درگیری‌های ۱۹۷۵–۱۹۷۴ اروندرود

درگیری‌های ۷۵–۱۹۷۴ اروندرود
بخشی از جنگ سرد و درگیری‌های اروندرود و جنگ دوم کردها و عراق
تاریخ مارس ۱۹۷۴ – مارس ۱۹۷۵ (۱ سال) موقعیت اروندرود نتایج پیروزی ایران[۳] عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر[۴] عراق نیمی از اروندرود را به ایران واگذار کرد.[۵] دولت فدرال عراق کنترل کامل بر مناطق اکثریت کردنشین را بازگرداند.[۶] تنش میان ایران و عراق در سال ۱۹۸۰ به جنگ تمام‌عیاری تبدیل شد.[۵] تغییرات قلمرو پس از قرارداد شرق اروند رود و ۸۸ کیلومتر مربع از خاک عراق به ایران ضمیمه می‌شود. ایران کنترل اروندرود در امتداد مرز ایران–عراق را تحکیم کرد.[۷]
طرف‌های درگیر
ایران پهلوی  ایالات متحده آمریکا[۱][۲]  اسرائیل حزب دموکرات کردستان (عراق)	عراق بعثی  اتحاد جماهیر شوروی
فرماندهان و رهبران
محمدرضا پهلوی (شاه ایران)	صدام حسین (معاون رئیس‌جمهور عراق)
قوا
۵۰٬۰۰۰ ارتش نامنظم[۸] ~۱۰۰ هواگرد (دست‌کم)	۹۰٬۰۰۰ سرباز[۸] ۱٬۲۰۰ تانک خودرو زره‌پوش رزمی[۸] ۲۰۰ هواگرد[۸]
تلفات و خسارات
۱٬۰۰۰+ کشته یا زخمی (روی هم)[۹]

درگیری‌های ۷۵–۱۹۷۴ اروندرود اشاره به بن‌بست ایران و عراق در مورد رودخانه اروندرود در اواسط دهه ۱۹۷۰ دارد. درگیری‌ها منجر به کشته شدن ۱۰۰۰ نفر شد. این مهم‌ترین اختلاف نظر در مورد آبراه اروندرود در دوران مدرن، قبل از جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ بود.

پیش‌زمینه

ایران خط مرزی تعیین شده در پیمان بریتانیا و عثمانی نوامبر ۱۹۱۳ را رد کرد چرا که می‌خواست مرز تا نقطه تالوگ، یعنی عمیق‌ترین نقطهٔ قابل کشتیرانی در کانال گسترش یابد. پادشاهی عراق با تشویق بریتانیا، در سال ۱۹۳۴ و در جامعه ملل از ایران شکایت کرد، اما اختلاف آنها برطرف نشد. سرانجام در سال ۱۹۳۷ ایران و عراق اولین پیمان مرزی خود را امضا کردند. بر اساس این قرارداد مرز دو کشور در امتداد ساحل شرقی رودخانه بود اما یک قسمت لنگرگاهی چهار مایلی در کنار آبادان به ایران اختصاص داده شده و در این قسمت خط تالوگ مرز دو کشور را مشخص می‌کرد. ایران بلافاصله پس از کودتای بعثی‌ها در سال ۱۹۶۹، هیاتی را به جمهوری عراق اعزام کرد و هنگامی که عراق از ادامه مذاکرات پیرامون یک معاهده جدید امتناع ورزید، پیمان ۱۹۳۷ توسط ایران ملغی شد. ابطال معاهده ۱۹۳۷ توسط ایران باعث آغاز دوره‌ای از تنش‌های شدید بین عراق و ایران شد که تا توافق‌نامه ۱۹۷۵ الجزایر ادامه داشت.^[۱۰]

وقایع

از مارس ۱۹۷۴ تا مارس ۱۹۷۵، چندین درگیری مرزی بین ایران و عراق بر سر پشتیبانی ایران از کردهای عراق رخ داد.^[۱۱][۱۲] در سال ۱۹۷۵، عراقی‌ها با استفاده از تانک به ایران حمله کردند، اما ایرانی‌ها آنها را شکست دادند.^[۱۳] چندین حمله دیگر صورت گرفت. با این حال، ایران با نیروی هوایی خود به راحتی عراقی‌ها را شکست داد. در جریان درگیری‌های ۷۵–۱۹۷۴ منطقه اروند رود، حدود ۱۰۰۰ نفر جان باختند.^[۱۴]

