کِرمانکلانشهری در جنوب ایران و مرکز استان کرمان و مرکز شهرستان کرمان است. جمعیت این شهر طبق سرشماری بر اساس آمار سال ۹۵ معادل ۵۳۷٬۷۱۸ نفر بوده‌است.[۵] وسعت شهر کرمان نزدیک به ۲۴۰ کیلومتر مربع است حاشیه‌نشینی مهم‌ترین مشکل شهر کرمان است.[۶]کرمان یکی از قطب‌های پزشکی ایران است. این شهر یکی از شهرهایی است که میزبان عمل‌های سخت پیوند اعضا در کشور می‌باشد[۷][۸]
شهر کرمان با داشتن دانشگاه تیپ یک علوم پزشکی کرمان[۹] و دانشگاه شهید باهنر یک قطب علمی در کشور به‌شمار می‌رود.[۱۰]کرمان همچنین با ارتفاع ۱۷۶۴ متر از سطح دریا، چهارمین مرکز استان مرتفع ایران به‌شمار می‌رود و همین موضوع سبب اعتدال و خنکی تابستانه هوای این شهر در مقایسه با شهرهای دیگر با اقلیم نیمه کویری ایران شده‌است.[۱۱]فهرست مراکز استان‌های ایران بر پایه ارتفاع از سطح دریا کرمان همچنین با داشتن بناهای تاریخی متعدد و پشتوانه تاریخی و تمدنی قوی، یکی از پنج شهرتاریخی ایران به‌شمار می‌رود.[۱۲]
ریشه نام کرمان
کرمان در گذشته نام‌های دیگری چون بوتیا، کجاران (بم)، کریمان، کرمانیا، کارمانا و گواشیر[۱۳] داشته‌است. نام کرمان را در کتیبههایداریوش می‌توان دید. در آنجا کرمان نام ناحیه‌ای است که از آن چوب یاک برای کاخ‌های هخامنشی حمل می‌شود. نوشته‌های یونانی هم آن را کرمان خوانده و مردم کرمان را تیره‌ای از پارسیان گفته‌اند. از ریشه کر (کر به اوستا و کری به سانسکریت) چندین واژهٔ سانسکریت در دست است و بر این مبنا چند فرض در رابطه با معنای واژهٔ کرمان در دست است:
در کتاب شاهنامه فردوسی در بخش پادشاهی اشکانیان از کرمان با نام کجاران (بم) یاد شده‌است و دلیل تغییر نام آن به کرمان اینگونه در بیتی آورده شده‌است:
«چو یک چند بگذشت بر هفتواد بر آواز آن کرم کرمان نهاد»
کرمن به معنی کار و کوشش و وظیفه و نیز کارکن و کوشا، کرمینه به معنی ماهر و استاد، کرمان بندا به معنی کاربنده یا وظیفه‌شناس و واژه‌های دیگر که از کرمان ساخته شده‌اند، همه معنی کار و کوشش را می‌رسانند و بنابراین کرمان به معنای سرزمین کوشش و کار است.
ریشهٔ دیگر کر که به اوستایی «کر» به سانسکریت «کری» تلفظ می‌شود و به معنی بریدن و کشتن و جنگیدن است و واژه‌های کارد، پیکار و کارزار نیز از آن است که بر این مبنا کرمان به معنای سرزمین جنگ و پیکار است.
فرض سوم این است که کرمان واژه‌ای اسطورهای است و از واژهٔ کریمان پدر نریمان گرفته شده‌است. چنان‌که در فرهنگ آنندراج می‌خوانیم: کریمان پدر نریمان آن شهر را به نام خود بنا نهاده. بر این مبنا باید فرض کرد که در اوستا و سانسکریت، کرمان به معنای کوشا، و نریمان به معنای مردانه باشد.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]
به باور فریدون جنیدیپژوهشگر زبان‌های باستانی و ایران‌شناس، واژهٔ کرمان از کِر به معنای کوه و مان (پسوند مکان) تشکیل شده و به معنای سرزمین کوهستانی است که با توجه به موقعیت کوهستانی شهر و استان کرمان بیش از دیگر فرضیه‌ها مقرون به واقعیت می‌نماید.[۱۸]
تاریخ
قدمت بناهای تاریخی
سر اسب مربوط به دورهٔ ساسانیان، پیداشده در کرمان. این اثر اکنون در مالکیت موزه لوور قرار دارد.
قلعه دختر و قلعه اردشیر از آثار دوران اشکانی در خاور شهر کنونی کرمان، که هنوز خرابه‌های آنها برجاست، گواه بر این است که دست کم در زمان اردشیر بابکان در همین محل، شهری آباد و دژهایی مهم وجود داشته‌است. مؤلف جغرافیای کرمان معتقد است که حدود ۲۲۰ پس از میلاد، به هنگام فتح کرمان به دست اردشیر این محل گواشیر نام گرفته و مرکز ولایت کرمان بوده‌است بنا به گفته هرودت کرمانیا از قبایل دوازده‌گانه ایران محسوب می‌شده و ساتراپی چهاردهم (دارا) مشتمل بر ایالت کرمان بوده‌است.
در روایات اساطیری آمده‌است که کیخسرو کرمان و مکران را به رستم بخشید.
در کتاب شاهنامهٔ فردوسی در بخش پادشاهی اشکانیان آمده‌است که کرمان که تا آن زمان کجاران خوانده می‌شده، ایالتی خودمختار بوده که به فرمانروایی فردی به نام هفتواد اداره می‌شده‌است و به خاطر وجود کرمی افسانه ای نام شهر به کرمان تغییر می‌کند.
همچنین نشانی‌هایی از فرمانروایی بهمن بر این خطه می‌دهند آنگاه روایت تاریخی این سرزمین آغاز می‌شود و اینکه در زمان هخامنشیانکوروش آن را تبعید گاه نبونید (پادشاه مغلوب شدهٔ بابِل) قرار داد. در زمان اشکانیان، اردشیر اول به کرمان حمله می‌کند و بلاش، حاکم آن زمان کرمان را اسیر می‌کند، شهر را می‌گیرد و فرزند خود را که او هم اردشیر نام داشت، به حکومت کرمان می‌گمارد.[۱۹][۲۰]
بنا به نوشته‌های مورخ کلدانی و کاهنمعبدمردوک در سال‌های ۵۳۹–۵۳۸ -که کتب او از منابع مهم تاریخ زمان کورش است – کرمان از ولایات تابعه کوروش بوده و محلی مطمئن برای او به‌شمار می‌رفته‌است.
در عصر داریوش کبیر نام کرمان جزء ولایات تابعه هخامنشی آمده‌است و در کتیبه بنای شوش کلمه‌ای مشاهده می‌شود که نام چوب درختی بوده‌است که برای استحکام بنای ساختمان‌ها (شاید همان کاخ) به کار می‌رفته و محل تهیه این چوب کرمان ذکر شده‌است. در این مورد داریوش می‌گوید «چوب بیش مکن از گنداره(قندهار) و کرمان حمل شود.»
