Karl Marx insistiría na teoría do valor traballo como base para unha crítica ao concepto de economía política.
En economía o capital é o conxunto de recursos económicos móbiles dunha entidade (empresa, individuo, estado), que debe administrarse segundo unha contabilidade específica e xestionarse segundo os obxectivos desta entidade. Nas finanzas e a contabilidade, o capital refírese, xeralmente, á riqueza financeira, especialmente aquela que se utiliza para comezar ou manter un negocio.[1] Inicialmente, suponse que existen outros tipos de capital, por exemplo o capital físico, que son adquiridos, con todo, por medio de diñeiro ou de capital financeiro.[2]
Son creados por humanos, en contraste coa "terra" que se refire aos recursos naturais como os mineral e os lugares xeográficos.
Non se utiliza inmediatamente no proceso de produción, a diferenza da materia prima ou dos bens intermedios.
A terceira característica non sempre a utilizan os economistas. O economista clásico David Ricardo utilizaba esta definición para referirse ao termo de capital fixo, mentres que incluía a materia prima e os produtos intermedios como parte do que chamou o capital en circulación.
Karl Marx engade unha diferenza, na súa teoría o capital variable refírese ao investimento dun capitalista no poder do traballo, que se considera a única fonte de valor excedente. É "variable" dado que a cantidade do valor que pode producir difire da cantidade que consome (é dicir, crea novo valor). Por outra banda, o capital constante refírese ao investimento en factores non humanos da produción, en plantas e maquinaria, que para Marx só contribuía co seu valor de substitución no que produce. É "constante" dado que a cantidade de valor que se utiliza no investimento orixinal, e a cantidade de valor que se recupera nos produtos finais, permanece constante.
O seu movemento foi estudado por teóricos coma Adam Smith (v. lei do mercado e da acumulación de capitais).
Definición clásica
Na economía política clásica, o capital é a cantidade de recursos, bens e valores dispoñibles para satisfacer unha necesidade ou levar a cabo unha actividade definida e xerar un beneficio económico ou ganancia particular. A miúdo considérase á forza de traballo parte do capital. Tamén o crédito, dado que implica un beneficio económico na forma de xuro, é considerado unha forma de capital (capital financeiro).
Os bens de capital (Capital Goods en inglés), en contraste cos bens de consumo, son utilizados na produción de capital físico. Refírense a bens de capital real dos produtos que se utilizan na produción doutros produtos, pero non se incorporan aos demais produtos. Nos bens de capital inclúense fábricas, maquinaria, ferramentas, e diversos edificios. Son diferentes das materias primas que se utilizan na produción de bens. Moitos produtos poden ser clasificados como bens de capital ou bens de consumo de acordo co uso, por exemplo os automóbiles e ordenadores persoais, e a maioría destes bens de capital son tamén bens duradeiros (Consumer Durables).
Os bens de capital son tamén diferentes do capital financeiro. Os bens de capital son obxectos reais da propiedade de entidades (persoas, gobernos e outras organizacións), a fin de obter un rendemento positivo dalgún tipo de produción.
A actividade que se realiza pode ser a produción, o consumo, o investimento, a constitución dunha empresa etc. Cando este capital destínase á produción, convértese nun factor de produción. O capital pódese acumular co tempo, e os seus retornos (renda) poden ser utilizados ou reutilizados para aumentar o capital orixinal.
O valor e a conceptualización do capital
A conceptualización do capital está ligada á conceptualización do traballo xa que ambas codependen coa teoría adoptada sobre o valor económico dos bens e, xa que logo, cos medios para crealos.
Nos economistas chamados clásicos (Smith e Ricardo) atopábase unha posición ambivalente sobre o determinante do valor de cambio dun ben, oscilando ao longo das súas obras entre dúas opcións: a cantidade de traballo e os custos de produción (que son valores de cambio á súa vez que quedarían sen explicar: o interese do capital, o salario do traballo e a renda da terra). Os problemas da primeira opción levaríanos a adoptar a segunda como "solución": a teoría do custo sería sistematizada por John Stuart Mill en conxunto co resto das cuestións tratadas polos clásicos é un esquema integral de economía política, mentres que Karl Marx insistiría na teoría do valor traballo pero esta vez como base para unha crítica ao concepto mesmo de economía política.
