As forzas talibás tomaron control da capital de Cabul, capital de Afganistán, o 15 de agosto de 2021 durante a ofensiva militar contra o goberno afgán que empezara en maio de 2021. A toma tivo lugar horas despois de que o xefe do Estado, Ashraf Ghani, fuxira o país. Para entón, a maioría das capitais provinciais de Afganistán xa estaban baixo control talibán mentres que, paralelamente, as tropas dos Estados Unidos estaban de retirada (agardaban completala para o 31 de agosto de 2021).[1][2][3]
A finais de xullo, estimacións dos servizos de intelixencia estadounidenses consideraban que Cabul podería caer un prazo duns meses ou semanas logo da retirada das forzas americanas de Afganistán, aínda que a situación deteriorouse rapidamente, como logo recoñeceu o Presidente Joe Biden.[4][5]
Logo destes feitos, unha delegación talibá e oficiais afgáns comezaron negociacións. Os talibáns pediran que se lles traspasaran os poderes e o goberno declarou a súa disposición. Con todo, mentres que os primeiros confían en asumir directamente o poder, os segundos prefiren un goberno de transición.[6][7][8] Durante agosto de 2021 algunhas forzas de OTAN permanecen no aeroporto de Cabul, proporcionando seguridade para a evacuación do persoal dos países e cidadáns afgáns que buscan refuxio.[9] Calcúlase que máis de 100 000 persoas foron evacuadas por voos militares ou comerciais dos Estados Unidos e os seus aliados.[10][11][12]
En abril de 2021, o Departamento de Estado dos Estados Unidos instou os civís americanos en Afganistán a "marchar canto antes nos voos comerciais dispoñíbles".[13][14][15]
A partir do 1 de maio os talibáns comezaron unha ofensiva xeneralizada paralela á retirada das tropas estadounidenses fixada para o 31 de agosto de 2021.[16] En xullo de 2021, a intelixencia dos Estados Unidos consideraba que o goberno de Afganistán podería colapsar entre seis a 12 meses logo da saída de tropas americanas.[17]
As céleres derrotas militares fixeron que o Exército Nacional afgán se esfarelase contando só con dúas unidades operativas a mediados de agosto: o corpo 201º e a División 111ª, ambas as dúas acantonadas en Cabul. A capital foi cercada polos talibáns logo de que estes tomaran Mihtarlam, Sharana, Gardez, Asadabad, entre outras cidades, así como os distritos do leste. Ante esta situación, os servizos de intelixencia dos Estados Unidos foron reaxustando as súas previsións: a principios de agosto valoraban que a cidade caería nuns meses, só cinco días antes da caída proxectaban a entrada dos talibáns en "30 a 90 días", e só uns días antes de que se consumase, afirmaban que sería cuestión dunha semana.[18][5][19]
O colapso do goberno afgán
En 15 de agosto de 2021, os talibáns deron orde ás súas forzas para deter o seu avance ás portas de Cabul, declarando que non se apoderarían dela pola forza, aínda que si se introduciron nos arrabaldes.[20] A veciñanza informou de que os soldados talibáns avanzaban ás áreas urbanas malia ás declaracións dos seus dirixentes.[21][7] Despois dalgúns choques, os insurxentes capturaron o cárcere de Pul-e-Charkhi e liberando todos os reclusos, mesmo integrantes de Al Qaida e o ISIL.[22] Os talibáns izaron a súa bandeira en varios puntos da cidade e meteron presión á policía para que lles entregaran as armas.[21] A base aérea de Bagram e o centro de detención de Parwan, que retiña 5 000 prisioneiros, tamén foron capturados.[21][23] Para entón, nalgúns países veciños de Afganistán aterraron varias naves con persoal militar que fuxía da situación. Polo menos 22 avións e 24 helicópteros da forza aérea trasladaron a 585 militares que fuxiron a Uzbekistán. Unha nave afgá, un caza A-29 Súper Tucano, chocou logo de cruzar a fronteira uzbeka, a causa non está clara pois as autoridades deron informes contraditorios. Ademais, dous avións afgáns aterraron na cidade de Bokhtar, Tadjiikistán, cun cento de soldados.[24]