حصار تاریخی شهر کرمان
در متن کتیبه‌ای که از شاپور اول ساسانی – در اطراف کعبه زرتشت در نقش رستم فارس – به‌دست آمده‌است، شاپور دربارهٔ قلمرو خود چنین می‌نویسد: منم خداوندگار مزداپرست شاپور شاهنشاه ایرانیان وغیر ایرانیان. امارات و ولایات امپراتوری ایران این‌ها هستند: پارس، پارت،خوزستان، میشان، آشور، آذیان، عربستان، آذرآبادگان (آذربایجان)، ارمینیا (ارمنستان)، سسیگان، کرمان و سیستان. هرودت و استرابون مورخان یونانی که قبل از میلاد مسیح می‌زیسته‌اند در تشریح سفر بازگشت اسکندر مقدونی پس از فتح هند نوشته‌اند «اسکندر مقدونی سرزمین کرمان را برای تصرف هندوستان پیموده، هنگام مراجعت با لشکریان خود که حدود یکصد و بیست هزار نفر پیاده و پانزده هزار نفر سواره بودند به شهر کرمان وارد شد و فرمان داد که مدت یک هفته لشکریان وی در این شهر استراحت کنند و به جشن و سرور بپردازند و از این مطلب معلوم می‌شود که شهر کرمان در عصر تا چه حد وسیع آباد و پر نعمت بوده که توانسته این همه لشکر را به خود راه دهد و آذوقه آنها را فراهم سازد» (بر گرفته از کتاب از قلعه دختر تا دقیانوس تألیف محمد دانشور انتشارات مرکز کرمان‌شناسی)[۲۱][۲۲]
در کتب تاریخی از عهد قدیم، چند جا به نام کرمانیان به صورت بخشی از ایران برمی‌خوریم. هرودت می‌گوید: پارسی‌ها به شش طایفه شهری و ده‌نشین و چهار طایفه چادرنشین تقسیم شده‌اند شش طائفه اولی عبارتند از: مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان در خصوص گرمانیان تصور می‌رود همان کرمانیان باشند. در کتیبه‌های هخامنشی ظاهراً مقصود از کلمه «کارمانیا» همان کرمان است.[۲۱][۲۲] بروس مورخ کلدانی و کاهن مردوک در ذکر فتح بابل توسط کوروش و مسلط شدن کوروش بر نبونید پادشاه بابل می‌نویسد: «... کوروش با او به رأفت رفتار کرده به کرمان تبعیدش کرد تا در آنجا سکنی گزیند، نبونید در آنجا تا آخر عمر بزیست و در همان‌جا در گذشت» (برگرفته از حاشیه استاد باستانی پاریزی بر کتاب تاریخ کرمان بقلم احمد علی خان وزیری)[۲۱][۲۲]
احمد علی خان وزیری (مؤلف کتاب جغرافیای کرمان) معتقد است که حدود ۴۳۰ سال قبل از اسلام – به هنگام فتح کرمان بدست اردشیر – این محل گواشیر نام داشته که مرکز ولایت کرمان بوده‌است. بخشی از خانه‌های مسکونی مردم فقیر در پای دامنه‌های این دو تپه و قلعه شکل یافته بوده و بعداً با گسترش تدریجی شهر کرمان در جهت غرب توسعه یافته و با توجه به توسعه و رونق اقتصادی در دوره‌های بعد از اسلام این شهر به تدریج نضج گرفته و رفته رفته بزرگتر شده تاجایی که وسعت آن به حدود دویست هکتار رسیده هم رسیده، با گذشت زمان و به دلیل ناامنی منطقه و حمله غارتگران و دزدان علاوه بر حصارهای رفیعی که دور قلعه دختر و قلعه اردشیر کشیده شده بود گرداگرد شهر نیز حصاری بلند کشیدند.
باستانی پاریزی مورخ معاصر در کتاب وادی هفتواد به نقل از تاریخ ایران در زمان ساسانیان و همچنین در حاشیه کتاب تاریخ کرمان تألیف احمد علی خان وزیری آورده‌است «گشتاسب پسر لهراسب در سال ۵۷۷۲ از هبوط آدم به طالع میزان آن را بنا نهاد و در آن بنای آبادانی نهاد و آتشکده ساخت و بعد از آن اسکندر رومی بر ایران مستولی شد و ممالک ایران را به ملوک طوایف بخش کرد، کرمان در تصرف اشکانیان بود در اواخر عهد ملوک طوایف در این خطه دلگشا، هفتواد نامی کرمانی، امیر بود قلعه‌ای در بالای کوهی بساخت. اردشیر بابکان که سر سلسله و پادشاه اول ساسانیان بود ملوک طوایف را در ایران برانداخت و به کرمان آمد. ملک هفتواد بستد به طالع میزان بنای این شهر عظیم گذاشت که اکنون آثار حصار و خندق آن خارج شهر باقی است و آن را موسوم به گواشیر کرد.
ابن اثیر در جلد اول الکامل به نقل از طبری می‌گوید: «چون اردشیر به کرمان رفت در آنجا حاکمی بود که بلاش نام داشت و جنگ شدیدی درگرفت و اردشیر در آن جنگ شخصاً شرکت داشت و بلاش را اسیر کرد و شهر را گرفت و فرزند خود را که نیز اردشیر نام داشت در آنجا گذاشت و… و قلعه‌ای که به نام اردشیر معروف است شاید در زمان همین اردشیر بابکان و پسرش اردشیر که حاکم کرمان بود ساخته شده باشد و پیش از آن از قلعه دختر قلعه کهنه از شهر دفاع و حفاظت می‌کرده‌اند. بنای شهر کرمان تا قرن چهارم ه.ق در جنوب شرقی قلعه اردشیر وقلعه دختر و در پار این دو قلعه شکل می‌گیرد و از قرن چهارم ه.ق به بعد رشد شهر به سمت غرب بوده‌است و از قرن نهم به بعد رشد شهر و محلات آن از غربی‌ترین نقاط شهر شهر قدیم به سمت شمال و سپس به جانب جنوب شرق بوده‌است. در بخش سازمانی کرمان، و قبل از خراب کردن حصار، ۳۲ محله و جود داشته‌است که در حال حاضر اکثراً به صورت قدیمی خود و بعضاً به صورت مخروبه و بعضاً مخروبه و گاهی با انجام تغییرات جزئی باقی مانده‌است.[نیازمند منبع]
اولین حاکم بومی کرمان
اولین حاکم بومی ایالت کرمان، بعد از هزار سال – پس از ظهور اسلام – تقی خان درانی بود. وی که از اهالی دران از روستاهای منطقهٔ کوهپایه کرمان بود و به شغل ذغال فروشی اشتغال داشت، بر اثر واقعه ای ناخواسته، مورد ظلم و ستم حاکم کرمان در دورهٔ زندیه – خدا مراد خان – قرار گرفت. وی با جمع کردن عده ای به دور خویش، شبانه به محل استقرار حاکم راه یافت و با کشتن او، توانست چندی ادارهٔ شهر را در دست گیرد. تقی خان، در چندین جدال با فرستادگان کریم خان زند، در نهایت اسیر گشت و به شیراز فرستاده شد و به دستور خان زند به دار آویخته شد.
سرانجام وکیل، نظرعلی‌خان زند را مأمور سرکوبی شورش تقی‌خان درانی کرد. این بار نظر علی‌خان توانست با کمک مردم شهر کرمان که شهر را تصرف کند. تقی‌خان درانی دستگیر و به شیراز به خدمت وکیل فرستاده شد. بنا به‌دستور کریم‌خان، مردی که سه سال تمام حکومت کرمان را در اختیار داشت به مرگ محکوم شد.[۲۳]
تسخیر کرمان به دست محمود افغان در دوره اسلامی و مقارن با ۲۱ تا ۲۴ هجری قمری و سال‌های بعد از آن، کرمان همواره مورد هجوم اعراب قرار گرفت. در زمان حکومت خلفای عباسی کرمان به شورش‌های مکرر دست زد ولی هیچ‌یک به سامان نرسید تا سرانجام در سال ۲۵۳ هجری قمری به تصرف یعقوب لیث، مؤسس سلسه صفاریان درآمد. پس از آن این سرزمین در زیر سلطه حکومت‌های قدرتمند زمان مانند سامانیان، دیلمیان، آل بویه و سلاجقه قرار گرفت.
در عصر غزنویان فرمانروایان خونریز و هوسران آرامش را از مردم گرفتند. تنها در عهد سلجوقیان، حکومت ملک قاورد و فرزندانش بود که کرمان روی رفاه و آسایش دید و آثاری چون مسجد ملک پدید آمد. پس از حکومت ۱۵۰ ساله سلاجقه باز با حمله مغول بلای غز بر کرمان نازل شد. براق حاجب از سرداران قراختائیان، کرمان را به تصرف درآورد. از اعقاب وی ترکان خاتون بر کرمان فرمانروایی یافت که در آبادانی شهر کوشید و دخترش پادشاه خاتون نیز حاکمی فاضل و حامی دانشمندان بود. این سلسله از ۶۱۹ تا ۷۰۳ ه.ق در کرمان سلطنت کردند. در زمان حکومت قراختائیان بود که مارکو پولوسیاح معروف ونیزی از کرمان دیدن کرد. در سال ۷۱۴ هجری قمری امیر مبارزالدین محمد مؤسس سلسله آل مظفر، کرمان را تصرف کرد.
یاقوت گوید کرمان در دوره سلاجقه از بهترین و آبادترین بلاد محسوب می‌شد ولی در قرن هفتم که وی جغرافیای خود را می‌نوشت شهرهای آن ایالت خراب بود و کشتزارها بی‌حاصل و اهالی سرگردان و بیچاره بودند و بالاخره در پایان قرن هشتم جنگ‌های امیر تیمور ویرانی و خرابی کرمان را تکمیل کرد و آن ناحیه را سراسر به ورطه خرابی و بدبختی فرو برد.[۲۴]
تیموریان از سال ۷۹۶ تا ۸۳۴ بر کرمان فایق آمدند. سپس تنی چند از طایفه قراقویونلو در کرمان به قدرت رسیدند.
