Navarrete

Navarrete
	Errioxako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Errioxa
Alkatea	Julio Victor Laguens Velasco (en)
Izen ofiziala	Navarrete
Posta kodea	26370
INEk ezarritako kodea	26105
Geografia
Koordenatuak	42°25′45″N 2°33′40″W / 42.429166666667°N 2.5611111111111°W
Azalera	28,49 km²
Altuera	512 m
Mugakideak	Fuenmayor, Logroño, Lardero, Entrena, Medrano, Hornos de Moncalvillo, Sotés, Huércanos eta Cenicero
Demografia
Biztanleria	3.040 (2023); 24 (2022)
Dentsitatea	107 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	XII. mendea
Ordu eremua	UTC+01:00
Matrikula	LO
	navarrete.es

Artikulu hau Errioxako udalerriari buruzkoa da; Arabako herria gaitzat duena beste hau da: «Navarrete (Bernedo)»

Navarrete Errioxako ipar eta erdialdean dagoen udalerria da, 2005ean 2.613 biztanle zituena. Logroño hiriburutik 10 kilometro mendebaldera kokaturik dago eta Donejakue bidea igarotzen da bertatik.

Izena

Navarrete izenaren jatorria euskaran dago eta "Nafarren atea" esan nahi du. Historian zehar hainbat eratan idatzita agertzen da, Navarrete (1196), Nauarret (1200 eta 1214), Nauarreth (1214) edota Navarreta (1483)^[1].

Geografia

Udalerriaren gehiengoa Iregua ibaiaren glazis batean kokaturik dago, gaur egun Daroca ibaiak zeharkatzen badu ere. Terrazak mailaz jaisten dira hegoaldetik iparraldera. Udalerriko punturik altuena Dehesa la Verde izeneko tokia da, 804 metrotako altueran. Dehesa mendiaren tontorra udalerriaren mugetatik kanpora gelditzen da.

Herrigunea Tedeón muinoaren hegoaldeko maldan kokatzen da. Muino honek 548 metrotako altuera du^[2].

1930an Valbornedo urtegia inauguratu zen^[3]. Navarrete eta Fuenmayor herrietako 800 hektarea inguru ureztatzeko erabiltzen da bildutako ura.

Historia

Udalerrian egindako indusketa arkeologikoek erakusten dute Dehesa la Verde eremuan sukarrien lantegi bat izan zela aurrehistorian. Brontze Aroko lantza bat ere aurkitu da eta erromatarren aztarnak ere bai, izan ere K.a. I mendean Tarraco eta Asturica Augusta arteko errepideak zeharkatzen baitzuen ingurua.

X eta XI. mendean Iruñeko Erresumak sorturiko herrigune bat izango zela pentsatzen da Tedeón muinoaren gainean, horregatik izango luke Navarrete izena. Hiriaren sorrera ordea 1195ean kokatzen da, urte horretan jaso baitzuen hiri forua Alfontso VIII.a Gaztelakoaren eskutik^[4]. Garai hartan Gaztelak Errioxa konkistatu zuen eta Nafarroari aurre egiteko hiriak ezarri zituen mugan, horregatik Logroño eta Naiara artean hiri hau ezarri zuen.

Donejakue bidea ezartzeak garapena ekarri zion herriari, hori erakusten dute San Joan Akrekoaren ospitalearen hondarrek, hiriaren sarreran aurkitzen direnak. Hurrengo urteetan ezegonkortasun politiko handia izan zen eta Navarrete gotortu egin zen babes egiturak eraikiz. Tedeón muinoaren gainean gaztelua altxatu zen. XVI. mendean muga eremua izateari utzi zion eta ordutik aurrerako mendeetan babes elementuak eraitsi egin ziren.

1790an Real Sociedad Económica de La Rioja elkartearen sortzaileetako bat izan zen Navarrete^[5].

Ekonomia

Ardogintza

Herria Errioxako ardoaren ekoizle nagusietakoa da "Errioxa Altua" azpieskualdean. 11 upategi daude Navarreten eta mahastiek 1.089 hektarea hartzen dituzte.

Eltzegintza

Errioxan eltzegintza erdigune bakarra Navarrete izan da eta Espainia iparraldeko garrantzitsuenetakoa ere bada. XIX. mendearen erdialdera inguruko eltzegileen gainbehera etorri arren Navarretek jarduerarekin jarraitu zuen. Buztina Tedeón muinotik eta Dehesa la Verdetik ateratzen zen. XX. mende hasierako hainbat tximini mantentzen dira oraindik.

2009tik aurrera urtero N.A.CE. feria antolatzen da herrian, izena Navarrete, Alfarería y Cerámica-ren akronimoa da^[6].

Biztanleriaren bilakaera

Ondasun nabarmenak

Navarreteko herrigunea Ondasun Historiko-Artistiko izendatu zuten 1970ko martxoan. Tedeón muinoaren hegoaldeko maldan hedatzen da eta dagoeneko gaztelua existitzen ez bada ere Erdi Aroko kaleen egitura mantentzen da. Honi Donejakue bidea gehitzen zaio, hau ere ondasun nabarmena izendatu zena 1978an eta 1993an Gizateriaren ondare bihurtu zena.

Honako hauek dira eraikin aipagarrienak:

Jasokundeko Andre Mariaren eliza: 1553an eraikitzen hasi eta XVII. mendean amaitu zena. Hiru habearte ditu eta erretaula barroko aipagarri bat^[7].
Gertaera Onaren Andre Mariaren baseliza
Jesusen Andre Mariaren baseliza
San Joan Akrekoaren Ospitalearen hondarrak: 1185an eraiki eta XIX. mendean eraitsi zena. Haren ataria herriko hilerrira aldatu zen^[8].
Harresia: XII eta XIV. mendeen artean eraiki zen. Gaur egun hondar batzu baino ez dira gelditzen.
Kondearen jauregia: Gaur egun udaletxea da.

Kaleak:

Kale nagusi goiena eta barrena: Herriko monumentu multzo nagusia da. XVI, XVII eta XVIII. mendeetako eraikina ditu alboetan.
Certijos eta Cocinos: kaleen arteko pasabideak dira^[9].
Alhondiga: Plaza, terraza mailakatua eta eskailerak osatzen duten multzoa, elizaren mendebaldean kokaturik dagoena.
Cuesta del Caño

Besterik:

Plaza nagusiko iturria: 1884an ezarri zen eta erromesen ezinbesteko geralekua da. Alboan du emakume navarretearraren omenezko eskultura.
Corcuetoseko kapitel erromanikoa: Dagoeneko existitzen ez den Corcuetos herrixkan 1952an aurkituriko kapitela da.

Kultura

Jaiak

Andra Mari eta San Roke jaiak abuztuaren 14 eta 19 artean izaten dira, eta irailaren 29an esker oneko jaia ospatzen da. Uztailean Santitas jaia antolatzen da herriko eltzegintza jarduera omentzeko.

Kirolak

Club Deportivo Tedeón da herriko futbol taldea^[10]. 1947an sortu zen eta hirugarren mailan jokatzen du. Unión Deportiva Navarrete eskubaloi taldea ere badu.