As informacións gobernamentais foron confusas: aínda que Ministerio de Interior indicaba que o presidente Ashraf Ghani estaba disposto a negociar a súa saída do goberno, posteriormente medios de comunicación comunicaron que fuxira cara Tadjiikistán.[25][26][27][28][29] Os talibáns fixeron un chamamento aos civís para que ficasen nos seus domicilios e polo serán do día 15 de agosto de 2021 chegaron o palacio presidencial para iniciar a transferencia de poderes.[30] A televisión Al Jazeera emitiu en primicia as imaxes da entrada dos talibáns nas dependencias e entrevistou aos milicianos. A pesar de que as negociacións eran tensas, o goberno declarou a súa disposición a pacificamente renderse Cabul aos rebeldes, e instaron civís para ficar tranquilos.[7][6][31] A cadea árabe Al Arabiya indicou que un goberno de transición sería formado baixo o liderado do anterior ministro Ali Jalali, mais isto era máis tarde negado polos talibáns.[32][33]
Ashraf Ghani, acollido por Emiratos Árabes Unidos por "razóns humanitarias" xustificou a súa fuxida alegando evitar un baño de sangue e apoiou as negociacións do seu predecesor, Hamid Karzai, cos talibáns.[34][35]
Debido a que os talibáns tiñan o control do resto de pasos fronteirizos de Afganistán, o Aeroporto de Cabul era a única saída segura do país.[37] Despois da caída de Herat o 12 agosto, os Estados Unidos e o Reino Unido anunciaron o despregue de 3 000 e 600 efectivos das súas tropas, respectivamente, no Aeroporto de Cabul para asegurar a evacuación dos seus nacionais, persoal diplomático e afgáns que traballaran para as forzas da coalición internacional.[37] Os mandos estadounidenses aseguraron manterían os seus destacamentos ata o fin de agosto, a data prevista para a retirada definitiva xa antes da ofensiva talibá.[38] O 13 de agosto déronse ordes para que o persoal da embaixada reducira os elementos visuais (logotipos, emblemas e bandeiras), ademais foron vistas columnas de fume no teito da embaixada: tratábase da destrución de documentación sensible ou clasificada, entre esta estaban os pasaportes dos civís afgáns que solicitaran visados.[37][39][40]
15 e 16 de agosto
O persoal da embaixada dos Estados Unidos chega en Al Udeid Base de Ar en Qatar desde Afganistán o 15 de agosto de 202115 de agosto: un C-17 evacuando 823 pasaxeiros fóra de Cabul.
Cando os talibáns cercaron e empezaron a entrar en Cabul, helicópteros de transporte medio do Exército dos Estados Unidos (CH-47 Chinook e UH-60 Negro Hawk) ou do Departamento de Estado (CH-46 Sea King) foron vistos aterrarando na embaixada americana para levar a cabo evacuacións. Ademais, da embaixada partiu un convoi de vehículos deportivos utilitarios escoltado por un helicóptero de combate.[37] Parte dos diplomáticos, 5 000 soldados dos Estados Unidos e algunhas tropas de OTAN ficaron na cidade.[41][9] O goberno dos Estados Unidos máis tarde autorizou o envío de 1 000 tropas adicionais desde a división 82.º Airborne ao aeroporto, isto aumentou a presenza de efectivos a 6 000 para facilitar as evacuacións.[42]
O pánico medrou entre a poboación civil tan pronto como os talibáns se apoderaron da capital, polo que moitos se trasladaron o Aeroporto internacional Hamid Karzai de Cabul, que logo da fin do goberno afgán, quedou baixou control da OTAN.[37][21][31] A situación desbordouse: miles de civís afgáns estaban no aeroporto procurando embarcar nos voos, algúns entraran gabeando polos muros e centos ocuparon a pista.[43][44] Nun intento por controlar ás masas helicópteros militares estadounidenses voaron a baixa altura, lanzaron granadas e, de cando en cando, disparon armas o aire para dispersar ás persoas que procuraban entrar pola forza nas aeronaves.[45][46][47] Un vídeo, amplamente difundido pola prensa internacional, mostrou a centos de persoas que corrían pola pista do aeroporto tras un avión militar C-17A dos Estados Unidos, algunhas agarráronse á fuselaxe da nave, baixo as ás.[48] Polo menos dúas persoas foron filmadas caendo ao baleiro logo da engalaxe do avión. Outro corpo foi atopado máis tarde no tren de aterraxe do C-17.[49] Unha destas vítimas foi identificado como Zaki Anwari, xuvenil da selección de fútbol de Afganistán.[50] Doutra parte, outros tres corpos, incluíndo que dunha muller, eran tamén localizados preto da terminal de pasaxeiros, mais a súa causa de morte era confusa, aínda que algúns indicaron que eran vítimas dunha stampede.[45][51] Finalmente, confirmouse o falecemento de sete persoas durante a evacuación de aeroporto, contando con dous homes armados que se achegaran aos marines dos Estados Unidos, segundo informou o Pentágono. Os Marines non foron feridos, e os homes non foron identificados.[45][52]
Soldados da 10.ª División de Montaña dos Estados Unidos gardan a pista do Aeroporto de Cabul. As multitudes poden ser vistas no fondo.