سلاطین صفوی از ۹۱۵ ه.ق کرمان را به متصرفات خود افزودند در ۱۰۰۵ ه.ق گنجعلیخان از سوی شاه عباس صفوی به حکومت کرمان رسید که بر اثر تدبیر و تداوم حکومت او، شهر چندی روی آسایش و آرامش دید و زمانه برای ترقی و آبادانی مناسب شد. در روزگار افول قدرت صفویان، افاغنه کرمان را به جزای شهامت و مقاومت در برابر آنان به خاک و خون کشیدند و نادرشاه افشار هم هنگامی به کرمان رسید که بر اثر کشتن رضاقلی میرزا (پسرش) به جنون آدمکشی مبتلا شده بود. او دستور گردن زدن مردم بی‌گناه را صادر کرد و یکی از بزرگ‌ترین قتل‌عام‌های معروف تاریخ کرمان را به راه انداخت. نادرشاه افشار و عمال او هنگام تسخیر آن در سال ۱۱۶۰ ه.ق ضمن غارت و چپاول اموال مردم بسیاری مردان آن را سربریده و از کله آنان منارههایی ساختند. محله پامنار که هنوز هم به همین نام خوانده می‌شود یادگار آن فاجعه و تجدیدکننده خاطرات تلخ آن جنایت تاسف‌انگیز است.[۲۵]
کرمان به دلیل حمایت از آخرین بازمانده زندیه (لطفعلی خان زند) گرفتار خشم آقامحمدخان قاجار قاجار شد که به روایت تاریخ، هفت من (به روایتی بیست هزار جفت و به روایتی دیگر هفتاد هزار جفت) چشم از مردم درآورد. جانشینان او تلاش کردند تا با اعزام حاکمانی مدیر و مدبر همچون محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک و ابراهیم خان ظهیرالدوله به بازسازی شهر کرمان و دلجویی مردم بپردازند و با برپایی آثاری چون مجموعه ابراهیم خان گذشته‌ها را به فراموشی بسپارند.[۲۱]
کرمان بزرگ در نقشه‌های قدیمی ایران
رشد مساحت شهر در طول تاریخ
در سال ۱۲۹۳ هجری قمری دور شهر کرمان تقریباً یک فرسخ (۶ کیلومتر) به شکل قثا (خیار چمبر) و طولش از دروازه خراسانی (دروازه گبری) تا دروازه رق آباد (ریگ آباد) و عرضش از دروازه وکیل تا دروازه ارگ و این شهر با برج و بارو و خندقهایی به عرض تقریبی ده متر و عمق چهار متر، محصور بوده‌است.
شهر کرمان مشتمل بر شش دروازه بوده‌است:
دروازه مسجد یا دروازه وکیل در محل فعلی میدان شهدا (مشتاق)
دروازه ناصری واقع در شرق محله شهر
دروازه گبری یا خراسانی
دروازه سلطانی یا دولت
دروازه ارگ یا دروازه باغ
دروازه رق آباد
وسعت شهر کرمان که تا اواخر قاجاریه و در داخل حصار حدود دویست هکتار بود با تخریب حصارها که از دهه اول قرن حاضر با تخریب دروازه‌ها شروع شد وتا دهه ۱۳۴۰ ادامه یافت در سال ۱۹۶۹ میلادی مصادف با ۱۳۴۵ ه.ش بر اساس نقشهای که روگراستون ترسیم کرده‌است به ۴۰۰ هکتار رسیده‌است یعنی در نیمه قرن ۱۴ ه.ش وسعت شهر کرمان دو برابر شده‌است. بر اساس آمار منتشر شده شهرداری کرمان محدوده خدماتی شهر در سال ۱۳۵۷ به ۳۰۷۲ هکتار و در سال ۶۵ به ۵۰۸۸ هکتار و در سال ۱۳۷۱به ۷۶۵۲ هکتار در سال ۱۳۷۵ ۱۱۰۰۰ هکتار و در سال ۱۳۷۸ به حدود ۱۵۰۰۰ هکتار رسیده‌است؛ و اکنون در زمره کلانشهرهای ایران جای گرفته‌است.
پایتخت بودن در دوره‌های مختلف تاریخی
شهر کرمان به دلیل اهمیتی که در ایران داشته در برهه‌هایی از زمان به عنوان پایتخت ایران مطرح بوده‌است. در برخی دوره‌ها چند پایتخت در زمان‌های مختلف و در دوران حکام و پادشاهان مختلف وجود داشته‌است. در برخی دوره‌ها کرمان به عنوان پایتخت ایالتی مطرح بوده و چند شهر مهم دیگر را هم در قلمرو خود داشته‌است. دوره‌هایی که کرمان در کنار برخی شهرهای دیگر پایتخت بوده‌است:
سراسرنماینقشه قدیم ایران، ایالت بزرگ کرمان که چنداستان را در برمی گرفته‌است
برخی صنایع و معادن مهم
صنایع مس شهیدباهنر
شرکت صنایع مسشهید باهنر در ۱۲ کیلومتری شهر کرمان قرار گرفته‌است، که محصولات متنوعی از قبیل انواع ورق، تسمه و فویل، لوله و مقاطع تولید می‌کند. ظرفیت تولید سالانه محصولات نهایی این شرکت بالغ بر ۵۵ هزار تن است.[۲۶]
صنایع زغال‌سنگ
شرکت صنایع زغال سنگ کرمان، طی ۱۰ماه سال ۱۳۸۵ تولید زغال‌سنگ خام در این شرکت به یک‌میلیون و ۱۵۰هزار تن رسیده‌است.[۲۷]
فرش الماس کویر کرمان
فرش الماس کویر کرمان یکی از کارخانجات فرش استان کرمان است و این کارخانه صادرکننده به چهارده کشور دنیاست.[۲۸]
سیمان ممتازان
صنایع سیمان ممتازان کرمان یکی از کارخانجات شهر کرمان است.[۲۹]
عملیات احداث شرکت صنایع لاستیک کرمان (گروه صنعتی بارز) در سال ۱۳۶۳ به عنوان نخستین شرکت صنایع لاستیکسازیایران، در شهر کرمان آغاز شد.[۳۰] شرکت صنایع لاستیک بارز کرمان دومین کارخانه بزرگ لاستیک‌سازی خاورمیانه پس از ترکیه است.
صنایع سیمان کرمان
گروه صنایع سیمان کرمان که مرکز اصلی آن کرمان – کیلومتر ۱۷ بزرگراه خلیج فارس است در تاریخ ۱۲ مرداد ماه سال ۱۳۴۶ ابتدا به صورت سهامی و به نام شرکت سیمان کرمان تحت شماره ۱۷۰ در اداره ثبت شرکت‌های کرمان به ثبت رسید.[۳۱]
اولین تولیدکننده لوازم پزشکی ایران در سال ۱۳۵۱ توسط عباس حاج غنی تأسیس و در سال ۱۳۶۱ اقلام تولیدی آن به ۲۸ قلم رسید. هم‌اکنون تعداد تولیدی این کارخانه به ۸۵ قلم رسیده و با ظرفیت سالانه ۱۰۰۰۰۰ قطعه در حال فعالیت است.[۳۲]
گلاب و عرقیات زهرا
گلاب زهرا نام کارخانه تولید گلاب و روغن گل است که در لاله زار کرمان توسط همایون صنعتی زاده و همسرش شهین‌دخت سرلتی (صنعتی) در سال ۱۳۵۶خورشیدی تأسیس شد. این کارخانه نخستین واحد تولیدی است که موفق به دریافت گواهینامه ارگانیک در تولید گلاب و روغن گًل شده‌است.[۳۳] گلاب زهرا بزرگ‌ترین صادرکننده گلاب و روغن گل در ایران است.[۳۴] و محصولات آن در اروپا و سایر دنیا به فروش می‌رسد. همه ساله برای تمدید گواهینامه ارگانیک مزارع و کارخانجات این واحد تولیدی توسط کارشناسان انجمن خاک انگلستان مورد بازرسی قرار می‌گیرد.[۳۵] در حال حاضر مدیرعامل کارخانه دکتر علی مصطفوی می‌باشد.
وضعیت طبیعی
جغرافیای طبیعی
بیشتر نقاط شهر کرمان با کوه احاطه شده‌است. ارتفاع شهر کرمان از سطح دریا ۱۷۶۰ متر است. شهر کرمان نیز خود در کنار کوه صاحب الزمان قرار گرفته‌است. کوه‌های جوپار و پلوار و جفتان و لاله زار در جنوب و جنوب شرق کرمان در تمام طول سال (غیر از تابستان) برف دارند و در تابستان یخچالهای دائمی در این کوهستان‌ها وجود دارد. شهر کرمان در عرض جغرافیایی ۳۰٫۲۹ و طول جغرافیایی ۵۷٫۰۶ قرار گرفته‌است.
