Παροδικά σεληνιακά φαινόμενα

Χάρτης βασισμένος σε απογραφή τριακοσίων TLP από τους Barbara Middlehurst και Πάτρικ Μουρ, που δείχνει την προσεγγιστική κατανομή αναφερθέντων γεγονότων.

Παροδικό σεληνιακό φαινόμενο (transient lunar phenomenon, συντομογρ. TLP) ή σεληνιακό παροδικό φαινόμενο (LTP) ονομάζεται κάθε σύντομης διάρκειας φωτεινή λάμψη (αναλαμπή), ή μεταβολή στο χρώμα ή γενικότερα οποιαδήποτε παροδική μεταβολή στην εμφάνιση ενός τμήματος της επιφάνειας της Σελήνης.

Ιστορία

Οι ισχυρισμοί για παρατηρήσεις παροδικών σεληνιακών φαινομένων έχουν ιστορία τουλάχιστον χιλίων ετών. Μερικά τέτοια φαινόμενα έχουν παρατηρηθεί από πολλούς αυτοπτες μάρτυρες ανεξάρτητα ή από αξιόπιστους επιστήμονες. Παρ' όλα αυτά, εκ φύσεως τα φαινόμενα αυτά δεν μπορούν να αναπαραχθούν ή να ελεγχθούν πειραματικά, ώστε να αποδειχθεί η ύπαρξή τους πέρα από κάθε αμφιβολία και να διαπιστωθούν τα αίτιά τους.

Οι περισσότεροι σεληνολόγοι συμφωνούν ότι φυσικά γεγονότα όπως η διαφυγή αερίων από το υπέδαφος και η πτώση μετεωροειδών ή αστεροειδών που δημιουργεί νέους κρατήρες στη σεληνιακή επιφάνεια συμβαίνουν πραγματικά σε γεωλογικές χρονικές κλίμακες. Οι αντιρρήσεις τους έγκεινται στη συχνότητα τέτοιων γεγονότων.

Ο όρος «παροδικό σεληνιακό φαινόμενο» δημιουργήθηκε από τον Πάτρικ Μουρ σε Τεχνική Αναφορά της NASA (NASA Technical Report R-277: Chronological Catalog of Reported Lunar Events) το έτος 1968.^[1]

Περιγραφή

Οι περιγραφές παροδικών σεληνιακών φαινομένων κυμαίνονται από λάμψεις και ομιχλώδεις κηλίδες μέχρι μεταβολές στο σεληνιακό τοπίο με χαρακτηριστικά μονιμότητας. Ο W. Cameron^[2] ταξινομεί τα LTP σε 5 τύπους:

1. Αεριώδη: Αχλύες, ομίχλες, μικρά σύννεφα και άλλες μορφές αποκρύψεως της σεληνιακής επιφάνειας
2. Ερυθρωποί χρωματισμοί
3. Πράσινοι, γαλάζιοι ή ιώδεις χρωματισμοί
4. Λάμψεις ή αυξήσεις της φωτεινότητας
5. Σκοτεινιάσματα

Υπάρχουν δύο μεγάλοι κατάλογοι παροδικών σεληνιακών φαινομένων.^[1][2] Ο πλέον πρόσφατος περιέχει 2.254 γεγονότα, που χρονολογούνται από τον 6ο αιώνα μ.Χ.. Από τα πιο αξιόπιστα από αυτά, τουλάχιστον το ένα τρίτο προέρχεται από την ευρύτερη περιοχή του κρατήρα Αριστάρχου.

