Ez dago kontabilitate ofizialik, baina uste da, 2007an apenas geratuko dela ezagutzen duen jende mordorik. Horregatik, hizkera hori iraungitzat jotzen da, kontrakoa adierazten duen frogarik ezean.
Herriko hizkeraren aztarna anitz dago Orriagako lautadakotoponimian, esaera zaharretan eta eguneroko hainbat hitzetan.
1904an, Iruñeko gotzaindegiko Elizaren Gida eta langileen egoeraren arabera, 1904ko irailaren 1ean, Aurizko hizkera hitz egiten zen Orriagako lautadako herri guztietan, Ahuritze eta Orriaga.
1930eko hamarkadan, Ahuritzeko azpieuskalkiak bere nagusitasuna galdu zuen gaztelaniaren mesedetan, asmo politikoko (Frankismoa) eta izaera ekonomikoko hainbat inguruabar sozialengatik, gaztelaniaren aurrerabidea errazten zutenak. Borondatezko berezko hizkuntzaren galera hori euskaraz hitz egiteko debekuarekin batera gertatu zen. Hala, 1937an erabat debekatu zen bide publikoan euskaraz hitz egitea. Hurrengo urtean, euskara erregistroetatik kanpo uzten da, eta horren atzetik daude auzitegiak, saltokiak, eskritura publikoak, aldizkariak, eskolak, irratiak... Horrela, herri landatarrenetan, edo batzuetan ezta hori ere, euskara familiartera bakarrik baztertuta geratu zen.
Erroibarrera edo Aezkera bezalako egoera antzekoetan dauden beste azpieuskalki batzuekin alderatuta, Aurizko hizkera oso lurralde konkretu batean hitz egitearen berezitasuna aurkezten du, jende kopuru handiarekin. Hala, oso zaila izan zen XX. mendearen amaieran barietate horretako hiztunak aurkitzea.
250 urtetik hona jasaten ari zen euskalduntze-ezaren prozesua 2000ko hamarkadan iritsi zen bere punturik kritikoenera, eta Ahuritzen eta Orriagan Aurizko hizkera eta euskararen kontserbazio-egoera kritikoa izan zen. Ez dago kontabilitate ofizialik, baina uste da, azken hiztuna hil ez bada, apenas geratuko dela ezagutzen duen jende mordorik. Kasurik onenean, bertako lau hiztun egongo dira XXI. mendearen hasieran, eta horiek, ia erabateko segurtasunez, ez dira 2020ko hamarkadan biziko.
Kokapena
Aurizko hizkerako banaketa
Hizkera hau, Aurizkoa, herri hauetan bakarrik hitz egin da:
Prolatiborako atzizkia -tako edo -dako da: neretako (niretzat/niretzako), guretako (guretzat/guretzako), haiendako (haientzat/haientzako), eta abar.
Adjektiboetatik sorturiko adizlagunetan, -ki atzizkia izan ohi dute: ongi, hobeki, ederki eta abar.
Euskalkiaren arabera -st- ala -rtz- aukeratzea dakarten hitzetan, bigarrena erabiltzen da ipar-esteribarreran: bertze, ortzegun, ortzilere, bortz, ertze...
Hainbat hiztunek -(r)eki soziatibo erabiltzen dute: zureki, beaiki (behiarekin)...Hala ere, gehienek "-n"dunak darabiltzate.
I eta U-ren ondorengo "a" ia beti "e" bihurtzeko joera dago. Adibidez: lurre, eztie, makile, igen (euskara batuan: «igan, igo»), maztekie, gatu'et («katu bat»)...
Hiztegia
Herri gehienek artzibarreraz dute izen tradizionala, eta gaur egungoak, euskara batuaz:
Gainera, Aurizperri pareko herria Auritz-Berri edo Ahuritzeperria bezala izendatzen da.
Hiztunak
Hizkera hori ziurrenik desagertua dago 2007tik. Hauxe da hiztun kopuruaren bilakaera historian zehar:
Hiztunak aldaeraren arabera
Hiztunak guztira
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Aurizko hizkera
Aurizko hizkera
Azken hiztunak
Euskal Herriko Ahotsak proiektuaren bidez, hizkera honetako azken hiztunetako batzuk elkarrizketatu ahal izan dira, eremu honetako kulturaren eta hizkuntzaren zenbait alderdi zaindu ahal izateko. Hauek dira Aurizko hizkerako azken euskaldun zaharrak:[3]
Intza Aitak, XX. mendearen hasieran, Aurizko hizkerazko euskararen aditz forma batzuk bildu zituen. Horiek bat datoz, alderdi fonetiko txikiren bat izan ezik, Koldo Artolak urte batzuk geroago bildutakoekin. Hemen Erroibarrera, Artzibarrera eta Aezkera pareko euskalkietarekin batera aurkezten dira, bertan Aurizko hizkera sartu baitzen hasiera batean.[4]
↑Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