آب و هوا
متوسط مقدار باران در طول سال در کرمان معادل ۱۴۸ میلی‌متر است. اقلیم شهر کرمان نیمه کویری است. شهر کرمان زمستان‌های سردی دارد. کرمان چهارمین مرکز استان مرتفع ایران بعد از شهرکرد، یاسوج و همدان است.[۳۶] عامل ارتفاع بالای این شهر باعث به وجود آمدن اعتدال نسبی در اقلیم این شهر نسبت به سایر شهرهای با اقلیم نیمه کویری ایران شده‌است.
داده‌های اقلیم Kerman – Altitude: 1753.8 m (1951–2010, records 1951–2020)
دین اکثر مردم شهر کرمان اسلام و مذهب مردم شیعه است و نیز مرکز فعالیت و تجمع شیخیه در شاخه کریمخانیه این شهر است. برای این فرقه این شهر مقدس است. بزرگان ایشان چون محمدکریم خان کرمانی، محمد خان کرمانی، حاج زین العابدین خان ابراهیمی، حاج ابوالقاسم خان ابراهیمی، حاج عبدالرضا خان ابراهیمی در این شهر زندگی می‌کردند و مسجد ابراهیمی در کرمان متعلق به ایشان است. جمعیت چند هزار نفری از زرتشتیان و اقلیتی از کلیمیان (یهودیان) نیز در کرمان زندگی می‌کنند. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی جمعیتی چند ده هزار نفری از زرتشتیان، یهودیان و جمعیت کوچکی از مسیحیان در کرمان زندگی می‌کردند که پس از انقلاب به کشورهای آمریکا، فلسطین اشغالی و کشورهای غرب اروپا مهاجرت کردند. هم‌اکنون آتشکده زرتشتیان، قبرستان یهودیان و خرابه‌هایی از قبرستان مسیحیان در محلهٔ زریسف شهر کرمان وجود دارد. تا چند سال پیش کلیسای مسیحیان در خیابان شریعتی در کنار بیمارستان ارجمند شهر کرمان وجود داشت که به دلیل نامعلومی به دستور دادستانی در سال ۱۳۹۰ تخریب شد.
در این شهر اقلیت‌های دینی مراسم و جشن‌های آیینی خود را برگزار می‌کنند. جشن سده که در نوع خود یکی از بزرگ‌ترین جشن زرتشتیان است همه ساله در بهمن ماه در کرمان برگزار می‌شود و جشن سده کرمان در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار فرهنگی ملی ایران ثبت گردید.[۳۸] این جشن هر ساله در روز ۱۰ بهمن، در باغ بداغ آباد کرمان برگزار می‌گردد.
فرهنگ و ادب
قومیت
کرمانی‌ها فارس زبان و از لحاظ قومی فارس هستند اما مردمی از قوم لر هم در این استان حضور دارند.[۳۹] اما در قرون گذشته در مواردی اقوام مختلفی خصوصاً از اقوام و عشایر ترکآسیای میانه و حتی مغول به مناطقی از استان کرمان کوچ داده شده‌اند و همچنین تعدادی بسیاری از عشایر لر و طوایفی از قوم سیستانی و نیز طوائفی از قوم بلوچ نیز در ادوار گذشته به این استان مهاجرت کرده‌اند که عمدتاً مگر در موارد معدود، به دلیل معاشرت و اختلاط با افراد بومی در گذر زمان استحاله شده و هویت خود را از دست داده و قابل تشخیص نیستند.[۴۰]
کرمان همانند سایر شهرهای ایران، از انواع غذاهای سنتی و با طعم‌های متفاوت برخوردار است که برخی از آنها در مناسبت‌های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می‌شود.[۴۳]
کرمان به دلیل موقعیت خاص تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی خود همیشه به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و همه ساله میزبان تعداد فراوانی از گردشگران داخلی و خارجی است.[۴۶][۴۷]
جاذبه‌های تاریخی
کرمان از استان‌های مهم و تاریخی کشور به حساب می‌آید. استان کرمان مرکز جنوب‌شرق کشور است و به نوعی مرجع صنعتی، فرهنگی، سیاسی، کشاورزی دانشگاهی-علمی، مذهبی و سایر شاخص‌ها در میان استان‌های منطقه جنوب شرق کشور است. استان کرمان همچنین بیش از ۶۶۰ اثر ملی ثبت شده دارد و از استان‌های تاریخی ایران است.[۴۸] استان کرمان پنج اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارد و رتبه نخست ایران را از این حیث دارد.[۴۹]
میدان تاریخی گنجعلیخان ، انتهای بازار ارگ
گنبد جبلیه: از بناهای مربوط به دوران قبل از اسلام است که به نام گنبد گبری نیز در تواریخ آمده‌است. در تمامی تواریخ بنای گنبد به دورهٔ ساسانیان نسبت داده می‌شود (گویا آتشکدهٔ بوده‌است - یا قبر یکی از زرتشتیان). در کرمان در مورد این بنا اینگونه شایع است که در ملات آن شیر شتر استفاده شده و از این رو در استحکام آن نقشه داشته‌است.[۴۵][۵۰][۵۱]
مجموعه گنجعلیخان: شاهکار عصر صفویه و یکی از زیباترین و پربیننده‌ترین اماکن تاریخی شهر کرمان به‌شمار می‌رود. این مجموعه که یادآور تلاش گنجعلیخان حاکم وقت کرمان است، شامل: بازار، حمام، میدان، کاروانسرا، آب انبار، مسجد و ضرابخانهاست. حمام گنجعلیخان یکی از بخش‌های معروف و دیدنی این مجموعه‌است که معماری زیبای آن تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد. به دلیل اینکه این حمام به موزهٔ مردم‌شناسی تبدیل شده مجسمه‌های مومی در جاهای مختلف حمام قرار گرفته که افرادی از طبقات مختلف جامعه آن زمان نظیر خوانین، روحانیون، پیشه وران و مردم عادی را نشان می‌دهند.[۵۲]
مسجد جامع مظفری: در قرن هشتم (سال۷۵۰) هجری قمری و در زمان آل مظفر بنا شده‌است و در میدان مشتاق کرمان قرار دارد. «پوپ» باستان‌شناس معروف این مسجد را از مفاخر معماری اسلامی، ایرانی و زمینه بالندگی این سرزمین می‌داند.[۵۳]
مسجد جامع ملک: (که پس از انقلاب اسلامی ایران به مسجد امام تغییر نام داده) در قرن پنجم و در زمان سلجوقیان ساخته شده‌است، قدمتی هزارساله دارد و هم‌اکنون در بخش جنوبی ناحیهٔ تاریخی بازار کرمان واقع است. این مسجد ۱۰۱ متر طول و ۹۱ متر عرض دارد و از جمله مساجد چهارایوانی به‌شمار می‌رود. برج سلجوقی نیز در همین محدوده واقع شده‌است که در ضلع شمال شرقی مسجد ملک کرمان قرار گرفته‌است.
بازار کرمان: این راسته بازار از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصربه‌فرد و دارای شهرت جهانی است. این بازار طولانی‌ترین راسته بازار ایران محسوب می‌شود.[۵۴]
آتشکده زرتشتیان: کرمان میزبان جمعیتی هزار نفری از زرتشتیان است. آتشکده زرتشتیان کرمان یکی از زیباترین آتشکده‌های جهان به‌شمار می‌آید. تنها موزهٔ مردم‌شناسی زرتشتیان جهان نیز در این آتشکده جای دارد. کرمان یکی از معدود شهرهایی است که هنوز جشن سده (از جشن‌های ملی ایران) هر ساله ۱۰ بهمن ماه در آن برگزار می‌شود. جشن سده کرمان در فهرست آیین‌های ملی ایران ثبت شده‌است.[۵۵]
شیوشگان:کوه شیوشگان یا کوه صاحب الزمان در قسمت شرق شهر کرمان در استان کرمان است. قدمت دستکند آن به ۱۲ هزار سال قبل بر می‌گردد که «شیوشگان» نام باستانی آن کوه است.
یخدان مؤیدی برای ذخیره یخ در گذشته به کار می‌رفته‌است و در تقاطع خیابان ابوحامد و خورشید واقع است.[۵۷]
یخدان جو مویدی مربوط به دوره قاجار است و در کرمان، خیابان سام (پیروزی) واقع شده‌است.