Μερικά επιφανή φαινόμενα

Μερικά από τα γνωστότερα TLP είναι τα παρακάτω:

• Στις 18 Ιουνίου 1178 πέντε ή περισσότεροι μοναχοί του Καντέρμπερι κατέγραψαν μία «αναστάτωση» στη Σελήνη λίγο μετά το ηλιοβασίλεμα. «Υπήρχε ένα φωτεινό καινούργιο φεγγάρι και, ως συνήθως σε αυτή τη φάση τα κέρατά του έγερναν προς τα ανατολικά. Και ξαφνικά το πάνω κέρας χωρίστηκε στα δυο. Από το μέσο του διαχωρισμού του ξεπήδησε ένας φλογερός πυρσός, εκτινάσσοντας σε αρκετή απόσταση φωτιά και σπίθες. Στο μεταξύ το σώμα της Σελήνης από κάτω σφάδαζε και, για να το θέσουμε με τις λέξεις αυτών που μού το ανέφεραν και το είδαν με τα ίδια τους τα μάτια, έκανε σαν ένα λαβωμένο φίδι. Στη συνέχεια, επανήλθε στην κανονική του κατάσταση. Αυτό το φαινόμενο επαναλήφθηκε πάνω από δώδεκα φορές, με τη φλόγα να παίρνει διάφορα καμπύλα σχήματα με τυχαίο τρόπο.... Μετά από αυτούς τους μετασχηματισμούς, η Σελήνη από το ένα κέρας μέχρι το άλλο, δηλαδή σε ολόκληρο το μήκος της, προσέλαβε μια σκοτεινόχρωμη εμφάνιση.» Μία τέτοια περιγραφή κατά τον Μεσαίωνα θα μπορούσε να αντιστοιχεί στη συντριβή σμήνους αστεροειδών πάνω σε μια λεπτή ημισέληνο^[3][4]: Το 1976 ο Jack Hartung πρότεινε ότι αυτή η περιγραφή αντιπροσωπεύει τη γένεση του κρατήρα που αργότερα ονομάσθηκε «Τζορντάνο Μπρούνο». Ωστόσο, μεταγενέστερες μελέτες υποδεικνύουν ότι θα ήταν πολύ απίθανο το γεγονός του 1178 να σχετίζεται με τον σχηματισμό του συγκεκριμένου κρατήρα, ή να ήταν καν αληθινό. Εκατομμύρια τόνοι σεληνιακών θραυσμάτων, από όσα θα εκτινάσσονταν από μία σύγκρουση ικανή να αφήσει έναν κρατήρα διαμέτρου 22 χιλιομέτρων, θα έφθαναν ως τη Γη και θα προκαλούσαν μία εξαιρετικά σφοδρή θύελλα μετεώρων που θα διαρκούσε περίπου μία εβδομάδα. Αλλά καμιά αναφορά μιας τέτοιας αξιομνημόνευτης θύελλας δεν υπάρχει σε κανένα γνωστό κείμενο, από πουθενά στον κόσμο.^[5] Στο φως αυτού του δεδομένου, οι σύγχρονοι ερευνητές υποπτεύονται ότι η ομάδα των μοναχών (των μοναδικών μαρτύρων) είδαν την έκρηξη μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα ενός φωτεινού μετεώρου (βολίδας) που βρισκόταν στην ίδια ευθεία, από την οπτική τους γωνία, με την πολύ μακρινότερη Σελήνη.^[6]
• Τη νύχτα της 19ης Απριλίου 1787 ο Ουίλιαμ Χέρσελ παρατήρησε τρεις λαμπρές ερυθρές κηλίδες στη σκοτεινή περιοχή της Σελήνης.^[7] Πληροφόρησε σχετικώς άλλους αστρονόμους, αλλά και τον βασιλιά Γεώργιο Γ΄. Ο ίδιος ο Χέρσελ απέδωσε το φαινόμενο σε εκρήξεις ηφαιστείων. Οι παρατηρήσεις του έγιναν ενώ ένα βόρειο σέλας κυμάτιζε πάνω από την Πάντοβα της Ιταλίας^[8], κάτι πολύ σπάνιο για τόσο νότιο μέρος. Τα δύο φαινόμενα συνέβησαν αμφότερα λίγες ημέρες πριν από μία κορύφωση του αριθμού των ηλιακών κηλίδων τον Μάιο του 1787.
