loire; окситански: Naut Léger или Naut Leir) — департман без излез на море во регионот Оверњ-Рона-Алпи во Јужно-средна Франција. Именуван по реката Лоара, тој е опкружен со департманите Лоара, Ардеш, Лозер, Кантал и Пуи-де-Дом. Во 2019 година имал 227.570 жители.^[2]

Департманот го опфаќа горниот тек на Лоара и се состои од долината на Лоара и околните планини во Централниот Масив, а неговата префектура се наоѓа во Ле Пуи-ан-Вел. Тој е еден од првичните 83 департмани во Франција основани во 1790 година за време на Француската револуција. Делови од департманот се вклучени во Регионалниот природен парк Ливрадоа-Форез.

Историја

Првите познати жители на ова подрачје биле ловци-собирачи, а подоцна бил населен од сточари, овчари кои живееле во пештери или едноставни колиби. Подоцна паднало под контрола на галското племе Велави и во времето на Галските војни на Јулиј Цезар, оваа област лежела на границата на Gallia Narbonensis. Областа станала римска провинција во 121 пр. н. е., ^[3] првично под името Gallia Transalpina (Трансалпска Галија). Името го разликувало од Кисалпската Галија на поблиската страна на Алпите до Рим. Во 40 г. пр. н. е., за време на Вториот триумвират, Лепид ја добил одговорноста за Нарбонска Галија (заедно со Хиспанија и Африка), додека на Марко Антониј му бил даден другиот дел од Галија.^[4]

Областа била опустошена од варварски наезди во последните години на Римското Царство, а Гала Нарбоненсис и околните области биле приклучени на Визиготското Кралство помеѓу 462 и 477 г. н. е., со што трајно завршува политичката контрола на Рим. По готското преземање, визиготските доминиони биле општо познати како Септиманија. Кралот на Визиготите, Аларик I бил убиен во битката кај Вује во 507 година, битката што ја добил Клодовик I, па Велеј потпаднал под власта на Франките. По смртта на Клодовик во 511 година, неговото кралство било поделено меѓу неговите четири сина, а Велеј бил вклучен во делот на кралот на Австразија, тогаш дел од француското кралство. Овие делови биле обединети под покровителство на неговиот најдолго преживеан син Клотар I, за да бидат повторно поделени меѓу неговите четири сина по неговата смрт. Тој беше повторно обединет уште еднаш под Клотар II, кој станал единствен владетел на франкскиот народ во 613 година.^[5]

Околу 928 година, областа станала феуд на грофот од Тулуз, а подоцна потпаднала под власта на грофот од Поатје. Во 1137 година, Елеонора Аквитанска го наследила Војводството Аквитанија и нејзиниот брак со Хенри, војводата од Нормандија, кој подоцна станал Хенри II, го довел Оверњ под англиска власт. До крајот на тринаесеттиот век областа била позната како Дофине д'Оверњ.^[6]

Горна Лоара е еден од првичните 83 департмани создадени за време на Француската револуција на 4 март 1790 година, по наредба на Националното конститутивно собрание. Новите департмани требало да бидат подеднакво администрирани и приближно еднакви еден на друг по големина и население. Горна Лоара е основана од делови на поранешните покраини Оверњ, Лангедок и Лионе.^[7] Две третини од департманот, со центар во Ле Пуи-ан-Веле, порано биле дел од поранешната покраина Лангедок и е познат како Веле. Географската оддалеченост од Тулуз му овозможила на овој регион да ужива голема автономија.

За време на Втората светска војна, француските партизани снабдувани од Сојузниците успеале да ја ослободат покраината од Германците. До средината на август 1944 година, пет недели по инвазијата во Нормандија, Ле Пуи-ан-Вела бил опколен. Патиштата, железницата и телефонските линии биле прекинати. На 18 август, Германците се обиделе да избегаат во конвој од педесет камиони. Петстотини биле заробени, а околу 150 биле убиени во заседа. Градот паднал следниот ден. Естивареј во блиската Лоара бил заземен на 22 август, а Париз на 24 август.^[8]

Географија

Горна Лоара е департман во Јужно-централна Франција и е дел од регионот Оверњ-Рона-Алпи. Главен и најголем град во департманот е Ле Пуи-ан-Вела. На север од Горна Лоара се наоѓаат Пуи-де-Дом и Лоара, на исток се наоѓа Ардеш, на југ се наоѓа Лозер и на запад се наоѓа Кантал. Реката Лоара извира во јужниот дел на департманот и тече кон север, создавајќи широка долина. На двете страни од неа лежат низи планини во Централниот Масив.^[9] Северниот дел од департманот е дел од Регионалниот природен парк Ливрадоа-Форез, заштитена област на традиционално земјоделско земјиште и шумски површини, со вкупна површина од 297.000 хектари.^[10]

Департманот има четири планински венци кои се протегаат на север и на југ. Тоа се О-Виваре и неговото продолжение, венецот Бутјер, масивот Мејгал, планините Веле и планините Маржерид.^[11]

Највисоката точка на департманот е Мон Мезенк (1753 м), а неговата просечна надморска височина е 719 м.^[12] Две третини од областа се над 800 м, а најниската точка е 393 м надморска висина.

