Liberri

Liberri
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko aireko ikuspegia, 2023. urtean
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioaurrea
Udalerria	Longida
Administrazioa
Mota	leku
Izen ofiziala	Liberri
Posta kodea	31481
Herritarra	liberritar
Geografia
Koordenatuak	42°46′05″N 1°25′42″W
Garaiera	513 metro
Distantzia	22,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	2 (2020)

Liberri^[1][a] Longida ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2020 urtean 2 biztanle zituen.

Bertako biztanleak liberritarrak dira.

Izena

Liberri toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Liuerri (1174)
• Liverri (1268)
• Liuerre (1279)
• Liuerri (1366)
• Liberri (1534)
• Liberri (1802)
• Liberri (1956)
• Liberri (1996)

Geografia

Liberri Longida ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Pirinioaurrean kokatua, lurra hautsia eta uhindua da, baina, oro har, ez du goragune handirik. Iparraldea menditsuena da, eta hegoaldea nekazaritzakoa. Ibaien pasabidean zehar, alubioien terraza-maila batzuk mailakatuta daude. Mendilerroen oinean ere higadura-glazis zabalak daude. Irati eta Erro ibaiek ibarra sortu zituen.

Klima

Longidak klima azpimediterraneoa dauka. Urteko batez besteko tenperatura 10 eta 13 gradu artekoa da (altueraren arabera aldatzen da), eta prezipitazioak 800 eta 1.000mm bitartekoak (ugariagoak udaberrian eta udazkenean. Urteroko egun euritsuak 80 dira batez beste eta 100 baino gehiago herriko gunerik menditsuenetan.

Jatorrizko landaredia asko gutxitu da gizakiaren eragina dela eta, gaur egun 180 hektarea haritz inguru baino ez dira geratzen. Pinuek 441 hektarea hartzen dituzte, gehienak Austriatik ekarritako pinu lariziar birlandatuak dira baina berezko pinuren bat ere gordetzen da. Birlandatutako pinuak, Urrozgoiti, Ulibeiti, Zarikieta eta Rala herrietan izaten dira, batez ere.

Estazio meteorologikoak

Datu klimatikoak (Agoitz, 1993-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.5	22.0	25.0	29.0	35.0	40.0	40.0	40.0	36.0	30.0	23.0	17.0	40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.9	10.5	14.3	16.7	20.9	25.8	28.5	28.6	24.0	19.1	12.3	9.1	18.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	2.2	6.1	9.2	11.5	15.2	19.5	21.8	21.9	17.9	14.0	8.5	5.4	13.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.5	1.7	4.1	6.3	9.5	13.1	15.2	15.3	11.9	8.9	4.7	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-4.0	-3.1	-1.5	0.8	3.3	7.7	10.2	10.1	6.5	2.5	-1.8	-4.0	-4.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	101.3	87.3	83.7	81.1	70.1	54.3	39.4	32.4	65.7	78.7	103.9	91.1	888.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	70.0	44.8	46.8	67.5	50.6	57.8	58.5	90.0	107.0	82.5	45.8	86.5	107.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.1	12.6	12.0	13.6	12.7	8.0	6.2	6.5	8.5	11.7	15.2	14.6	135.6
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.4	2.4	1.6	0.3	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[3]

---

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

XIX. mendearen lehen erdira arte administrazio berezia izan zuen, jaurerria zelako, eta bertako biztanleek justizia arrunta aukeratzen zuten. 1845eko udal-erreformaren ondoren, toki-araubide erkidearen mende geratu ziren. 1847an, Granada de Egako dukearena zen, eta parrokiako abadea ere aurkezten zuen.

Demografia

2020 urteko erroldaren arabera 2 biztanle zituen Liberrik.^[4]

2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
4	4	6	4	4	4	4	4	4	5	5	3	3	3	3	2	2	3	2	2	2

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara

Ikus, gainera: «pirinioaurrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Longida sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Lizoainibar eta Urraulgoiti ibarrekin hitz egiten zena.^[5]

Koldo Zuazok, 2010ean, Longida atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[6]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Urrozko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Ondasun nabarmenak

• Liberriko jauregia, Erdi Aroko jauregia.

Oharrak

1. /liβ̞éri/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak

1. Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
2. «Liberri - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
3. Agoizko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
4. «Liberri» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
5. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
6. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

• Longida
• Pirinioaurrea
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Datuak: Q12262287
• Multimedia: Liberri / Q12262287