قلعه دختر و قلعه اردشیر: از یادگارهای هنر معماری پیش از اسلامی است که قدیمی‌ترین آثار تاریخی در کرمان به‌شمار می‌روند و بقایای آن اعجاب بینندگان را برمی‌انگیزد. ساختمان‌های این قلعه روی هم به دو قسمت مجزا تقسیم می‌شوند. قسمتی که بر فراز قلعه نسبتاً مرتفع جنوب شرقی قرار دارد و سابقاً قلعه کوه نامیده می‌شد و کاملاً به علت وضعیت طبیعی از قلعه دیگر مجزاست. قسمت دوم بر تپه کوتاه تری قرار دارد و به قلعه دختر یا آتشکده آناهیتا موسوم است. قلعه اردشیر در بالای تپه مرتفعی واقع شده که تا سطح جلگه قریب پانصد پا ارتفاع دارد. دیوارهای قلعه از خشت‌های بسیار ضخیم ساخته شده‌است.[۵۸][۵۹]
تخت درگاه قلی بیگ: مقبره یکی از نوادگان بهرام بیگ به نام درگاه قلی بیگ است. درگاه قلی بیگ از امرای اواخر دورهٔ صفویه و رئیس ایل افشار در کرمان بوده‌است. وی، تنها فرد معروف افشار بود که طی ۱۵۰ سال بعد از گنجعلیخان نامش بر سر زبان‌ها بوده‌است.[۶۲][۶۳]
آرامگاه خواجه اتابک: از آثار قرن ششم هجری قمری و مربوط به دوران سلجوقیان است. این بنا محل دفن «خواجه محمد اتابک» از رجال دوران سلجوقیان است.
خانه امینیان: مربوط به دوره قاجار است و در کرمان، خیابان شریعتی، کوچه ته باغ لله، پلاک ۵۲۵ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۱۴۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۵۶]
خانه غفاری: مربوط به دوره قاجار است و در کرمان، خیابان شهید مطهری (احمدی)، کوچه شهید مطهری، پلاک ۲ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۵۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۵۶]
خانه پرداختی: نمونه‌ای از خانه‌های زیبای ایرانی و از آثار ملی ایران و مربوط به دورهٔ قاجاریه است.[۵۶]
باغ نشاط:این باغ در انتهای خیابان فردوسی کرمان قرار دارد، از باغ‌های قدیمی است که حوادث تاریخی مهمی از جمله محاصره سردار نصرت حاکم کرمان در بیش از یک قرن پیش در آن اتفاق افتاده‌است. تاریخ احداث این باغ به دوران قاجاریه بازمی‌گردد.[۶۶]
موزهٔ سکه: واقع در ضلع شمالی میدان گنجعلیخان، شامل سکه‌های کشف یا ضرب شده در شهر کرمان از دورهٔ هخامنشیان تا معاصر[۴]
موزهٔ مردم‌شناسی: واقع در حمام گنجعلیخان، شامل مجسمه‌های مومی زیبا در جاهای مختلف حمام که افرادی از طبقات مختلف جامعه قدیمی شهر کرمان از جمله خوانین، روحانیون، پیشه وران و مردم عادی را نشان می‌دهند.[۷۳]
موزهٔ سنگ: واقع در گنبد جبلیه، شامل آثار سنگی باستانی از جمله قدیمی‌ترین پرچم سنگی جهان[۶۵]
پردیسان جنگلی قائم: بزرگ‌ترین جنگل دست کاشت ایران، با وسعت بیش از ۳۰۰ هکتار، شامل جاذبه‌های طبیعی (جنگل، کوهستان، آبشار و رودخانه)، جاذبه‌های مذهبی (مسجد مقدس صاحب الزمان و گلزار شهدا)، جاذبه‌های تاریخی (گنبد جبلیه و تخت درگاه قلی بیگ) و مراکز تفریحی (پیست کارتینگ، پیست موتور کراس، دیواره‌های طبیعی صخره‌نوردی، مسیر دوچرخه سواری و اسکیت و شهربازی)، قهوه‌خانه، کافی شاپ و رستوران.[۸۶]
شهربازی بزرگ کرمان: این شهربازی ۸ هکتار مساحت دارد[۸۷]و در ابتدای بلوار ۲۲ بهمن و در کنار زیرگذر پژوهش و بزرگراه امام خمینی قرار گرفته‌است.
پارک جنگلی شهید باهنر: دومین پارک جنگلی بزرگ شهر کرمان که روزهای زوج هفته مخصوص بانوان است.[۸۸][۸۹]
نمای آسیاب بادی در روز، هفت باغ
آسیاب بادی کرمان:[۹۰][عدم مطابقت با منبع]مجموعه توریستی، رستورانی آسیاب بادی کرمان بزرگ‌ترین سازه آسیاب بادی در خاورمیانه است[نیازمند منبع] که کاربری تشریفاتی دارد. ساختمان این رستوران، کافی شاپ یکی از منحصر به فردترین سازه‌های طراحی و اجرا شده در ایران است که سازه بیرونی‌اش با ارتفاع ۲۶ متر و قطر ۱۲ متر به سبک آسیاب بادی‌های هلندی ساخته شده و در داخل شامل ۲ طبقه سالن پذیرایی و یک طبقه آشپزخانه و تأسیسات است. رستوران آسیاب بادی در کیلومتر ۲۰ محور گردشگری هفت باغ علوی (کرمان به سمت ماهان) قرار گرفته‌است.
کرمان یکی از خاستگاه‌های هنر در ایران و حتی جهان است. قالی کرمان، پته دوزی، مسگری و سایر هنرها کرمان را به یک گنجینه هنری در ایران تبدیل کرده‌است.
فرش کرمان
فرش دستباف کرمان
فرش کرمان که از قدمت بالایی برخوردار است، چند دوره تاریخی را پشت سرگذاشته‌است.
دوره نخست یا عصر ترمه: این دوره همزمان با زوال شال‌بافی در کرمان است. در این زمان بازرگانان تبریز برای حفظ قالیبافی در نقاطی مانند هریس، تبریز، مشهد، اراک و کاشان کارگاه‌های قالیبافی دایر کردند و در برخی نقاط به قالیبافان محلی سفارش‌هایی دادند و در نقاطی مانند کرمان به خرید قالی پرداختند که این کار موجب گسترش قالیبافی در کرمان شد. طراحان قالی در کرمان در این موج تازه گسترش قالیبافی، طرح‌هایی براساس نقشه شال‌های کرمان یعنی نگاره‌های بته جقه و کاربردهای گوناگون آن تهیه می‌کردند. کاربرد نام عصر ترمه به خاطر الهام گرفتن از همین شال‌های ترمه است.
عصر بازگشت: این دوره در واقع دوره بازگشت به نقوش سنتی است. با پایان یافتن جنگ جهانی اول و تغییر سلیقه بازار در آمریکا، تغییر اساسی در طرح‌های کرمان به وجود آمد و نقش و نگاره‌های صفوی مورد تقلید هنرمندان کرمان قرار گرفت. نقشه‌های اسلیمی و گل‌های شاه عباسی و نقشهای قاب قرآنی و ترنج و لچک‌های انبوه رایج شد. در اواخر این دوره باز هم بعلت بحران اقتصادی در آمریکا و توقف خریدها و سفارش‌ها، شاهد تمایل طراحان به نقوش قبلی هستیم.
عصر گوبلن: وجه تسمیه این دوره بخاطر تأثیر گرفتن نقوش قالی‌ها از طرح‌های فرانسوی به نام گوبلن است، در واقع می‌توان گفت طرح‌های قالی در این دوره اصالت خود را از دست می‌دهند. نقشهای اوبوسن و ساونری که همگی گوبلن خوانده می‌شوند، یکسر از فرانسه می‌رسید و بر دست نقاشان کرمانی باسمه برداری می‌شد و به کارگاه می‌رفت شاید بتوان گفت که در همین دوره‌است که موتیفی به نام گل فرنگ وارد قالی‌های ایران می‌شود.