• Το 1866 ο έμπειρος σεληνιακός παρατηρητής και χαρτογράφος Ιούλιος Σμιτ, παρατηρώντας από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ισχυρίσθηκε ότι ο μικρός κρατήρας Λινναίος είχε μεταβάλλει την εμφάνισή του. Βασισμένος σε παλαιότερα σχέδια του Σρέτερ, καθώς και σε δικές του παρατηρήσεις και σχέδια που έγιναν μεταξύ του 1841 και του 1843, ο Σμιτ δήλωσε ότι ο κρατήρας «σε πλάγιο φωτισμό είναι αδύνατο να φανεί»^[9] (η έμφαση δική του), ενώ σε κάθετο φωτισμό ήταν ορατός ως λαμπρή κηλίδα. Βασισμένος σε επανειλημμένες παρατηρήσεις, έγραψε επιπλέον ότι «ο Λινναίος δεν μπορεί ποτέ να φανεί υπό οιονδήποτε φωτισμό ως κρατήρας συνηθισμένου τύπου» και ότι «μία τοπική μεταβολή έχει λάβει χώρα». Σήμερα ωστόσο ο Λινναίος εμφανίζεται ως ένας κανονικός νεαρός κρατήρας με διάμετρο 2,4 χιλιομέτρων.
• Στις 2 Νοεμβρίου 1958 ο Ρώσος αστρονόμος Νικολάι Κόζυρεφ παρατήρησε μία ημίωρη «έκρηξη» στην κεντρική κορυφή του κρατήρα Αλφόνσου της Σελήνης χρησιμοποιώντας ένα τηλεσκόπιο 122 εκατοστών εφοδιασμένο με φασματόμετρο. Το φάσμα που έλαβε περιείχε ενδείξεις για την παρουσία αερίου που περιείχε άνθρακα, και συγκεκριμένα μόρια C₂ και C₃.^[10] Εμφανίζοντας το δεύτερο φασματογράφημά του, ο Κόζυρεφ πρόσεξε «μία εμφανή αύξηση στη λαμπρότητα της κεντρικής περιοχής του κρατήρα και ένα ασυνήθιστο λευκό χρώμα». Τότε «εντελώς ξαφνικά η λαμπρότητα άρχισε να μειώνεται» και το προκύπτον φάσμα ήταν κανονικό.
• Στις 29 Οκτωβρίου 1963 δύο χαρτογράφοι του Κέντρου Αεροναυτικών Χαρτών και Πληροφοριών, οι James Clarke Greenacre και Edward M. Barr^[11] στο Αστεροσκοπείο Λόουελ, στην Αριζόνα, κατέγραψαν πολύ φωτεινούς ερυθρούς, πορτοκαλί και ροζ χρωματισμούς στη νοτιοδυτική πλαγιά του λόφου «Κεφάλι της Κόμπρας», νοτιοανατολικά της σεληνιακής Κοιλάδας του Σρέτερ, και στο νοτιοδυτικό εσωτερικό χείλος του κρατήρα Αριστάρχου.^[12][13] Αυτή η αναφορά σηματοδότησε μία μεγάλη αλλαγή στη στάση απέναντι στις αναφορές για TLP. Σύμφωνα με τον Γουίλυ Λέυ: «Η πρώτη αντίδραση στους κύκλους των επαγγελματιών αστρονόμων ήταν έκπληξη και αμέσως μετά μια απολογητική στάση απέναντι σε έναν από μακρού εκδημήσαντα μεγάλο αστρονόμο, τον σερ Ουίλιαμ Χέρσελ.»^[14] Σύμφωνα με μια σημείωση της W. Sawtell Cameron (1978, Event Serial No. 778): «Αυτή και οι παρατηρήσεις τους τού Νοεμβρίου άρχισαν το σημερινό ενδιαφέρον στην παρατήρηση της Σελήνης.»^[15] Η αξιοπιστία των ευρημάτων τους πήγαζε από την εξαιρετική φήμη του Greenacre ως άψογου χαρτογράφου, και όχι από κάποιες φωτογραφικές αποδείξεις.
