| María Teresa León |
|---|
![]()
(2022) |
|
| Jaiotzako izen-deiturak | María Teresa León y Goyri |
|---|
| Jaiotza | Logroño, 1903ko urriaren 31 |
|---|
| Herrialdea |  Espainia |
|---|
| Lehen hizkuntza | gaztelania |
|---|
| Heriotza | Majadahonda, 1988ko abenduaren 13a (85 urte) |
|---|
|
| Ezkontidea(k) | Rafael Alberti (1932 - 1988ko abenduaren 13a) |
|---|
| Seme-alabak | |
|---|
| Familia | |
|---|
|
| Heziketa | Institución Libre de Enseñanza |
|---|
| Hizkuntzak | gaztelania |
|---|
|
| Jarduerak | idazlea, gidoilaria, editorea, itzultzailea, antzerkigilea, haur literaturaren idazlea, eleberrigilea, poeta eta ipuingilea |
|---|
| Kidetza | Commemorative plaque to the Lyceum Club Femenino, Madrid (en)  |
|---|
| Mugimendua | Las Sinsombreroa |
|---|
| Genero artistikoa | antzerkia
saiakera
olerkigintza
biografia
Gidoia |
|---|
|
    |
María Teresa León Goyri (Logroño, Errioxa, 1903ko urriaren 31 – Madril, 1988ko abenduaren 13a) 27ko belaunaldiko espainiar idazlea izan zen. Bizitzea egokitu zitzaion garai gatazkatsuarekin konprometitutako emakumea, kritika eta konbentzio sozialei aurre eginez.[1]
Biografia
Maria Teresaren gurasoak Ángel León eta Oliva Goyri izan ziren, izeba berriz, María Goyriren (Ramón Menéndez Pidalen emaztea).[2]Eragin handia izan zuten izeba-osabak bere hezkuntzan, batez ere bere izeba Maríak.
Filosofia eta Letretan doktoretza lortu zuen lehen emakume espainiarra izan zen Maria Teresa baita Espainiako Unibertsitatean irakatsi zuen lehen emakumea ere (Espainiako lehen emakumeak 1872-1910, Consuelo Flecha García ).Haurtzaroa Madril, Bartzelona eta Burgos artean igaro zuen. Hezkuntzako Erakunde Askean ikasi zuen eta Filosofia eta Letretan lizentziatu zen. Horrela, María Teresa bere bizitza osoan markatu eta definitu zuen ingurune kultu eta ilustratu batean hazi zen.[3]
Zailtasunak izan zituen ikasketak hamalau urte baino gehiagoz jarraitzeko interesa agertu zuelako.Horrela, garai hartan "ez oso eraikitzailetzat" jotzen ziren irakurketengatik bere adiskideekin izan zituen lehen liskarren ondoren, mojen eskolatik bota egin zuten, besteak beste, berak zioenez, batxilergoa egiten tematzeagatik: Madrilgo Sagrado Corazón de Leganitos ikastetxetik bota zuten emeki-emeki, batxilergoa egiten tematzen zelako, negar egiten zuelako, debekatutako liburuak irakurtzen zituelako... [4]
1919ko abuztuaren 24an, María Cruz Ebrok bere memorietan jasotzen duenez, La muerte de los siete infantes de Lara Burgosko gertaera historikoaren antzezpenean parte hartu zuen, Salemen paperean.
Oso gaztea zela ezkondu zen 1920an (hamazazpi urte zituela), Gonzalo de Sebastián Alfarorekin, eta harekin izan zituen bi seme, Gonzalo eta Enrique. Garai hartan Diario de Burgos- en artikuluak argitaratu zituen Isabel Inghirami ezizenarekin, Gabriele D'Annunzio-ren heroia izenarekin, eta ondoren bere izenarekin. 1928an, Argentinara bidaia egin zuen eta hurrengo urtean bere lehen lanak argitaratu zituen: Cuentos para soñar eta La bella del mal amor. 1929an Rafael Alberti ezagutu zuen eta ezkontza hautsi egin zuen poetarekin Mallorcara joateko. 1932an zibilki ezkondu ziren. Albertik Maria Teresa Leonentzat egin zuen lehen kolaborazioetako bat bere hirugarren libururako ilustrazioak izan ziren, Rosa Fría izeneko ipuin bilduma.Une hartan, Ikasketak Zabaltzeko Batzarrak, Maria Teresa Leoni, Europako antzerki mugimendua aztertzeko pentsioa eman zion, eta Berlin, Sobietar Batasuna, Danimarka, Norvegia, Belgika eta Herbehereetatik bidaiatzen hasi ziren. Beraz,Europako bidaia hasi zuten. Esperientzia hauei esker, bere idazkietarako gai bat izan zuen, gerora dozena bat artikulurekin zabaldu zena, El Heraldo de Madrid- en 1933an argitaratua. Rafael Albertirekin batera, Octubre aldizkariaren fundazioan parte hartu zuen eta bertan Huelga en el puerto argitaratu zuen (1933).