Историски гледано, Веле е поврзан со традиционалниот регион Виваре, сега дел од Ардеш. Двата региона делат заеднички дијалект кој е сличен на оној што се зборува на југот на Дофине, причината веројатно е поврзана со трговските врски меѓу двата региона.^[13]

Демографија

Население во минатото

Година	Нас.	±%
1801	229.773	—
1821	276.830	+20.5%
1831	292.078	+5.5%
1841	298.137	+2.1%
1851	304.615	+2.2%
1861	305.521	+0.3%
1872	308.732	+1.1%
1881	316.461	+2.5%
1891	316.735	+0.1%
1901	314.058	−0.8%
1911	303.838	−3.3%
1921	268.910	−11.5%
1931	251.608	−6.4%
1936	245.271	−2.5%
1946	228.076	−7.0%
1954	215.577	−5.5%
1962	211.036	−2.1%
1968	208.337	−1.3%
1975	205.491	−1.4%
1982	205.895	+0.2%
1990	206.568	+0.3%
1999	209.113	+1.2%
2006	219.484	+5.0%
2011	224.907	+2.5%
2016	227.339	+1.1%

Поголеми градови

Најнаселена општина е Ле Пуи-ан-Веле, префектурата. Од 2019 година, има 6 општини со повеќе од 5.000 жители:^[2]

Политика

Претседател на Департманскиот совет е Мари-Ањес Пети, избрана во јули 2021 година.

Сегашни претставници во Националното собрание

Изборна единица		Член [14]	Партија
	Прва изборна единица Горна Лоара	Изабел Валентен	Републиканци
	Втора изборна единица Горна Лоара	Жан-Пјер Вижје	Републиканци

Туризам

Департманот има привлечни предели и е популарен кај туристите.^[6] Ле Пуи-ан-Веле има историска катедрала во која се собираат аџиите пред да го започнат своето патување до Сантјаго де Компостела. Катедралата е дел од светското наследство на УНЕСКО од 1998 година, како дел од „Патеките на Сантјаго де Компостела во Франција“. Друго место за аџилак е Свети Мишел д'Ајгиле, капела од дванаесеттиот век на врвот на карпест врв до кој се приближува лет од 268 скалила. ^[15]

• 
  Ле Пуи ан Веле
• 
  Лавадие
• 
  Бриуд
• 
  Лавут-Шилак
• 
  Полињак, Горна Лоара

Поврзано

• Кантони во департманот Горна Лоара
• Општини во департманот Горна Лоара
• Арондисмани во департманот Горна Лоара

Наводи

1. „Répertoire national des élus: les conseillers départementaux“. data.gouv.fr, Plateforme ouverte des données publiques françaises (француски). 4 May 2022.
2. Populations légales 2019: 43 Haute-Loire, INSEE
3. Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford University Press. ISBN 9780191647581.
4. Boatwright et al., The Romans, From Village to Empire, p.272 ISBN 978-0-19-511876-6
5. Lebecq, Stéphane The Frankish origins, Points / Seuil, 1990, ( Part II, Chapter 1: " Clothar II and Dagobert ( 613-639 )) p.127
6. Atchley, Sharon (13 July 2014). „Introduction to the Region of Auvergne“. French at a Touch. Архивирано од изворникот на 15 August 2015. Посетено на 1 October 2015.
7. Schama,Simon (1989). Citizens: A Chronicle of the French Revolution. New York: Knopf.
8. Purnell, Sonia (9 April 2019). A Woman of No Importance (Kindle. изд.). Viking. стр. 253.
9. Philips' Modern School Atlas. George Philip and Son, Ltd. 1973. стр. 42–43. ISBN 0-540-05278-7.
10. IUCN Commission on National Parks and Protected Areas (November 1990). 1990 United Nations list of national parks and protected areas. IUCN. стр. 89. ISBN 978-2-8317-0032-8. Посетено на 27 September 2015.
11. Bozman, E.F. (1966). Everyman's Encyclopaedia: Volume 8. J.M. Dent and Sons. стр. 29.
12. „Haute-Loire : La montagne attire-t-elle encore du monde ?“.
13. Clout, Hugh D. (2013). Themes in the Historical Geography of France. Elsevier. стр. 61–62. ISBN 978-1-4832-6724-1.
14. Nationale, Assemblée. „Assemblée nationale ~ Les députés, le vote de la loi, le Parlement français“. Assemblée nationale.
15. „St. Michel d'Aiguilhe, Le Puy“. Sacred destinations. Посетено на 1 October 2015.

Надворешни врски

• Горна Лоара на Ризницата ^?
• (на француски) Prefecture website
• (на француски) Departmental council website
• (на англиски) Haute-Loire на Curlie (англиски)
• (на англиски) Tourist website