به‌طور کلی آنچه موجب شهرت طرح‌ها و نقوش کرمان شده‌است، استفاده از موتیف‌های بسیار ریز که به صورت گسترده در زمینه قالی پخش شده‌اند و یک طرح پرکار را به وجود آورده‌اند. نکته قابل ذکر دیگر این است که طراحان کرمانی از نقوش گل و برگ و درخت استفاده کرده و می‌کنند. شرکت سهامی فرش کرمان نیز با بیش از ۶۰ سال سابقه از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان فرش‌های اصیل کرمان است. از جمله طرح‌های معروفی که در کارگاه‌های قالیبافی کرمان بافته می‌شود به طرح‌هایی چون سبزیکار، طرح‌های تصویری و افشان می‌توان اشاره کرد که بهترین طرح‌های سبزیکار اغلب در حوزه قالیبافی راور بافته می‌شود و مهم‌ترین آنها عبارتند از: طرح حافظ، لیلی و مجنون، خیام و منظره. طرح‌های افشان به ویژه افشان شاه‌عباسی که شاید برترین آنها در دوره معاصر، حاصل دست توانای طراحان خاندان شاهرخی بوده‌است و نیز نقوش قاب قرآنی، انواع درختی، گلدانی تلفیقی از دیگر طرح‌های معروف کرمان است و انواع گل فرنگ طرح‌های گوبلنی در اوایل سده سیزدهم هجری شمسی بخش مهمی از طرح‌های منطقه کرمان را به خود اختصاص داد که برگرفته از هنرهای تزئینی غیرایرانی بود و طرح‌های شکارگاه، بازوبندی، خشتی و لوزی خاتم از دیگر طرح‌های این منطقه هستند.[۱۰۱]
در مورد طرح‌های رایج امروزی در کرمان نویسندگان کتاب‌های مقدمه‌ای بر شناخت قالی ایران و فرشنامه ایران معتقدند که این طرح‌ها عبارتند از: طرح‌های خوشه انگوری، سبزیکار چمنی، گلدانی و درختی، ستونی ۳۳ پل، برگ چغندری، قاب قرآنی، بته جقه‌ای، لچک ترنج کف ساده و همچنین نقشه‌های گل فرنگ و گوبلن یا نقشه‌های شکارگاه و افشان، بازوبندی، خشتی.[۱۰۲] به‌طور کلی قالی‌های کرمان را می‌توان به دو گروه شهری‌باف و عشایری‌باف تقسیم کرد که شهر کرمان مهم‌ترین مرکز عرضه قالی‌های شهری باف و سیرجان مهم‌ترین مرکز عرضه فرش‌های عشایری هستند.[۱۰۱]
پته کرمان
پته
پته دوزی نوعی از رودوزی‌های ایرانی است که طی آن تمام سطح پارچه بوسیلهٔ بخیه‌های نخی و رنگین پوشیده می‌شود و هنرمندانی که اکثراً نیز از زنان و دختران خانه‌دار هستند با کمک سوزن نقوشی ذهنی را که الهام گرفته از پندارها و بینشهای شخصی شان است بر زمینهٔ پارچهٔ پشمی ضخیمی به نام «عریض» می‌نشانند.[۱۰۳]
هنر معرق روی چوب یکی از رشته‌های پر پیشینه صنایع‌دستی است که به نسبت سایر صنایع دارای قدمت بیشتری است این هنر صنعت که ابتدا تلفیقی از چوب و فلز بود، به کمک ذوق و اندیشه معرق سازان هنرمند ایرانی تغییر شکل داد و صنعتگران کشورمان به‌جای یک نوع چوب که معمولاً متن اصلی دست‌ساخته‌ها را تشکیل می‌داد به استفاده از انواع چوب بارنگ‌های مختلف پرداختند این هنر در بیشتر شهرهای استان کرمان رواج دارد.
گبر دوزی یا زرتشت دوزی
قدمت این هنر به ایران باستان بازمی‌گردد. به همین دلیل است که آن را «زرتشت دوزی» هم نامیده‌اند. در گبر دوزی، اغلب از رنگ‌های روشن و دل‌انگیزی چون سبز، سرخ و سفید استفاده می‌کنند. طرح‌هایی که در این هنر به کار می‌رود، اغلب درختان سرو، گل‌های میخک، هدهد، مرغ، خروس و اشکال هندسی هستند.[۱۰۴]
قلم‌زنی هنر کندن نقوش بر اشیاء فلزی است. این هنر همواره با سبک ایرانی ملازمت داشته و نقوش آن گل‌وبته‌های اسلیمی و ختایی بوده‌است. در کندن فلز از قلم فولادی و چکش مناسب با آن استفاده می‌شود. در حال حاضر بیشتر بر روی مس و برنج قلم‌زنی می‌شود و استان کرمان یکی از اصلی‌ترین مراکز قلم‌زنی ایران است.
نقشه‌کشی فرش
قالی و کلیم ایرانی هنوز جزء اشیاء نفیس و گران‌بها محسوب می‌شود و زینت‌بخش بناهای مجلل کشورهای دنیا هستند. از علل که باعث شهرت قالی و گلیم‌های کرمان شده نقشه‌های بی‌مانند و متنوع آن می‌باشد که به‌وسیله نقاشان باذوق و زبردست قرن‌ها متمادی طراحی و رنگ‌آمیزی شده‌است. از طرح‌ها و نقشه‌های مهم استان می‌توان به طرح موسی خانی، سبزیکار، سرام، قاب قرآنی، ستونی، نسترنی و … اشاره نمود.
ظروف مسی
بادیه مسی کار مسگران کرمانی متعلق به دوران قاجاریه با نقش و خط. عکس: علی اکبر عبدالرشیدی
کرمان یکی از معروفترین شهرها در زمینه مسگری است و صنایع دستی مس از صنایع دستی مهم کرمان محسوب می‌شود.
کرمان از شهرهایی است که بزرگراه‌های متعددی در آن احداث شده‌است تا از بار ترافیک درون شهر کاسته شود. البته تا حدودی مؤثر بوده‌اند اما با این وجود همچنان ترافیک شهری کرمان در برخی ساعات بالا است.[نیازمند منبع]
گلزار بزرگ شهدای کرمان: گلزار شهدای کرمان که در ناحیه کوهپایه ای شهر کرمان و در کنارکوه‌های مسجد صاحب الزمان قرار گرفته‌است، محل مزار شهدای کرمان و همچنین قاسم سلیمانی است.
کلانشهر کرمان به عنوان مرکز سیاسی، فرهنگی و صنعتی منطقه جنوب شرق قرار دارد و از این نظر اهمیت بسیاری در ترابری منطقه دارد.
پایانه مسافربری آدینهٔ کریمان
شهری
در شهر کرمان پل‌های روگذر و زیرگذر بسیاری وجود دارد و این پل‌ها به کاهش ترافیک در برخی از نواحی این شهر کمک بسیاری کرده‌است.
کلانشهر کرمان دارای خطوط اتوبوسرانی و تاکسیرانی فعال و پرتردد است. تعداد اتوبوس‌های خط واحد کرمان به بیش از ۳۰۰ دستگاه رسیده‌است.[۱۲۰] کرمان همچنین یکی از معدود شهرهایی است که طرح کارت الکترونیکی اتوبوس را به صورت جدی پیاده‌سازی کرده‌است و در این زمینه به شکلی مؤثر فرهنگ‌سازی شده‌است.
احداث قطار شهری کرمان به تصویب شورای شهر کرمان رسیده‌است و در صورت تصویب در مراجع قانونی بالادست و نیز تأمین اعتبارات لازم، ساخت آن در سال‌های آینده آغاز خواهد شد. تعداد خطوط، مسیر و ابتدا و انتهای هر خط، نوع سامانه، ظرفیت، سرعت تجاری، طول، تعداد و موقعیت ایستگاه‌ها و سایر ویژگی‌ها پس از تصویب نهایی مشخص خواهد شد. با این حال محتمل‌ترین گزینه، خط شرقی - غربی، از ورزشگاه امام علی، واقع در انتهای غربی بلوار جمهوری و در نزدیک فرودگاه بین‌المللی کرمان، تا میدان شهدا (فلکه مشتاقیه) است. بنابر اظهار شهردار کرمان، سامانه‌های مترو و قطار شهری (LRT) منتفی شده و تنها سامانه مورد نظر تراموا است.[۱۲۱][۱۲۲]
در آبان ماه سال نود و چهار شهرداری کرمان از مترو به عنوان ترابری عمومی کرمان و در کنار آن تراموا خبر داد. همچنین با ایجاد سازمان قطارشهری کرمان و حومه موافقت شد.
شرکت بین‌المللی هوایی ماهان ایر متعلق به کرمان است و از کرمان به دنیا معرفی شده‌است. پروازهای کرمان به اقصی نقاط ایران و جهان در حال انجام است. این شرکت در سال ۱۹۹۲ میلادی در کرمان تأسیس شد.[۱۲۳]
پایانه مسافربری جدید کرمان که در خرداد ماه سال۱۳۹۲ افتتاح شده‌است. این پایانه با نام آدینه کریمان در شهر کرمان و در سه طبقه ساخته شده و مجهز به هتل و امکانات جانبی نیز هست و بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین پایانه مسافربری جنوب شرق ایران ویکی از بزرگ‌ترین‌ها در کشور است.