A revolución marxinalista en todas as súas variantes (Jevons, Walras e Menger) substituíu o aparello conceptual dos clásicos sobre o valor, e con este o seu propio concepto económico de traballo e capital, referíndoo agora á utilidade marxinal, movendo así a determinación da produción e a distribución á circulación, ou sexa, ao consumo. A diferenza dos clásicos que, ou ben deducían o valor do capital físico do traballo investido nel, ou ben do capital en si mesmo, os marxinalistas atopábano na utilidade mesma do préstamo do capital.
Os sistematizadores das diferentes correntes marxinalistas (Marshall, Pareto e Böhm-Bawerk) dividíronse en dúas posicións atopadas. A escola neoclásica representada por Marshall, facendo unha síntese entre Mill e o marxinalismo de Jevons, concibiría ao valor como resultado da interacción entre unha demanda baseada na utilidade do consumidor en termos marxinais, e unha oferta baseada nos custos de produción pero esta vez non medidos circularmente desde os seus prezos senón desde a desutilidade marxinal dos factores de produción (o salario polo sacrificio en esforzo e o xuro polo sacrificio en espera ou aforro), volvendo así á concepción clásica do capital pero sobre máis sólidos fundamentos marxinalistas. A escola austríaca representada por Böhm-Bawerk, continuador (aínda que con certas variacións) do marxinalismo puro e subxectivista de Menger, analizaría en profundidade a cuestión do capital, e chegaría a unha definición que, aínda que conciliable cos clásicos, parte de premisas distintas e máis relacionables co primeiro pensamento de Adam Smith anterior ao seu magnus opus, coa obra de Richard Cantillon e coa mesma liña continuada por Jean-Baptiste Say máis afín á posición austríaca (Böhm-Bawerk, 1884), na cal todos os parámetros que definen os prezos dos factores de produción remiten en última instancia á demanda do consumidor que é o marco de referencia das valoracións nas preferencias temporais de traballadores asalariados e prestamistas de capital.
A posición de Böhm-Bawerk segundo a cal o tipo de xuro depende da preferencia temporal foi criticada por Knut Wicksell que defendeu o paradigma neoclásico respecto de que este depende da produtividade do capital. Paradoxalmente, a interpretación austríaca do capital terminaría sendo, a través das obras de John Hicks sobre o particular, a máis adoptada polo resto da academia de orientación neoclásica, aínda que nunha forma simplificada e con importantes diferenzas respecto á orixe do interese (Hicks, 1973), e viceversa a visión austríaca do capital tomou maior sofisticación grazas a parte da crítica de Wicksell (Rallo, 2013a). Do mesmo xeito, a crítica de Böhm-Bawerk ás inconsistencias lóxicas das teorías da explotación neoricardiana e marxiana (Böhm-Bawerk, 1884 e 1896), sería a que finalmente converteríase en practicamente clásica debido, entre outras razóns, a que é facilmente conciliable con case todas as posicións tomadas no espectro do pensamento económico. Por isto mesmo, a defensa do marxismo contra esta sosteríase na obxección neorricardiana de Piero Sraffa e cuxa base está na crítica de Wicksell (Rallo, 2013b).
A precisa definición de Bohm-Bawerk do capital como se utiliza nos tres tomos de Capital e xuro, preséntase do seguinte xeito como solución ao caos de definicións que enfrontaba a economía política:
O capital non é outra cousa que a suma total dos produtos intermedios que entran en vigor nas distintas fases do curso en rotonda da produción dun ben.
Logo distinguirase conceptualmente ao capital en dous elementos económicos cualitativamente distintos: o "capital-medio de produción" entendido como os bens de produción, e o "capital privado" como dereitos de propiedade sobre o capital en función dunha forma de adquisición (a privada e independente) que dependa directamente e internalice como xuro a utilidade do mesmo (Böhm-Bawerk, 1889).
O xuro e a produtividade do capital
O xuro do capital, é explicado polo autor, nunha forma distinta que a clásica (Böhm-Bawerk, 1884), pero con todo extrapolable xa que se basea no préstamo do capital ou ben no adianto por parte do seu propietario, sexa este o seu creador directo ou indirecto (Böhm-Bawerk, 1896). Pero máis aló da súa propia definición, resume adecuadamente os significados posibles da produtividade do capital desde a cal podería explicarse o interese:
Así, pois, unha tese tan sinxela aparentemente como a de "o capital é produtivo" encerra, segundo vimos, nada menos que catro acepcións claramente distintas, que resumiremos aquí para maior claridade, agrupándoas en dúas parellas disxuntivas de conceptos. Temos, en efecto, que:
• O capital pode producir mercancías.
• Pode producir máis mercancías das que poderían producirse sen el.