Cara ás 8:30 p.m., a hora local, houbo informes que indicaban que a embaixada dos Estados Unidos estaba ardendo. A embaixada insistiu aos seus concidadáns que permaneceran agochados.[53] O secretario de Estado, Antony Blinken, anunciou que a embaixada sería trasladada ao aeroporto e que o exército dos Estados Unidos asumía a seguranza do aeroporto e o control do tráfico aéreo.[54][55] Paralelamente, varios estados anunciaban plans para evacuar as súas delegacións, incluíndo España, Alemaña, o Reino Unido, os Países Baixos e Dinamarca.[56][57][58] O goberno federal alemán anunciou o envío de avións A400M Atlas cun continxente de paracaídistas para evacuacións, engadíndo que non buscaría a aprobación parlamentaria requirida para a operación até logo de completar a misión debido á urxencia da situación.[59] O persoal diplomático de italiano canda a 30 empregados afgáns foron trasladados ao aeroporto baixo a protección dos Carabineiros.[60][61]India, aliada do goberno afgán saínte, preparou avións de transporte C-17 para a evacuación dos diplomáticos aínda que contaban con que a toma de Cabul non resultase tan rápida.[62] Soldados talibáns, armados, cercaron o edificio da embaixada india e os diplomáticos, logo de negociar unha saída con eles, lograron que estes os escoltaran ata o aeroporto.[63]
Os países occidentais coordinaron as operacións de evacuación empregando aeroportos de países próximos a Cabul como escala intermedia entre Afganistán e os seus destinos. Nesta tarefa destacaron os aeroportos de Doha, Dubai e Tashkent.[64][65][66][67] As condicións dos refuxiados nos seguintes días nalgunhas destas instalacións foron motivo de preocupación,[68]Qatar anunciou que os vacinaría contra a covid-19.[69] Pola súa banda, Albania aceptou unha petición estadounidense para servir como lugar de tránsito para os evacuados.[70] Nos días seguintes o goberno dos Estados Unidos habilitou oito das súas bases en Europa para acoller a refuxiados afgáns como escalas temporais de acordo cos estados nas que se localizaban as bases (Alemaña, España, Italia e Kosovo).[71]
Nesa altura, os voos comerciais comezaron a ser desviados: un da compañía Emirates con destino Cabul foi desviado e regresou a Dubai, e a compañía Flydubai anunciou que suspendería as súas operacións en Cabul o 16 de agosto.[72][73] Ese día a decisión foi adoptada tamén pola maioría das liñas aéreas, que, ademais, deron orde de evitar sobrevoar o espazo aéreo afgán.[74] Ese día, a maioría das liñas aéreas tamén anunciaban suspensión de voos a Cabul. O Afganistán Autoridade de Aviación Civil entregou o espazo aéreo os militares ao tempo que alertaba de que "calquera tránsito polo espazo aéreo de Cabul será descontrolado".[75]
O Pentágono confirmou que o 16 de agosto, o xefe do mando central das forzas dos Estados Unidos, Kenneth F. Mckenzie Jr., se reunira co con dirixentes talibáns en Qatar para pactar un trato sobre as evacuación. Segundo as fontes, os talibáns amosaron o seu acordo para deixar operar os voos de evacuación dos Estados Unidos dende o Aeroporto de Cabul.[76] Logo dos problemas na xestión do aeroporto e desaloxadas as persoas que ocupaban a pista, o 17 de agosto foron reanudados os voos de evacuación. Estados Unidos confirmou que a terminal estaba aberta a todos os avións militares, así como a súa confianza de que a operación gañase rapidez comprometéndose a continuar con ela ata o 31 de agosto.[77][78]
Varias imaxes destes días tiveron un forte impacto na opinión pública mundial. Ademais, das multitudes na pista do aeroporto e as subidas ás fuselaxes das naves en marcha (que se repetiron o 17 de agosto),[79] unha fotografía de máis de 800 refuxiados nunha nave C-17 dos Estados Unidos engalando desde Cabul foi amplamente compartida en medios de comunicación sociais.[80][81] O xornal francés Le Monde sinalou que a foto era "un símbolo da fuxida do talibán".[82] Nos Estados Unidos tamén foi simbólica a fotografía dun soldado recollendo a bandeira durante a evacuación.[83]
17–22 agosto