• Λίγες ημέρες αργότερα, τη νύχτα της 1ης προς τη 2η Νοεμβρίου 1963, στο Αστεροσκοπείο του Πικ ντυ Μιντί στα γαλλικά Πυρηναία, ο Ζντένεκ Κοπάλ^[16] και ο Τόμας Ράκαμ^[17] τράβηξαν τις πρώτες φωτογραφίες μιας «ευρείας περιοχής σεληνιακής φωταύγειας».^[18] Το άρθρο του Κοπάλ για αυτό το γεγονός στο περιοδικό Scientific American το μετέτρεψε σε ένα από τα ευρύτερα δημοσιοποιημένα TLP.^[19] Ο Κοπάλ, όπως και άλλοι, είχε την άποψη ότι η αιτία αυτών των φαινομένων μπορεί να ήταν σωματίδια υψηλής ενέργειας από ηλιακές εκρήξεις.^[20]
• Κατά τη διάρκεια της αποστολής Απόλλων 11 το 1969 το κέντρο ελέγχου στο Χιούστον ανέφερε στο σκάφος: «`Εχουμε μια παρατήρηση που μπορείτε να κάνετε αν έχετε λίγη ώρα εκεί πάνω. `Εχουν αναφερθεί κάποια παροδικά σεληνιακά φαινόμενα κοντά στον Αρίσταρχο.» Αστρονόμοι στο Μπόχουμ της Γερμανίας είχαν παρατηρήσει μια λάμψη στη σεληνιακή επιφάνεια — το ίδιο είδος της αλλόκοτης φωταύγειας που προβλημάτισε παρατηρητές της Σελήνης επί αιώνες. Η αναφορά μεταβιβάστηκε στο Χιούστον και από εκεί στους αστροναύτες. Σχεδόν αμέσως ο Μάικλ Κόλινς απάντησε: «Ε, Χιούστον, κοιτάζω βόρεια προς τον Αρίσταρχο τώρα και υπάρχει μια περιοχή που είναι αρκετά πιο φωτισμένη από τη γύρω περιοχή. Φαίνεται σαν να έχει κάποιο φθορισμό.»^[21]
• Το 1992 ο Ωντουέν Ντολφύς του Αστεροσκοπείου των Παρισίων ανεφερε ιδιόμορφα χαρακτηριστικά στον πυθμένα του μεγάλου κρατήρα Λάνγκρενου με χρήση τηλεσκοπίου του ενός μέτρου. Ενώ οι παρατηρήσεις της νύκτας της 29ης Δεκεμβρίου 1992 ήταν κανονικές, την επόμενη νύκτα καταγράφηκαν χαρακτηριστικά ασυνήθιστα υψηλής λευκαύγειας και πολώσεως, που δεν μεταβλήθηκαν κατά τα 6 λεπτά που κράτησε η συλλογή δεδομένων.^[22] Παρατηρήσεις που έγιναν τρεις ημέρες αργότερα έδειξαν μία παρόμοια αλλά μικρότερη ανωμαλία στην ίδια περιοχή. Αν και η γωνία παρατηρήσεων για τη συγκεκριμένη περιοχή ήταν κοντά στη γωνία ανακλάσεως του ηλιακού φωτός, αναφέρθηκε ότι το αποτέλεσμα (πλάτος) των παρατηρήσεων δεν ήταν συμβατό με ανάκλαση. Η εξήγηση που προτιμήθηκε ήταν ότι επροκειτο για το αποτέλεσμα σκεδάσεως του φωτός από νέφη αιωρούμενων σωματιδίων που προήλθαν από απελευθέρωση αερίων από το υπέδαφος. Ο ρηγματωμένος πυθμένας του Λάνγκρενου αναφέρθηκε ως μία πιθανή πηγή του αερίου.