1934an bikotea Sobietar Batasunera itzuli zen eta bertan Sobietar Idazleen Lehen Kongresuan parte hartu zuten, han Máximo Gorki eta André Malraux ezagutu zituzten.[5] 1934ko Asturiaseko Iraultza hasi zenean, bere jarduera politiko eta soziala areagotu egin zen eta Estatu Batuetara bidaiatu zuen kaltetutako langileentzako dirua biltzeko.
Gerra Zibilari hasiera eman zion estatu-kolpeak Eivissan harrapatu zituen, eta handik ihes egitea lortu zuten Alberto Bay Armada Errepublikanoko kapitainak gidatutako lehorreratzeko itsas operazio zapuztuan.[5] Gerra betean Madrilera bizitzera itzuli ziren eta María Teresa Idazle Antifaxisten Aliantzako idazkari bihurtu zen. El Mono Azul aldizkaria sortu zuten.
Madrilgo gerrako bizipenak bi eleberritan islatuko dira, indar handiz: Contra viento y marea eta Juego limpio. Azken horrek karga dramatiko handia du, gordina eta bizia, eta nota autobiografiko garrantzitsuak ditu, aktore talde baten egunerokotasuna kontatzen baitu. Maria Teresa Antzerkiaren Kontseilu Nagusiko zuzendariordea izan zen, eta Espainia errepublikarreko antzerki-enpresa garrantzitsuak jarri zituen zutik, bai egile gisa, bai aktore gisa, bai zuzendari gisa.Gerra piztu zenean, kultura- eta literatura-animazioko jarduera bizia egin zuen gudu-fronteetan, eta Federico García Lorcari eskainitako Gerra Zibileko Erromantzea egiten parte hartu zuen, baita ezkerreko alderdi eta erakundeek konfiskatutako eraikinen artelanak babesteaz arduratuko zen erakunde bat sortzen ere, Idazle Antifaxisten Elkarteak sustatuta, bere etxea b konfiskatu ondoren.Gerra piztu zenean, kultura- eta literatura-animazioko jarduera bizia egin zuen gudu-fronteetan, eta Federico García Lorcari eskainitako Gerra Zibileko Erromantzea egiten parte hartu zuen, baita ezkerreko alderdi eta erakundeek konfiskatutako eraikinen artelanak babesteaz arduratuko zen erakunde bat sortzen ere, Idazle Antifaxisten Elkarteak sustatuta, bere etxea bera anarkistek errekisatu ondoren.
Madrilen eta Valentzian 1937an egin zen Idazle Iraultzaileen II Kongresuan ere parte hartu zuen.
Gerra garaian antzerkian zentratu zen bere lana, Antzokiaren Kontseilu Nagusiko zuzendariorde kargua bete zuen, arlo honetako ekimen ezberdinak sustatuz, "Arte Antzokia eta Propaganda" ren arduraduna izan zen, eta, ondoren, "Antzokiaren gerrillak" izenekoaren arduraduna, Zentroko Armadan, hainbat antzerki-enpresa jarri zituen martxan. Antzerkigile gisa zein eszena zuzendari gisa lan egin zuen eta tarteka aktore gisa ere jardun zuen; Federico García Lorcaren Los Títeres de cachiporra filmeko zuzendaria izan zen eta Arthur Schnitzler-en La cacatúa verde ; La tragedia optimista ere zuzendu zituen, Vsevolod Vichnievsky idazle errusiarraren eskutik, eta aktore gisa ere zuzendu eta parte hartu zuen Albertik berak zuzentzen zuen Numancia bertsioan. Albertiren lan bat zuzendu eta parte hartu zuen: Cantata de los héroes y la fraternidad de los pueblos. Antzerki munduan egindako beste ekarpenetako bat "El Cine, Teatro, Club de la Alianza de Intelectuales Antifascistas" taldea sortzea izan zen.[3]
Baina gerra amaituta eta errepublikarren porrotarekin, erbestera joan behar izan zuen, hasieran Oranera, Frantziara, gero Argentinara eta baita Italiara ere.[3] Parisen bizi izan ziren 1940ko hamarkada bukaera arte, Paris-Mondial irrati frantseserako itzulpenak egin zituzten eta Latinoamerikako emisioetarako esatari lanetan aritu ziren.
Hogeita hiru urtez Argentinan bizi izan ziren eta Aitana alaba bertan jaio zen. Zenbait autoreren arabera (Estébanez), Argentinan lortu zuen prosaren heldutasuna, hogeiko hamarkadan kutsu tradizionaleko lehen ipuinekin hasten den eboluzio baten gailur gisa, Alberti ezagutu ondorengo aro abangoardista batetik igaroz, eta Errepublikatik aurrera errealismo sozialista batekin jarraituz.