Kenneth F. Mckenzie Jr. (centro), xefe do mando central dos Estados Unidos, no Aeroporto de Cabul o 17 de agosto de 2021
O 18 agosto comunicouse que un intérprete afgán que traballaba para o exército australiano fora disparado polo talibán cando cruzou un posto de control que lidera ao aeroporto.[84] Aquel día mesmo, engalou o primeiro voo australiano levando só 26 refuxiados malia a que a nave con espazo para 120.[85] Algo semellante ocorreu no primeiro voo de evacuación de Alemaña, que só logrou trasladar a sete pasaxeiros.[86] A ONU trasladou a parte do seu persoal de Afganistán a Kazakhstán por seguridade, segundo dixo António Guterres.[87]
O 19 agosto, o Secretario de Defensa do UK Ben Wallace expuxo que nos voos de evacuación non poderían embarcar menores sen acompañante logo de que se fixesen públicos vídeos de familias desesperadas tentando convencer a soldados da OTAN para que puxesen aos seus fillos baixo a súa seguridade.[88]The Guardian informou que o goberno británico non acollería como refuxiados a 125 gardas afgáns da seguridade da embaixada británica en Cabul porque foran subcontratados a unha empresa de seguranza privada, GardaWorld.[89] Logo esta decisión foi rectificada[90] Ese serán, o goberno finés anunciou que enviaría tropas ao aeroporto para asistir nas evacuacións, onde aínda permanecían uns 60 cidadáns fineses.[91]
O 19 de agosto aterrou en Torrejón de Ardoz o primeiro voo mandado por España. Un total de 53 persoas foron evacuadas nesa viaxe. No operativo español, habilitouse a base de Torrejón de Ardoz como punto de recepción dos repatriados e afgáns asilados.[92]
Marines dos Estados Unidos nun posto de control de control da evacuación
Nestes días, a prensa informou de pasos dados polos talibáns que atacaban os dereitos humanos. Así, o xornal francés Libération fixo público un informe clasificado de Nacións Unidas que documenta a existencia de listas entre os talibáns para arrestar individuos que traballaran co goberno afgán e a OTAN e ás súas familias.[93]
Tamén, o 21 agosto, The Indian Express publicou a nova de que os talibáns bloqueaban a saída de 72 afgán sikhs e hindús que debían ser evacuados por un avión da Forza Aérea da India.[94]
A situación no aeroporto continuou sendo inestable. O xornalista do británico The Independent, Kim Sengupta, informou da morte nun estoupido de polo menos catro mulleres nunha estreita estrada que vai o aeroporto.[95] Pola tarde, o goberno dos Estados Unidos aconsellaba aos cidadáns americanos non para viaxar ao aeroporto debido a riscos potenciais.[96][97]
O 22 agosto, a Australian Broadcasting Corportation revelou que o goberno australiano negou visados a máis de cen afgáns que traballaban como gardas de seguranza para a embaixada australiana, aínda que, tras estas informacións o goberno australiano concedeu os permisos.[98][99]Aquela noitiña, Lloyd Austin, Secretario dos Estados Unidos de Defensa, autorizou a participación de frota das aeroliñas comerciais nas evacuacións.[100] Polo fin do día, polo menos 28 000 persoas foran oficialmente evacuadas desde Cabul e 13 países acolleron temporalmente a refuxiados americanos, mais decenas de miles máis estranxeiros e afgáns aínda estaban en Cabul.[101]
23–25 agosto
O 23 agosto, o goberno británico anunciou que non continuaría as evacuacións logo da retirada das forzas americanas; con todo, Boris Johnson insistiría para que os EUA prolongaran a súa misión na reunión de emerxencia do G7.[102][103] Os talibáns negáronse a aceptar un adiamento na data límite do 31 de agosto para retirada americana.[104] Sobre as 7 a.m., hora local, un garda afgán foi abatido e tres feridos nun choque entre tropas afgás, estadounidenses e alemás e atacantes sen identificar.[105]Irlanda aprobou o despregamento dun pequeno equipo de forzas especiais e de diplomáticos para evacuar cidadáns irlandeses do Aeroporto de Cabul.[106] Por outra banda, o goberno canadense confirmou oficiamente que as súas forzas especiais tamén operaban fóra do aeroporto para axudar na evacuación. [107] Presidente Biden dixo que, ata entón, os talibán mantiñan as súas promesas de non emprender calquera acción contra as forzas dos Estados Unidos que controlaban o Aeroporto de Cabul.[108]