راه‌آهن
ایستگاه راه‌آهن کرمان در سال ۱۳۵۶ افتناح شده‌است.[۱۲۴] همزمان با آغاز ساخت یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های فولاد در شهر بافت عملیات مطالعاتی ساخت راه‌آهن سیرجان بافت آغاز شده و همچنین با وصل راه‌آهن سیرجانبافت به کرمان سیرجان بیش از پیش از موقعیت صنعتی و اقتصادی برخوردار خواهد شد. همچنین با وصل خط راه‌آهن سیرجان شیراز سیرجان به به همراه کرمان چهار راه بزرگ ترانزیتی ریلی خواهند شد که علاوه بر رشد صنعتی قابل توجه اشتغال زایی بی نظیری خواهد داشت
کلانشهر کرمان یکی از شهرهای در حال توسعه و با رشد سریع در ایران است و در سال‌های اخیر عملاً به عنوان مرکزیت جنوب شرق ایران شناخته شده و سالانه شاهد مهاجرت به خود است به‌طوری‌که طی سال‌های ۸۵ تا ۹۰ حدود ۱۰۰ هزار نفر به کرمان مهاجرت کردند. در کلانشهر کرمان هم‌اکنون طرح‌های بزرگ شهری با سرعت بالا در حال اجراست.
طرح فاضلاب کرمان که با کندی در حال پیشرفت است و مشکلاتی را برای آسفالت خیابان‌ها و بزرگراه‌ها ایجاد نموده‌است.
ترافیک سنگین و نیمه سنگین (در بعضی نقاط شهر) در ساعاتی از روز و شب، که به دلیل موارد زیر است:
نبود سامانه ترابری مناسب مانند مترو
متناسب نبودن ظرفیت برخی خیابان‌ها با حجم انبوه و رو به رشد وسایل نقلیه به ویژه خودروها و همچنین وجود تقاطع‌ها و چهارراه‌های بسیار. (که البته که با ساخت پل‌های روگذر و زیر گذر در نقاط مختلف شهر رو به بهبود است)
وجود برخی ادارات، کارخانه‌ها و انبارها در مرکز شهر.
حاشیه‌نشینی: عمدتاً به دلیل مهاجرت بی‌رویه روستاییان و اهالی سایر شهرهای استان به مرکز استان رخ داده‌است.
رسانه‌ها
دیداری
شبکه استانی کرمان: در حال حاضر شبکه استانی کرمان به صورت بیست و چهار ساعته برنامه دارد.[۱۲۵]
شنیداری
رادیو کرمان رسانه مهم استانی است که در شهر کرمان فعال است و علاوه برآن کلیه شبکه‌های رادیویی در شهر کرمان قابل دریافت هستند. از ابتدای دی‌ماه ۱۳۹۱ رادیوی مرکز کرمان ۲۴ ساعته شد.[۱۲۶]
بهداشت و درمان
افراد زیادی از استان‌های مجاور از جمله هرمزگان و سیستان و بلوچستان برای درمان به شهر کرمان مراجعه می‌کنند. اخیراً نام کرمان در لیست ۱۰۰۰ شهر پاک دنیا نیز ثبت شده‌است.
کرمان، از قطب‌های پیوند کبد و کلیه ایران
کرمان یکی از سه قطب پیوند اعضا در ایران است. عمل‌های سخت و فوق حرفه‌ای پیوند اعضا در کرمان که یکی از سخت‌ترین آنها کبد است، به عنوان قطب پیوند کبد و کلیه کشور انجام می‌شود و بیماران بسیاری از شهرهای دیگر ایران مراحل مداوای خود را در کرمان سپری می‌کنند. بخش پیوند اعضای بیمارستان بزرگ افضلی پور کرمان یکی از مراکز مهم و حرفه‌ای پیوند اعضای ایران است.[۱۲۷]
موقعیت خاص استان کرمان از نظر منابع انسانی متخصص، توان معدنی و کشاورزی، جاذبه‌های سیاحتی، اقتصادی متکی بر تولید را برای این منطقه به ارمغان آورده‌است. وجود دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، صنایع مادر خصوصاً در زمینه صنعت و معدن و مراکز بزرگ کشاورزی و حضور نیروهای متخصص بسترساز مجموعه‌ای به نام مرکز بین‌المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی شده‌است.
این مرکز در انتهای جاده هفت باغ علوی در محدوده‌ای به وسعت ۲۰۰۰ هکتار و در فاصله ۲۷ کیلومتری شهر کرمان و در جوار شهر تاریخی ماهان واقع گردیده‌است. سنگ بنای این مجموعه در پی تفاهم نامه بین وزیر وقت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و عبدالسلام فیزیکدان پاکستانی (رئیس وقت فرهنگستان علوم جهان سوم (گذاشته شده‌است. بر اساس ماده واحده مصوب سال ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی این مجموعه تأسیس گردید و اساسنامه آن در سال ۱۳۷۷ به تصویب هیئت وزیران رسید.[۱۳۹]
پیست اسکی سیرچ: این پیست که مهم‌ترین و تنها پیست اسکی جنوب شرق کشور است، در منطقه سیرچ در نزدیکی شهر کرمان واقع شده‌است و از نواحی مهم ورزش‌های زمستانی منطقه جنوب شرق کشور محسوب می‌شود.[۹۱]
پیست اسکیت: این پیست اسکیت با مساحت ۸۰۰ مترمربع در بوستان شهید باهنر کرمان قرار دارد.[۱۴۱]
تیم‌ها و باشگاه‌های ورزشی
باشگاه صنعت مس کرمان
در حال حاضر مهم‌ترین باشگاه ورزشی کرمان باشگاه مس کرمان است. این باشگاه در رشته‌های مختلف ورزشی تیم‌های زیادی را در لیگ‌های برتر و سایر لیگ‌ها سازماندهی و حمایت می‌کند.[۱۴۰]
تیم هندبالمس کرمان در لیگ برتر حضور دارد. این تیم‌ها سابقه حضور در جام باشگاه‌های آسیا را دارند. تیم هندبال صنعت مس کرمان در لیگ برتر ۹۸–۹۹ باشگاه‌های ایران به مقام قهرمانی دست یافت. تیم هندبال مس کرمان در فصل ۹۴–۹۵ لیگ برتر ایران عنوان سومی را از آن خود کرد.[۱۴۲]
تیم بسکتبال مس کرمان در لیگ برتر بسکتبال حضور دارد.
گروه کوهنوردی جوپار اولین گروه مدون است که پس از هیئت کوهنوردی در استان کرمان شکل گرفت.[۱۴۵]
میزبانی‌ها
کرمان در مهر ماه سال ۹۲ میزبان مرحله انتخابی رقابت‌های فوتبال قهرمانی جوانان زیر ۱۹ سال آسیا در گروه چهارم بود. در این گروه تیم‌های ملی ایران، عربستان، تاجیکستان و لبنان حضور داشتند. میزبانی این رقابت‌ها یکی از مهم‌ترین میزبانی‌هایی بود که کرمان در طول تاریخ ورزشی خود بر عهده داشته‌است.
↑تاریخ کرمان، احمدعلی خان وزیری، محمدابراهیم باستانی پاریزی (مصحح)، صص ۱۰۱۲، نشر علم (۳۱ تیر، ۱۳۸۵)، شابک: ۹۶۴-۴۰۵-۶۲۸-۰
↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۸.
↑ ۲۱٫۰۲۱٫۱۲۱٫۲۲۱٫۳خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام سایت شهرداری کرمان وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
↑ ۲۲٫۰۲۲٫۱۲۲٫۲خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ReferenceA وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
↑تاریخ‌گیتی‌گشا؛ ص ۶۰ و فارسنامه ناصری؛ ج۱، ص ۶۰۹).
↑لسترینج، گای (۱۳۹۳). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. تهران: علمی و فرهنگی. ص. ۳۲۱. شابک۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۵-۸.
↑ ۶۵٫۰۶۵٫۱کرمان در آینهٔ گردشگری، سیدمحمدعلی گلاب‌زاده
↑ ۶۶٫۰۶۶٫۱۶۶٫۲۶۶٫۳۶۶٫۴۶۶٫۵۶۶٫۶۶۶٫۷خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ReferenceB وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
2006 compilation album by Kottonmouth KingsHidden Stash IIICompilation album by Kottonmouth KingsReleasedNovember 21, 2006Recorded2005-2006LabelSuburban NoizeProducerBrad Daddy XKottonmouth Kings chronology Koast II Koast(2006) Hidden Stash III(2006) Cloud Nine(2007) Professional ratingsReview scoresSourceRatingAllMusic[1] Hidden Stash III is the second B-sides and rarities collection from the Kottonmouth Kings, released on November 21, 2006, and is a 3-disc CD-DVD combo.[...