• O capital pode producir máis valor do que podería producirse sen el.
• Pode producir máis valor do que el mesmo ten.
[...] Que se propón e que ten necesariamente que propoñerse o problema do xuro? Sencillamente, investigar e expoñer as causas que fan fluír cara ás mans dos capitalistas un dos brazos do gran río de bens que brota ano tras ano da produción nacional dun pobo. Tratar, pois, sen asomo de dúbida, dun problema que afecta á distribución dos bens. (Böhm-Bawerk, 1884, p. 135 e p. 512)
Sobre estas definicións, separadas ou combinadas, diferentes autores intentaron dar as súas propias explicacións do xuro: a produtividade simple (Smith, criticada por Say), a concepción complexa da produtividade (Malthus, Strasburger etc.), as teorías do uso (Hermann, Menger), a teoría da abstinencia (Senior, Bastiat), as teorías do traballo, as teorías da explotación (Sismondi, Rodbertus e Marx), e outras concepcións eclécticas (Molinari, Jevons e Mill).
Contra todas estas teorías Böhm-Bawerk presenta a propia, que logo sería puída, criticada e corrixida polos seus sucesores austríacos: Friedrich von Wieser, Frank Fetter, Ludwig von Mises, Ulrich Fehl, e particularmente por Friedrich August von Hayek, quen desenvolvería unha completa teoría do capital, logrando por primeira vez que se tratase a cuestión máis aló da súa relación coa taxa do xuro ata o coñecemento interior da estrutura produtiva do capital, integrándoa finalmente coa teoría do ciclo económico (Ravier, 2011).
A explicación de Böhm-Bawerk do tempo como a orixe do xuro do capital enlaza o marxinalismo mengeriano co resto da Escola Austríaca, e trátase da visión oposta á teoría da explotación marxiana:
O argumento desenvólveo nas críticas que dirixe a Say e Roscher, quen explicaban a renda do capital pola súa produtividade. Böhm Bawerk admite que a utilización da máquina aumenta a produtividade física, pero de aquí non se deriva, necesariamente, que o produto deixe "unha plusvalía logo de cubrir o custo do capital investido". A produtividade do medio de produción terá incidencia na xeración de valor, pero hai que dilucidar o mecanismo polo que se xera o xuro do capital.
A explicación está na teoría do xuro, contida no libro quinto da Teoría positiva do capital. Segundo Böhm Bawerk, o xuro orixínase por tres razoes combinadas. A primeira, é que existe unha preferencia polos bens presentes por sobre os bens futuros. [...] A segunda razón é que a xente tende a subestimar o futuro [...]. A terceira razón, en cambio, vincúlase á produción, e á tese de que os bens presentes teñen unha superioridade técnica por sobre os bens futuros, aínda que tamén atopa o seu fundamento último na teoría subxectiva.
Esa superioridade dos bens presentes sobre os futuros explícase porque, segundo Böhm Bawerk, os traballos aplicados a procesos produtivos que requiren tempo, isto é, que empregan métodos indirectos, son en xeral máis produtivos que os traballos aplicados á produción inmediata. [...]
Máis en xeral, Böhm Bawerk afirma que o produto total aumenta investindo sempre, de xeito adecuado, en métodos de produción que consomen máis tempo. Por iso define ao capital [...] como un conxunto de bens procedentes dunha produción anterior, que non están destinados ao consumo directo, senón a ser medios para a adquisición de novos bens. Pero este "axente de produción" é o resultado do traballo e a natureza, os dous factores produtivos independentes, ou os dous únicos "factores técnicos" na produción.
Böhm Bawerk asocia entón os incrementos de produtividade cos métodos máis indirectos (ou máis capital intensivos). Os rodeos produtivos aumentan o rendemento, aínda que a taxas decrecentes, porque habilitan a incorporar forzas da natureza ao proceso produtivo.
[...Cómo xorde a plusvalía? Xorde en esencia do intercambio dos medios de produción contra bens de consumo finais e presentes. Na medida en que o traballo e o uso da terra son os medios de produción orixinais, a formación dos seus prezos decide a existencia do beneficio sobre o capital. [...]Os traballadores están ante a alternativa de vender o seu traballo, ou de empregalo pola súa conta en procesos tan curtos e improdutivos como lles permiten os seus escasos medios de produción. Os capitalistas, á súa vez, queren comprar a cantidade de traballo que vale tanto como o produto que sairá, no futuro, do proceso de produción. O beneficio xorde entón da diferenza entre ese ben futuro e o que pagan no presente polo traballo, que contén un desconto.