En 23 agosto, o director de CIA, William J. Burn, mantivo unha reunión secreta en Cabul co dirixente talibán Abdul Ghani Baradar, quen regresou a Afganistán desde exilio en Qatar, para falar sobre a data data límite para a retirada militar dos EE.UU, o 31 de agosto[109][110]
En 24 agosto, o viceministro de Exteriores de Ucraína, Yevgheniy Yenin, afirmou que un voo de evacuación era secuestrado e que voaba cara Irán. Con todo, esta información foi negaba tanto polo goberno iraniano como ucraíno despois.[111] Portugal ordenou o despregue dun pequeno continxente de catro militares para axudar nas evacuacións e trasladar aos afgáns que colaboraran coas forzas armadas portuguesas.[112]
O 26 agosto unha explosión que deixou un alto número de falecidos, civís e soldaros estadounidenses, tivo lugar fóra de Aeroporto de Cabul. Nas horas previas, os servizos de intelixencia alertaran do perigo e un informe sinalaba que, en cuestións de horas, era probable un "moi letal ataque terrorista".[113] Un grupo asociado ao Estado Islámico (ISKP) asumiu o ataque.[114]
Os derradeiros días: do 27 a 31 de agosto.
Logo do atentado, Estados Unidos anunciou represalias. O día 28 de agosto de 2021 informouse de que os Estados Unidos atacara cun dron instalacións do Estado Islámico de Khorasán acabando co responsable da planificación do atentado.[115] Ademais, o Pentágono confirmou que recibiran novas ameazas terroristas.[116][117] O 29 de agosto de 2021, o exército estadounidense volveu lanzar un ataque cun dron, desta volta para matar a varios suicidas que se desprazaban nun coche coa intención de atentar no aeroporto.[118] No ataque tamén mataron a unha familia de 10 civís nun coche adxacente, incluíndo 7 nenos e un empregado dunha organización dos Estados Unidos.[119][120] O día 30 foron interceptados varios foguetes na contorna do aeroporto lanzados polo Estado Islámico da provincia de Khorasán polas defensas dos Estados Unidos.[121]
Tras o atentado, os países occidentais apuraron as súas evacuacións para rematalas canto antes. O propio día do antentado, Alemaña rematara as operacións, igual que Australia.[122][123]Bélxica e Nova Zelandia anunciaron que non as retomarían por mor da seguridade tras o atentado.[124][125] O venres 27 foron Francia, España, Turquía, Italia e Portugal os que deron por finalizadas as súas misións.[126][127][128][129][130] O sábado 28 saíron as derradeiras aeronaves británicas, dándose por rematado o operativo cando estas chegaron a Reino Unido ao día seguinte.[131]
O día 29, Francia e Gran Bretaña propuxeran que as Nacións Unidas asumiran o control dunha "zona segura" en Cabul para poder proseguir coa evacución.[132] Esta idea íase propoñer na reunión do Consello de Seguridade da ONU do día 30. Con todo, o Consello de Seguridade adoptou unha resolución na que non se integraba este punto, aínda que si que solicitaba aos talibáns que asegurasen a saída dos afgáns a partir do día 31.[133] O texto foi aprobado malia a abstención de Rusia e a China.
O día 30, derradeiro antes da fin do prazo, marchou de Cabul o derradeiro avión na evacuación organizada polo Xapón.[134] Tamén ese día, os propios Estados Unidos poñían fin a unha presenza militar de case 20 anos, engalando a súa derradeira nave ás 23.59.[135] Os talibáns tomaron o control do Aeroporto de Cabul o día 31 proclamando que Afganistán era "libre".[136] O voceiro talibán Zabiullah Mujahid afirmou que, de ser necesario, solicitarían axuda a Qatar ou Turquía, aínda que hai moitas dúbidas sobre de que xeito será xestionado o aeroporto.[137] Finalmente, o aeroporto retomou os voos o día 4 de setembro.[138]
O xeneral Mark Milley, xefe do Estado Maior das forzas armadas Estados Unidos, cualificou como "un éxito lóxistico pero un fallo estratéxico" a retirada das tropas de Afganistán ante o comité de defensa do Senado o 28 de setembro de 2021.[139]