Ερμηνείες

Οι ερμηνείες που έχουν δοθεί για τα παροδικά σεληνιακά φαινόμενα εμπίπτουν σε 4 γενικές κατηγορίες: έκλυση αερίων από το υπέδαφος, συμβάντα προσκρούσεως, ηλεκτροστατικά φαινόμενα και κακές συνθήκες παρατηρήσεως.

Απελευθέρωση αερίων

Μερικά TLP μπορεί να προκαλούνται από αέριο που δραπετεύει από κοιλότητες του σεληνιακού υπεδάφους. Αυτά τα συμβάντα υποτίθεται ότι χαρακτηρίζονται από μία ιδιάζουσα κοκκινωπή απόχρωση, ενώ άλλα έχουν εμφανισθεί ως λευκά νέφη ή απροσδιόριστη αχλύς. Τα περισσότερα TLP φαίνεται να συνδέονται με κρατήρες που έχουν ρηγματωμένους πυθμένες, με τις «ακτές» σεληνιακών «θαλασσών» ή με τοποθεσίες που συνδέονται από τους γεωλόγους με ηφαιστειακή δραστηριότητα. Ωστόσο, όλες οι παραπάνω περιοχές είναι από τους πιο συνηθισμένους στόχους όταν παρατηρείται η Σελήνη, και αυτή η συσχέτιση θα μπορούσε να αποτελεί παρατηρησιακή μεροληψία.

Υπέρ της υποθέσεως της απελευθερώσεως αερίων, δεδομένα από το φασματόμετρο σωματιδίων α της αποστολής Lunar Prospector υποδεικνύουν πρόσφατη απελευθέρωση αερίου ραδονίου στην επιφάνεια.^[23] Ειδικότερα, ραδόνιο φαίνεται ότι εξερχόταν από την περιοχή των κρατήρων Αρίσταρχος και Κέπλερ κατά τη διετή διάρκεια της αποστολής αυτής. Οι παραπάνω παρατηρήσεις θα μπορούσαν να ερμηνευθούν από την αργή και οπτικά αδιόρατη διάχυση του αερίου στην επιφάνεια, ή από διάκριτα εκρηκτικά γεγονότα. Προς υποστήριξη της εκρηκτικής απελευθερώσεως αερίων, έχει προταθεί ότι μία περιοχή διαμέτρου περίπου 3 χιλιομέτρων της σεληνιακής επιφάνειας μεταβλήθηκε πρόσφατα από ένα συμβάν απελευθερώσεως αερίων.^[24][25] Η ηλικία της περιοχής πιστεύεται ότι είναι περίπου 1 εκατομμύριο έτη, κάτι που υποδεικνύει ότι τέτοια μεγάλα φαινόμενα επισυμβαίνουν σπάνια.

Συμβάντα προσκρούσεως

Προσκρούσεις μετεωροειδών και μικρών αστεροειδών στη σεληνιακή επιφάνεια συμβαίνουν συνεχώς. Τα πιο συνηθισμένα γεγονότα είναι οι πτώσεις μικρομετεωριτών. Αναλαμπές από προσκρούσεις έχουν καταγραφεί από πολλαπλές και ταυτόχρονες παρατηρήσεις από τη Γη.^{[26][27][28][29]} Κατάλογοι προσκρούσεων που έχουν καταγραφεί από κάμερες σε κινούμενη εικόνα υπάρχουν επί χρόνια, από το 2005, και πολλές τέτοιες καταγραφές συνδέονται με βροχές διαττόντων.^[30] Επιπλέον, νέφη συντριμμάτων που δημιουργήθηκαν από πρόσκρουση ανιχνεύθηκαν μετά τη συντριβή των διαστημικών σκαφών SMART-1^[31], Moon Impact Probe και LCROSS. Τα συμβάντα προσκρούσεως αφήνουν ορατά ίχνη στην επιφάνεια, και αυτά μπορούν να ανιχνευθούν με την ανάλυση εικόνων που λήφθηκαν πριν και μετά το συμβάν με επαρκώς υψηλή ανάλυση.