Bere gurasoak 1940ko martxoaren 2an iritsi ziren Buenos Airesera, Marseillatik abiatutako Mendoza itsasontzian, eta harekin batera Erromara joan ziren hogeita hiru urte geroago, 1963ko maiatzaren 28an, eta bertan Erroman ezarri zuten bizilekua (hemen azaltzen Memoria de la malenkonia lana). Momentu horretan Alberti bikoteak berriro Europara bidaiak hasi eta Txinara lehenengo bidaia egiten du. Horren ondoren, 1958an idatzi zuten Rafael Albertirekin, Sonríe Txina.[6]
Demokrazia iristearekin batera, Rafael Alberti eta María Teresa León Espainiara itzulti ziren 1977ko apirilaren 27an, baina ez zuen Espainiako etapa berriaz asko gozatuko. Alzheimer gaixotasunak jota, Madriletik gertu dagoen sanatorioan sartu zuten eta 1988ko abenduaren 13an hil zen. Majadahondako hilerrian dago lurperatuta, "loreak inoiz falta ez diren" hilobi batean eta Albertiren bertso bat dago epitafio gisa: "Gaur goizean, maitea, hogei urte bete ditugu".[7]
Lanaren aitorpena
2003an, idazlearen jaiotzaren mendeurrena ospatu zen, eta Alzheimerren gaitzagatik hil zenetik 15 urte bete zirenean, Burgosko erakundeek (nerabezaroa eta gaztaroa igaro zituen tokia), Madrilgo Arte Ederren Zirkuluan Maria Teresa Leon erakusketa antolatu zuten Memoria de un compromiso, (Konpromiso baten memoria) ; Federico García Lorcari, Lope de Vegari, Ramón Menéndez Pidal-i buruzko testu argitaragabeak biltzen dituena lana. Erakusketa hau 27ko belaunaldiko idazlearen nortasun literarioaren oroitzapen eta berreskurapen gisa har daiteke, Rafael Alberti poetarekin izandako harreman luzeak ilundua.[8]
Literatura lana
Antzerkia
- Huelga en el puerto (1933).
- Misericordia.
- La tragedia optimista (1937)
- La libertad en el tejado / Sueño y verdad de Francisco de Goya. (2003).
- La historia de mi corazón (2008).
Eleberria
- Contra viento y marea. Buenos Aires, 1941.
- El gran amor de Gustavo Adolfo Bécquer (una vida pobre y apasionada); Losada S.A., Buenos Aires, 1946.
- Don Rodrigo Díaz de Vivar, el Cid Campeador; Peuser, Buenos Aires, 1954.
- Juego limpio; Goyanarte, Buenos Aires, 1959.
- Doña Jimena Díaz de Vivar, gran señora de todos los deberes; Losada S.A., Editorial, Buenos Aires, 1960.
- Menesteos, marinero de abril; Era, México, 1965.
- Cervantes. El soldado que nos enseñó a hablar; Altalena, Madrid, 1978.
Ipuinak
- Cuentos para soñar; Hijos de Santiago Rodríguez, Burgos, 1928.
- La bella del mal de amor; Hijos de Santiago Rodríguez, Burgos, 1930.
- Rosa-Fría, patinadora de la luna; Espasa Calpe, Madrid, 1934.
- Cuentos de la España actual; Dialéctica, México, 1935.
- Una estrella roja; Ayuda, Madrid, 1937.
- Morirás lejos; Americalee, Buenos Aires, 1942.
- Las peregrinaciones de Teresa; Botella al mar, Buenos Aires, 1950.
- Fábulas del tiempo amargo; Alejandro Finisterre, México, 1962.
Saiakera
- Crónica General de la Guerra Civil; Alianza de Intelectuales Antifranquistas, Madrid, 1939.
- La historia tiene la palabra (noticia sobre el salvamento del Tesoro Artístico de España); Patronato Hispano-Argentino de Cultura, Buenos Aires, 1944.
Zinemarako gidoiak
- Los ojos más bellos del mundo; 1943.
- La dama duende; 1945.
- El gran amor de Bécquer (1946)
Bestelakoak
- Nuestro hogar de cada día; Compañía Fabril Editora, Buenos Aires, 1958.
- Sonríe china. Jacobo Muchnik, 1958.
- Memoria de la melancolía; Losada S.A., Editorial, Buenos Aires, 1970, Biografia. Reeditada por Renacimiento en 2020.
- Cervantes, el soldado que nos enseñó a hablar; Atalena, Madrid, 1978.
Erreferentziak
Kanpo estekak