[...]´No seu esquema a produtividade depende do grado en que a produción é indirecta, e para determinar o grado en que a produción é indirecta é preciso asignar un valor ao capital, que depende da lonxitude do proceso produtivo. (Astarita, 2013)
A propiedade e a estruturación do capital
A comprensión hayekiana do capital, aínda que técnica e dirixida a entender primeiro a estrutura da produción desde cada capital particular (Hayek, 1931), entronca pola orixe da súa análise (ver orde espontánea) coa do economista peruano Hernando de Soto, para o cal a cuestión da necesidade da dispersión da información subxectiva transfórmase na produtividade mesma da evolución en que as delimitacións obxectivas da asignación da información se concretizan a través da propiedade no mercado, explicando así ao capital nun sentido social global, reeditando a interpretación marxiana. Aínda que partindo de sistemas distintos ao de austríacos e neoclásicos, o autor reelaboraría como produtiva a función da propiedade en relación co capital, que Marx só vía como útil e ata "produtiva" por ser necesaria para forzar ao traballo a modificarse a si mesmo a través de e para a creación compulsiva de plusvalía, polo menos ata atopar un límite no capital mesmo (Marx, 1857, pp. 266–267). A revisión crítica do concepto marxiano de valor (como traballo incorporado), implica entender a propiedade como unha institución creadora en si mesma de plusvalía, explicando así por que é vital a súa existencia para o capital:
Por iso é crucial recoñecer os paradigmas marxistas latentes e logo engadirlles o que aprendemos no século transcorrido desde que morreu Marx. Hoxe podemos demostrar que aínda que Marx viu claro que é posible xerar unha vida económica paralela aos activos físicos mesmos -e que "as producións do cerebro humano aparecían como seres independentes dotados de vida"-, non chegou a captar do todo que a propiedade formal non é un simple instrumento de apropiación senón tamén un medio para alentar a creación do xenuino valor adicional utilizable. Tampouco advertiu que os mecanismos contidos no sistema de propiedade mesmo son os que dan aos activos e ao traballo investido neles a forma requirida para a creación de capital. [...] Marx comprendeu, mellor que ninguén no seu tempo, que en economía non hai maior cegueira que a de considerar aos recursos exclusivamente en términos das súas propiedades físicas. El era moi consciente de que o capital era "unha substancia independente... na que o diñeiro e as mercancías son meras formas que asume e das que se desprende no seu momento". Pero viviu nunha época en que seica aínda era demasiado pronto para ver como a propiedade formal podía, mediante a representación, facer que eses mesmos recursos desempeñasen funcións adicionais e producisen valor excedente (plusvalía). En consecuencia, Marx non advertiu que puidese estar no interese de todos ampliar o espectro dos beneficiarios da propiedade. [...] Marx non comprendeu do todo que a propiedade legal é o proceso indispensable que fixa e desprega capital; que sen propiedade formal a humanidade non pode converter o froito do seu traballo en formas funxibeis, líquidas, que poden ser diferenciadas, infinitamente combinadas, divididas e investidas para producir valor excedente. (De Soto, 2000, p. 216)
A comprensión do fenómeno investigado por De Soto, implica que o diñeiro como capital expresa en termos monetarios moito máis que unha cuantía de traballo abstracto ou a eficiencia dun negocio determinado, senón que o prezo é unha destilación cuantitativa do nivel de corrección na distribución cualitativa de toda a produción concreta (Hayek, 1941) nun mercado (división social do traballo), cuxa medida só se preserva como información real do valor dun ben determinado en tanto exprese unha asignación de recursos que sexa establecida mediante relacións baseadas nesa mesma forma de adquisición (ver debate sobre o cálculo económico no socialismo). En consecuencia, o "misterio" tralo capital debe buscarse máis aló do tempo de traballo, das enxeñarías de produción, da xestión técnica ou da capacidade empresarial, senón na propiedade que fai a estes factores posibles (De Soto, 2000, pp. 88–91), e cuxos efectos inmediatos son que os bens materiais transfórmense en activos cun potencial económico, e que, como corolario necesario, esa información dispersa intégrese nun só sistema logo de ser xerada (De Soto, 2000, pp. 77–79).
Máis aló do camiño aberto por De Soto para a comprensión do capital, a problemática do mesmo e a súa importancia reflíctese, para case todos os historiadores do pensamento económico, na cantidade de estudos, apoloxéticos ou críticos, clásicos ou marxistas, que se fixeron sobre o mesmo sen chegar ata o momento a unha resolución definitiva, ao momento que nin sequera os representantes destas diferentes correntes interpretativas chegan internamente a un acordo sobre o tópico.