در نتیجه، عراق تصمیم گرفت که جنگ را ادامه ندهد، و در عوض تصمیم گرفت برای پایان دادن به شورش کردها، امتیازاتی را به تهران اعطا کند.^[۱۱][۱۲] در توافق‌نامه ۱۹۷۵ الجزایر، عراق در ازای روابط عادی با ایران، امتیازات سرزمینی - از جمله آبراه اروند رود - را به ایران اعطا کرد.^[۱۱] در ازای اینکه عراق قبول کرد تا مرز بر اساس خط تالوگ مشخص شود ایران نیز تعهد کرد تا به حمایت خود از چریک‌های کرد پایان دهد.^{[۱۱][۱۵][۱۶]}

پیامدها

در مارس ۱۹۷۵، عراق توافقنامه الجزایر را امضا کرد که در آن خط تالوگ (عمیق‌ترین نقطه رودخانه) به عنوان مرز رسمی به رسمیت شناخته شد، در عوض ایران به حمایت خود از کردهای عراق پایان داد.^[۱۶]

پنج سال بعد، در ۱۷ سپتامبر ۱۹۸۰، عراق به دنبال انقلاب ایران ناگهان قرارداد الجزایر را لغو کرد. صدام حسین ادعا کرد که جمهوری اسلامی ایران از رعایت مفاد قرارداد الجزایر امتناع کرده‌است و بنابراین عراق توافقنامه را باطل می‌داند. پنج روز بعد، ارتش عراق از مرز عبور کرد.^[۱۷]

منابع

1. "Foreign Relations, 1969-1972, Volume E-4, Iran and Iraq". 2001-2009.state.gov (به انگلیسی). Retrieved 2023-12-14.
2. Zonis, Marvin (1991). Majestic Failure: The Fall of the Shah. University of Chicago Press. pp. 69, 201. ISBN 978-0-226-98929-7.
3. Simons, Geoff; DeLoache, Judy S. (1993-11-29). Iraq: From Summer To Saddam (به انگلیسی). Springer. p. 273. ISBN 978-1-349-23147-8.
4. C. R., Jonathan (11 April 1980). "Iraq Expelling 20,000 Iranians Following Border Clashes". واشینگتن پست. Retrieved 9 September 2023.
5. Simons, Geoff; DeLoache, Judy S. (1993-11-29). Iraq: From Summer To Saddam (به انگلیسی). Springer. p. 273. ISBN 978-1-349-23147-8.
6. J. Schofield, Militarization and War, p. 122
7. Kutchera, Chris (1979). Le Mouvement national Kurde. Paris. pp. 322–323.
8. Salama, Sammy; Al-Marashi, Ibrahim (2008). An Analytical History: Iraq's Armed Forces. Routledge. pp. 121–122. ISBN 978-0-415-40078-7.
9. "CSP - Major Episodes of Political Violence, 1946-2013". 2019-07-17. Archived from the original on 17 July 2019. Retrieved 2020-11-01.
10. Karsh, Efraim The Iran-Iraq War 1980–1988, London: Osprey, 2002 page 8
11. Karsh, Efraim (25 April 2002). The Iran–Iraq War: 1980–1988. Osprey Publishing. pp. 1–8, 12–16, 19–82. ISBN 978-1-84176-371-2.
12. Ranard, Donald A. (ed.). "History". Iraqis and Their Culture. Archived from the original on 10 January 2011.
13. Farrokh, Kaveh. Iran at War: 1500–1988. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1-78096-221-4.
14. "CSP - Major Episodes of Political Violence, 1946-2013". Systemicpeace.org. Retrieved 2018-09-24.
15. "Foreign Relations of the United States, 1969–1976, Volume XXVII, Iran; Iraq, 1973–1976 - Office of the Historian". history.state.gov. Retrieved 2020-11-23.
16. Abadan بایگانی‌شده در ۲۰۰۹-۰۸-۰۸ توسط Wayback Machine, Sajed بایگانی‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine, Retrieved on March 16, 2009. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «Abadan» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
17. "IRAQ vii. IRAN-IRAQ WAR". Encyclopædia Iranica. 2006-12-15. Archived from the original on 13 September 2017.