Peracarida De zeekomma Diastylis laevis Taxonomische indeling Rijk:Animalia (Dieren)Stam:Arthropoda (Geleedpotigen)Onderstam:Crustacea (Kreeftachtigen)Klasse:Malacostraca (Hogere kreeftachtigen) Superorde PeracaridaCalman[1], 1904 Afbeeldingen op Wikimedia Commons Peracarida op Wikispecies (en) World Register of Marine Species Portaal Biologie De Peracarida zijn een superorde van kreeftachtigen die behoren tot de klasse Malacostraca. Anatomie Algemeen bouwplan van de mand...
هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (أبريل 2019) كيم تود معلومات شخصية الميلاد 15 أبريل 1970 (53 سنة)[1] مواطنة الولايات المتحدة الحياة العملية المدرسة الأم جامعة مونتانا [لغات أخرى] المهن...
Place in Lower Austria, AustriaBergern im DunkelsteinerwaldView of Bergern from the Ferdinandswarte Coat of armsBergern im DunkelsteinerwaldLocation within AustriaCoordinates: 48°22′N 15°33′E / 48.367°N 15.550°E / 48.367; 15.550CountryAustriaStateLower AustriaDistrictKrems-LandGovernment • MayorRoman Janacek (ÖVP)Area[1] • Total36.53 km2 (14.10 sq mi)Elevation305 m (1,001 ft)Population (2018-01-01)&...
S/S Tärnan av WaxholmAllmäntAndra namnAmaranthTypklass/KonstruktionÅngslupÄgareÅngslupsaktiebolaget UnionenHistorikByggnadsvarvSödra Varvet, StockholmFärdigställd1901Tekniska dataLängd20,07 meterBredd4,90 meterMaskinÅngmaskin47 ihkMaximal hastighet7 knopPassagerare83 S/S Tärnan av Waxholm är en svensk ångslup med hemmahamn i Stockholm. Ångslupen Tärnan byggdes för Waxholms Nya Ångfartygs AB för lokaltrafik till öarna runt Vaxholm och Lindalssundet. Hon såldes till Norrköp...
2001 film by S. J. Suryah KhushiFilm posterDirected byS. J. SuryahScreenplay byS. J. Suryah Dialogues byRajendra Kumar Story byS. J. SuryahProduced byA. M. RathnamStarring Pawan Kalyan Bhumika Chawla CinematographyP. C. SreeramEdited by B. Lenin V. T. Vijayan Kola Bhaskar Music byMani SharmaDistributed bySri Surya FilmsRelease date 27 April 2001 (2001-04-27) Running time177 minutesCountryIndiaLanguageTelugu Kushi (transl. Happiness) is a 2001 Indian Telugu-language romantic com...
Village in Estonia Village in Saare County, EstoniaLümanda-KulliVillageCountry EstoniaCountySaare CountyParishSaaremaa ParishTime zoneUTC+2 (EET) • Summer (DST)UTC+3 (EEST) Lümanda-Kulli is a village in Saaremaa Parish, Saare County, in western Estonia.[1] Until 2014 the village was part of Lümanda Parish and bore the name of Kulli. From 2014 to 2017 the village renamed as Lümanda-Kulli, was part of a newly established municipality Lääne-Saare Parish. Since 2017...
2005 American film For the 1968 British film, see Hammerhead (film). This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Hammerhead: Shark Frenzy – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2015) (Learn how and when to remove this template message) Hammerhead: Shark FrenzyDVD coverGenreActionHorrorScien...
Overview of sports traditions and activities in Singapore The Singapore National Stadium Singaporeans participate in a wide variety of sports for recreation as well as for competition. Popular sports include football, swimming, track and field, basketball, rugby union, badminton, table tennis, and cycling. Many public residential areas provide amenities like swimming pools, outdoor spaces (i.e. street football and basketball courts, running tracks)[1] and indoor sport centres, with fa...
Multinational athletic apparel retailer lululemon athletica inc.Lululemon store in Hong Kong, July 2021TypePublicTraded asNasdaq: LULUNasdaq-100 componentS&P 500 componentISINUS5500211090IndustryRetailFounded1998; 25 years ago (1998)FounderChip WilsonHeadquartersVancouver, British Columbia, Canada[1]Number of locations655 (Jan 2023)[2]Area servedWorldwideKey peopleCalvin McDonald (CEO)Glenn Murphy (chairman)Meghan Frank (CFO)Kristin Brady (CPO)Celest...
Brand of DVR ReplayTVTypeDivisionIndustryDigital video recordersFoundedSeptember 1997 (1997-09)FounderAnthony WoodDefunctDecember 19, 2005 (2005-12-19) (hardware)July 20, 2015 (2015-07-20) (guide service)FateBankruptcyHeadquartersSanta Clara, CaliforniaProductsReplayTV personal video recordersParentDigital Networks North America ReplayTV was a former DVR company that from 1999 until 2005, produced a brand of digital video recorders (DVR), a term synonym...
Constituency in the Bono Region of Ghana Dormaa Westconstituencyfor the Parliament of GhanaRegionBono Region of GhanaCurrent constituencyPartyNew Patriotic PartyMPAli Maiga Halidu[1] Kwaku Agyemang Manu is the member of parliament for the constituency. He was elected on the ticket of the New Patriotic Party (NPP) won a majority of 953 votes[2] to become the MP. He had succeeded Yaw Asiedu-Mensah who had represented the constituency in the 4th Republic parliament on the ticket ...
American professional wrestler Angel MedinaAngel Medina in March 2013Born (1972-02-28) February 28, 1972 (age 51)[1]New York City, U.S.[1][2]Professional wrestling careerRing name(s)AngelThe KingpinNewyorkicanNY Rican BaldieSpanish AngelBilled height6 ft 2 in (188 cm)[3]Billed weight250 lb (113 kg)[3]Billed fromFordham Road in The Bronx[3]Trained byJohnny Rodz[3]Debut1996[3] Angel Medina (born Februa...
Historic site in New South Wales, AustraliaLiverpool WeirLocation of Liverpool Weir in SydneyLocationGeorges River, Heathcote Road near Newbridge Road, Liverpool, Sydney, New South Wales, AustraliaBuilt1836[1]ArchitectDavid Lennox New South Wales Heritage RegisterOfficial nameLiverpool Weir Bourke's DamTypestate heritage (complex / group)Designated13 August 2010Reference no.1804TypeWeirCategoryUtilities – WaterBuildersConvict labour, directed by Captain WH Christie Dam in Liver...
French Leon Gambetta-class cruiser Jules Ferry at sea, 1905–1911 History France NameJules Ferry NamesakeJules Ferry, French statesman Ordered28 June 1900 BuilderArsenal de Cherbourg Cost29,897,875FF Laid down19 August 1901 Launched23 August 1903 Commissioned1 June 1907 Stricken19 January 1927 FateSold for scrap, 1928 General characteristics Class and typeLéon Gambetta-class armored cruiser Displacement12,550 t (12,352 long tons) Length148.35 m (486 ft 9 in) (o/a) Beam21...
Black WidowNatasha Romanoff (Scarlett Johansson) in una scena del filmLingua originaleinglese Paese di produzioneStati Uniti d'America Anno2021 Durata133 min Rapporto2,39:1 Genereazione, avventura, fantascienza RegiaCate Shortland Soggettopersonaggi creati da Marvel Comicsstoria di Jac Schaeffer e Ned Benson SceneggiaturaEric Pearson ProduttoreKevin Feige Produttore esecutivoScarlett Johansson, Victoria Alonso, Louis D'Esposito, Brad Winderbaum, Nigel Gostelow Casa di produzioneMarvel...
Head of the Chinese Government Not to be confused with Premier of the Republic of China. Premier of the State Council of the People's Republic of China中华人民共和国国务院总理National Emblem of the People's Republic of ChinaFlag of the People's Republic of ChinaIncumbentLi Qiangsince 11 March 2023State Council of the People's Republic of ChinaStyle Premier (总理)(informal) His Excellency (阁下)(diplomatic) TypeHead of governmentMember ofPlenary Meeting of the State Counci...
International sporting eventWomen's football tournament at the 2011 Pan American GamesVenueOmnilife StadiumDatesOctober 18–27Competitors143 from 8 nationsMedalists Canada Brazil Mexico«2007 2015» Football at the2011 Pan American GamesTournamentmenwomenSquadsmenwomenvte The women's association football tournament at the 2011 Pan American Games was held in Guadalajara, Mexico at the Omnilife Stadium from October 18 to October 27. Associations ...
.jpg){kind=small}
_Empire_-_Circa_480BC.png)