Tipos de capital no sistema clásico
Capital líquido: é o residuo do activo, detraído o pasivo dunha persoa natural ou xurídica.
Capital nacional: é a parte do patrimonio nacional constituída por bens producidos polo home.
Capital societario: é o conxunto de diñeiro e bens materiais achegados polos socios a unha empresa.
Capital público, oposto ao privado: é o que pertence ao Estado.
Capital privado, oposto ao público: é o que pertence a propietarios individuais ou asociados pertencentes á sociedade civil.
Capital inmaterial: é o que non se mostra como algo físico; pode ser o coñecemento, a aptitude, as habilidades, o adestramento dunha persoa etc. un exemplo de capital inmaterial é o capital humano, que se incrementa coa educación ou capacitación das persoas.
Capital de curto prazo: é o tipo de capital do cal espérase obter un beneficio ou renda nun período menor a un ano.
Capital de longo prazo: é o tipo de capital do cal espérase obter un beneficio ou renda nun período maior a un ano, por exemplo, o capital investido na constitución dunha empresa, posiblemente dará un retorno nun tempo superior a un ano.
Definición marxista
Para os marxistas a definición clásica é unha naturalización do capital como relación social, e a súa definición ligada á materialidade técnica adoecería de certas deficiencias por agrupar nun mesmo concepto a obxectos que, desde a súa perspectiva, serían cualitativamente moi diferentes, creando así a dificultade de definir as unidades en que se mide o capital.[3]
Na circulación o capital é aquel diñeiro no proceso de circular co fin de obter máis diñeiro (só nunha sociedade mercantil como a capitalista o diñeiro deixa de ser un medio de circulación, e pasa a ser unha expresión do "valor", que logo grazas ao seu uso como capital convértese nun fin en si mesmo), pero aínda que o xurdimento do capital necesariamente debe iniciarse na circulación, debe continuar fóra del, xa que a ganancia en diñeiro non pode explicarse en forma pura dentro do intercambio, senón na produción.
Definindo o valor como o reflexo obxectivado da cantidade de traballo humano abstracto investido nunha mercancía que se expresa na súa cambiabilidade e/ou no seu poder social[4][5], e cuxa condición de existencia como forma-valor é que esta mercancía sexa forzosamente tal por ser producida en forma privada como parte dunha economía baseada no intercambio mercantil como é o caso da capitalista, a diferenza do que acontecería coas mercancías producidas nas ordes sociais premodernos [6], entón, no proceso de produción, o capital só pode definirse como aquel "valor que se valoriza".[4]
A chamada forza de traballo sería, no sistema marxiano, o único elemento produtivo convertido en mercancía que, a diferenza doutras máquinas, é capaz de crear máis valor (máis traballo) que o valor que porta e foi investido na mesma. Pero é condición do anterior que o traballo pasa a formar parte do capital só en tanto a súa capacidade de producir valor transfórmase en mercancía.
É así que o capital como proceso require ser á vez unha relación social na cal deben existir propietarios libres de mercancías que sexan obxectos e non suxeitos do proceso social, sendo a relación social mesma (o capital) o suxeito da produción.[7]
Condicións históricas para a existencia do capital
Os obxectos sociais do proceso do capital son: o traballador propietario da súa forza de traballo e o capitalista propietario dos medios e ferramentas de produción, sen que ningún dos dous teña control consciente sobre o proceso social xeral de produción, e sendo condición que nin o capitalista sexa propietario da forza de traballo utilizada (nin a propia nin a allea en forma de escravitude), nin o traballador sexa propietario dos medios de produción. O traballador debe así ser libre de posuír e administrar a súa propia forza de traballo, co cal potencialmente pode converterse en capitalista, pero á vez requírese que o mesmo, tomado xa como conxunto ou clase, se atope "liberado" de posuír as ferramentas de produción, o cal sucede grazas ao resultado social dese mesmo proceso[4] que o require para a súa propia eficiencia, ou sexa, como consecuencia dunha produción organizada ex-post por actores sociais en forma privada e independente dentro do contexto da propiedade individual alleable ou burguesa:
Vale dicir que, aínda que a oferta e a demanda e de todos con respecto a todos, proceden de modo independente, cada un trata de informarse sobre o estado da oferta e a demanda xerais, e esta información inflúe á súa vez prácticamente sobre elas. [...]