Ηλεκτροστατικά φαινόμενα

Οκτώ διαφορετικά στιγμιότυπα από λήψη video του σεληνιακού κρατήρα Κλάβιου που δείχνουν το αποτέλεσμα της γήινης ατμόσφαιρας στις αστρονομικές εικόνες υψηλών μεγεθύνσεων

Προτάθηκε ότι φαινόμενα σχετιζόμενα με ηλεκτροστατική φόρτιση ή εκφόρτιση μπορεί να είναι σε θέση να εξηγήσουν ορισμένα από τα παροδικά σεληνιακά φαινόμενα. Μία δυνατότητα είναι ότι ηλεκτροδυναμικά φαινόμενα που προκύπτουν από τον θρυμματισμό υλικών λίγο μόλις κάτω από την επιφάνεια θα μπορούσαν να φορτίσουν ηλεκτρικά οποιαδήποτε μόρια αερίου θα ήταν παρόντα, προερχόμενα από τον ηλιακό άνεμο ή ραδιενεργό διάσπαση ασταθών ισοτόπων.^[32] Αν αυτό συμβεί στην επιφάνεια, η συνακόλουθη εκφόρτιση αυτού του αερίου ίσως να είναι σε ικανή να δώσει φαινόμενα ορατά από τη Γη. Εναλλακτικά, έχει προταθεί ότι η τριβοηλεκτρική φόρτιση σωματιδίων μέσα σε ένα νέφος σκόνης που σηκώνεται από το αέριο θα μπορούσε να προκαλέσει ηλεκτροστατικές εκκενώσεις ορατές από τη Γη.^[33] Τέλος, η ηλεκτροστατική ανύψωση σκόνης κοντά στο όριο μεταξύ φωτεινής και σκοτεινής πλευράς της Σελήνης θα μπορούσε να προκαλέσει ορισμένα φαινόμενα ορατά από τη Γη.^[34]

Δυσμενείς συνθήκες παρατηρήσεως

Είναι πιθανό ότι πολλά παροδικά φαινόμενα μπορεί να μη συνδέονται με τη Σελήνη, αλλά να είναι το αποτέλεσμα κακών παρατηρησιακών συνθηκών ή γήινων φαινομένων. Για παράδειγμα, ορισμένα αναφερθέντα ως TLP αφορούν στόχους κοντά στο όριο της διακριτικής ικανότητας των τηλεσκοπίων που χρησιμοποιήθηκαν. Η γήινη ατμόσφαιρα μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές χρονικές παραμορφώσεις που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως γνήσια σεληνιακά φαινόμενα (η λεγόμενη ατμοσφαιρική τύρβη). Υπάρχουν και άλλες μη-σεληνιακές ερμηνείες για τα TLP, όπως η θέαση τεχνητών δορυφόρων της Γης, μετέωρα ή παρατηρησιακά λάθη.^[28]

Η αμφισβήτηση των TLP

Το σημαντικότερο πρόβλημα που που αντιμετωπίζουν οι αναφορές παροδικών σεληνιακών φαινομένων είναι ότι η μεγάλη πλειονότητά τους αφορά παρατηρήσεις είτε από έναν μεμονωμένο παρατηρητή, είτε από έναν μόνο τόπο πάνω στη Γη (συνήθως και τα δύο). Η πολλαπλότητα αναφορών για TLP που συμβαίνουν στο ίδιο τόπο της επιφάνειας της Σελήνης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως απόδειξη του αδιαμφισβήτητου της υπάρξεώς τους. Ωστόσο, επειδή οι αναφορές από πολλαπλούς παρατηρητές και κυρίως από πολλά διαφορετικά μέρη της Γης για το ίδιο συμβάν, απουσιάζουν, οι αναφορές TLP πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή και καχυποψία. Μία εξίσου πιθανή υπόθεση για ορισμένα από αυτά είναι ότι προκαλούνται από τη γήινη ατμόσφαιρα. Αν ένα γεγονός παρατηρείτο ταυτόχρονα από δύο διαφορετικούς τόπους της Γης, αυτό θα αποδείκνυε ότι δεν προέρχεται από την ατμόσφαιρα της Γης.