Díxose e pódese volver dicir que a beleza e a grandeza deste sistema residen precisamente neste metabolismo material e espiritual, nesta conexión que se crea naturalmente, en forma independente do saber e da vontade dos individuos e que presupón precisamente a súa indiferenza e a súa independencia recíproca. E seguramente esta independencia material é preferible á ausencia de relacións ou a nexos locais baseados nos vínculos naturais de consanguinidade, ou nas relacións de señorío e servidume.[8]
No modelo interpretativo de Marx, este proceso espontáneo de coerción intraeconómica, debe comezar cunha primeira desposesión (extraeconómica) para que se de inicio ao proceso de acumulación de capital que recentemente logo pode retroalimentarse[8]. A esta problemática premisa do sistema e hipótese para a interpretación histórica, denominase acumulación orixinaria.
Clases mercantis obxecto do desenvolvemento do capital
A forza de traballo é a xeradora do "traballo socialmente necesario", ou tempo de traballo mínimo per capita que nunha sociedade pódese dedicar para a fabricación dunha mercadoría determinada nunha cantidade dada. Este tempo divídese en: 1) o tempo de traballo equivalente ao tempo de traballo involucrado na fabricación da suma das mercadorías necesarias que o traballador consome para o mantemento de si mesmo en tanto forza de traballo durante devandita fracción de tempo, e 2) o plustraballo, ou tempo restante de traballo para completar o período de traballo necesario na fabricación desa mesma mercadoría. Este último tempo supera ao traballo necesario para o mantemento daquela forza xa que completa o valor total requirido para crear unha mercadoría tal que o seu valor sexa aceptado no mercado e que á vez signifique un excedente respecto do custo da forza de traballo. Resulta así que, mentres o primeiro período é necesariamente pago ao obreiro, o segundo non o é, sendo a relación entre un e outro a chamada taxa de explotación.
En tanto o valor é a representación social do traballo e a plusvalía a representación social do plustraballo, ou plusvalía posibilita que o plustraballo se transforme á súa vez no medio de creación de máis plusvalía, que é a forma de subsistencia do capitalista o cal aprópiase da mesma logo de comprar a forza de traballo. E sendo o diñeiro a expresión do valor, ou sexa, do poder social portado na mercancía para organizar o traballo alleo inconscientemente a través do mercado, o diñeiro como capital pasa a ser o poder social plausible de ser monopolizado de organizar o traballo en función da creación de máis capital, e que depende da competencia permanente en procura do maior plusvalía por parte do obxecto humano destinado para ese fin: o capitalista[8][9].
Relación entre a produción de mercancías e o capital
En conxunto, tendo en conta a circulación e a produción, o capital sería o traballo humano xeral que se converteu no suxeito do proceso de vida dos seres humanos, ou sexa, do proceso de produción (Caligaris e Fitzsimons, 2012), e é no significado histórico deste fenómeno no que reside a importancia do capitalismo. Segundo Marx, este ordenamento autónomo da vontade humana (case ausente ou periférico nas relacións sociais directas das sociedades precapitalistas ou non-mercantis), toma a forma de capital que a somete e a forza a acumular e así revolucionar continuamente as forzas produtivas (Marx, 1848). E isto é así xa que debe atoparse á cabeza de toda a sociedade mercantil para que poida existir o valor-traballo como medida, que é o que á súa vez posibilita vincular unidades de produción privadas e autónomas no enteiro proceso de mercado (Marx, 1857, p. 472). Desta forma traballadores asalariados e capitalistas atópanse fronte ás condicións obxectivas de produción como un ente alleo, ou sexa, como capital (Marx, 1857, p. 473) e son á súa vez un produto necesario e inseparable do mesmo:
Si [...] a transformación do diñeiro en capital supón un proceso histórico, que separou as condicións obxectivas do traballo, que as autonomizou contra os traballadores, por outra banda, o efecto do capital, unha vez que el xa xurdiu, e o seu proceso, consisten en someter toda a produción e en desenvolver e estender por todas partes a separación entre traballo e propiedade, entre o traballo e as condicións obxectivas do traballo. Verase no desenvolvemento posterior como o capital aniquila o traballo artesanal, á pequena propiedade da terra na que o propietario traballa etc., e a si mesmo naquelas formas en que non aparece en oposición ao traballo, no pequeno capital e nas especies intermedias, híbridas, situadas entre os modos de produción antigos (ou as formas que estes asuman como resultado da súa renovación sobre a base do capital) e o modo de produción clásico, adecuado, do capital mesmo.
[...] No caso da artesanía urbana, por máis que estea esencialmente baseada sobre o intercambio e a creación de valores de cambio, o obxectivo fundamental inmediato desta produción é a subsistencia como artesano, como mestre artesano, en consecuencia o valor de uso, non o enriquecimento, non o valor de cambio como valor de cambio. Por iso, en todas partes a produción está subordinada a un consumo presuposto, a oferta está subordinada á demanda e amplíase só lentamente.
A produción de capitalistas e traballadores asalariados é entón un produto fundamental do proceso de valorización do capital. A economía usual, que só ten en vista as cousas producidas, esquécese disto por completo. En canto neste proceso o traballo obxectivado é posto ao mesmo tempo como non obxectividade do traballador, como obxectividade dunha subxectividade contraposta ao traballador, como propiedade dunha vontade allea a el, o capital é ao mesmo tempo necesariamente o capitalista e a idea dalgúns socialistas de que necesitamos o capital, pero non aos capitalistas, é enteiramente falsa. No concepto do capital está posto que as condicións obxectivas do traballo -e estas son o propio produto do capital- asuman fronte a este unha personalidade ou, o que é o mesmo, que sexan postas como propiedade dunha personalidade allea. No concepto do capital está contido o capitalista. No entanto, este erro non é de ningún modo maior que o de todos os filólogos, p. ex., que falan de capital na Antigüidade, de capitalistas romanos, gregos. Iso é só outro modo de dicir que en Roma e Grecia o traballo era libre, o que dificilmente estes señores estarían dispostos a afirmar. O que aos donos de plantacións en América non só os chamemos agora capitalistas, senón que o sexan, baséase no feito de que eles existen como unha anomalía dentro dun mercado mundial baseado no traballo libre. Se se tratase da palabra capital, que non aparece entre os antigos, as hordas que aínda vagan coas súas mandas polas estepas da Asia setentrional serían os maiores capitalistas, pois orixinariamente capital significa gando, polo cal o contrato de medianería que, por efecto da falta de capital, é aínda frecuentemente celebrado no sur de Francia chámase precisa e excepcionalmentea bail de bestes a cheptel. Se nos aventurasemos nun mal latín, os nosos capitalistas ou capitais homines serían aqueles "qui debent censum de capite".
Na determinación do concepto de capital preséntanse dificultades que non existen no caso do diñeiro: o capital é esencialmente o capitalista, pero, ao mesmo tempo, é, á súa vez, capital en canto elemento diferente do capitalista ou sexa en canto produción en xeral. Así, atoparemos máis adiante que baixo o capital se subsumen moitos elementos que, de acordo co seu concepto, non parecen entrar dentro del. (Marx, 1857, pp. 475-476)
Tipos de capital no sistema marxiano
As categorías marxianas do capital subdividense da seguinte forma, e todas dependen da súa teoría do valor-traballo:
Capital variable, oposto o capital constante: é o que se cambia por traballo, é dicir o investido en salarios aos traballadores, co que se retribue o valor da forza de traballo. Chámase variable porque, ao ser o traballo humano o único ben económico que crea máis valor que o seu propio gasto, "varía" o valor do produto final, é dicir, o valor da forza de traballo "trasládase" ao valor do ben producido, pero ademais súmalle a devandito valor un excedente chamado plusvalía.
Capital constante, oposto o capital variable: é o investimento en materias primas e maquinarias que se usan na produción. Inclúe ao capital fixo. Denomínase tal porque o valor de cambio de devanditos bens mantense constante no produto final, é dicir, o seu valor "trasládase" ao valor do ben producido.
Composición orgánica do capital: é a relación ou proporción entre o capital constante e o capital variable.
Capital circulante ou capital de rotación, oposto o capital fixo: é o investido en elementos que se transformarán no curso da produción; e cambia sucesivamente de forma, sendo materias primas, produtos elaborados, numerario, créditos, forza de traballo etc. Consómense en cada produción de bens e deben ser repostos constantemente. Inclúe ao capital variable.
Capital fixo, oposto o capital circulante: inmuebles, instalacións e maquinarias, con carácter permanente, á produción. Non son consumidos por cada ben producido, senón que posúen un desgaste progresivo e tarde ou cedo deben ser substituídos.
A economía política
A economía política é unha ciencia social que realiza unha análise científica social do capitalismo. Parte da base de que a política e a economía son interrelacionadas e non son divisibles. Polo tanto a ciencia económica debe tratar ambos temas en conxunto.
O capital é un concepto económico clave que é definido en forma diferente na teoría neoclásica e na marxista e clásica.
Dentro da análise do capitalismo que fai a economía política, o capital sitúase como estrutura de poder. Para uns é entendido como un actor e aglomeración de recursos, mentres que para outros é entendido como relación social.
Para os neoclásicos, que separan a economía da análise política, o capital é un recurso que é medible -xa que ten un determinado prezo-, abarca o diñeiro, os bens, inmuebles e o propio saber -definido como capital humano- . Para os neoclásicos aquel que dispón dun ben se converte en capitalista aínda que este capital non xere valor; pola contra a economía política clásica require que este capital xere valor. Así, a modo de exemplo, en canto se acumula diñeiro baixo unha baldosa poderase ter un tesouro, pero non xerou ningún valor. Para os neoclásicos este convértese nun capitalista, mentres que na concepción clásica e marxista é un Tesoureiro.
Para o marxismo o capital é un dereito sobre a ganancia, que só pode existir nunha sociedade que separa os traballadores dos donos dos medios de produción. O capital produce unha sociedade con relacións sociais, que repercuten sobre a propia sociedade, en tanto que educa á xente para obrar empresarialmente, para comprar e vender continuamente, aínda que sexa unicamente a propia forza de traballo. Estas estruturas producidas colocan ás persoas nun segundo termo, enfrontadas unhas con outras como serventes, nunha posición aparentemente inmodificable. O mundo preséntase así cunha poderosa obxectividade á que todos deben someterse. Como un conxunto de individuos optimizadores, para os que os outros individuos son meros obxectos de intercambio. Todos os actores sociais son caracterizados a través do capital, a súa posición na sociedade constitúese por medio do capital. Así, por exemplo, os profesores son convertidos polo social-liberalismo en empresarios das ciencias, en asistentes sociais empresarios e en mestres produtores de capital humano.
Na tradición marxista diferénciase entre o capital produtivo e o ficticio. O primeiro designa bens tanxibles -como máquinas, inmuebles etc.-, mentres que o segundo indica dereitos capitalizados sobre futuras ganancias. Un exemplo típico de capital ficticio son, dalgún xeito, as accións. O proceso de acumulación pode efectuarse en forma real -por construción de capacidades produtivas materiais- ou ficticio -por aumento do valor do capital financeiro-. A acumulación ficticia a miúdo gana dinámica, cando o beneficio no área do capital produtivo é baixo. A miúdo, os rumores especulativos durante unha crise poden desembocar na depreciación do capital ficticio. A acumulación ficticia e produtiva están indirectamente relacionadas. Na tradición post keynesiana desígnase o capital produtivo como real e o ficticio como capital financeiro.
O capital e o poder económico
O capital esta intrínsecamente ligado a quen ostenta os dereitos de propiedade.
No capitalismo, os capitalistas, como propietarios dos medios de produción, enfróntanse aos non propietarios: os traballadores. O capital crea poder económico, un poder que se pode exercer mediante a disposición dos recursos. Os propietarios dos medios de produción deciden que producir, e ao que empregar -dar traballo-. A través das súas decisións de investimento poden, en boa medida, fixar o rumbo do desenvolvemento social. Á vez que a gama de bens que os capitalistas poden consumir é moito máis ampla que a dos non propietarios.
O dominio capitalista céntrase nos procesos de produción, na que unha parte da sociedade dispón dos medios de produción e a outra non. A esencia do poder no capitalismo reside en suxeitos xuridicamente libres para utilizar a riqueza propia acumulada e como homes e mulleres libres vense obrigados, para atender as súas necesidades materiais, a someterse ao poder económico. O capital como relación social reúne os donos do diñeiro á forza de traballo nos procesos de produción -xa sexa nas fábricas, as plantacións etc.-.
Interpretacións da obtención de capital
- Pola acción do traballo sobre a natureza, ou sexa polo traballo cos bosques ou cos cultivos.
- Polo excedente de produción, ou sexa por sacar maior produción e formar un capital sostible
- Polo aforro, xa sexa por créditos con bancos ou dos aforros das súas ganancias
- Pola plusvalía, ou sexa excedente apropiado polo capitalista.
Importancia do capital
1. Aforro de esforzo.
2. Incremento da produtividade.
3. Facilita a explotación de recursos naturais.
4. Esixe a especialización dun traballador.
5. Obriga a unha persistente investigación tecnolóxica.