Μία προσπάθεια για την υπέρβαση των παραπάνω προβλήματων έγινε κατά τη διάρκεια της αποστολής «Κλημεντίνη» από ένα δίκτυο ερασιτεχνών αστρονόμων. Αναφέρθηκαν αρκετά TLP, από τα οποία 4 απεικονίσθηκαν τόσο πριν όσο και μετά από το διαστημόπλοιο. Ωστόσο, προσεκτική ανάλυση αυτών των εικόνων δεν δείχνει ανιχνεύσιμες διαφορές στην εμφάνιση των συγκεκριμένων σεληνιακών τοποθεσιών.^[35] Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι αναφορές των παραπάνω TLP ήταν αποτέλεσμα παρατηρησιακών σφαλμάτων, αφού είναι πιθανό οι παροδικές απελευθερώσεις αερίων να μην αφήνουν ορατά ίχνη μετά από λίγα μόνο λεπτά, αλλά βέβαια δεν είναι και ενθαρρυντικό για την υπόθεση των TLP.

Πρόσφατα υπήξε ένας συντονισμός παρατηρήσεων από την Ένωση Σεληνιακών και Πλανητικών Παρατηρητών (ALPO) και τη Βρετανική Αστρονομική Ένωση (BAA) ώστε να ξαναγίνουν παρατηρήσεις περιοχών στις οποίες είχαν αναφερθεί TLP κατά το παρελθόν. Τεκμηριώνοντας την εμφάνιση των ίδιων περιοχών υπό την ίδια γωνία φωτισμού και την ίδια λίκνιση, είναι δυνατό να κριθεί το αν κάποιες αναφορές TLP οφείλονταν απλώς σε κακή ερμηνεία αυτού που ο παρατηρητής θεωρούσε ιδιόμορφο χαρακτηριστικό. Επιπλέον, με τις ψηφιακές εικόνες, είναι δυνατό να προσομοιωθούν η ατμοσφαιρική φασματική διάχυση, η τύρβη και η σκέδαση του φωτός από την ατμοσφαιρά μας προκειμένου να διαπιστωθεί αν αυτοί οι γήινοι παράγοντες θα μπορούσαν να εξηγήσουν κάποιες από τις αναφορές TLP.

Δείτε επίσης

• Γεωλογία της Σελήνης
• Πρόγραμμα Σεληνιακή Αναλαμπή, μια έρευνα της NASA για τα TLP
• Σεληνογραφία

Παραπομπές

1. Barbara M. Middlehurst· Burley, Jaylee M.· Moore, Patrick· Welther, Barbara L. (1967). «Chronological Catalog of Reported Lunar Events» (PDF). Astrosurf (στα Αγγλικά). NASA. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2015. 
2. W. Cameron. «Analyses of Lunar Transient Phenomena (LTP) Observations from 557–1994 A.D.» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 26 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2016. 
3. Jack B. Hartung (1976). «Was the Formation of a 20-km Diameter Impact Crater on the Moon Observed on June 18, 1178?». Meteoritics 11: 187–194. doi:10.1111/j.1945-5100.1976.tb00319.x. Bibcode: 1976Metic..11..187H. 
4. «The Giordano Bruno Crater». BBC. 
5. Kettlewell, Jo (1 Μαΐου 2001): "Historic lunar impact questioned". BBC. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2013.
6. "The Mysterious Case of Crater Giordano Bruno" Αρχειοθετήθηκε 2016-04-27 στο Wayback Machine.. NASA. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2013.
7. Herschel, W.: «Herschel’s ‘Lunar volcanos», Sky and Telescope, Μάιος 1956, σσ. 302-304.
8. Kopal, Z. (Δεκέμβριος 1966). «Lunar flares». Astronomical Society of the Pacific Leaflets 9: 401–408. 
9. J.F. Julius Schmidt (1867). «The Lunar Crater Linne». Astronomical Register 5: 109–110. Bibcode: 1867AReg....5..109S. 
10. Dinsmore Alter, Dinsmore (1959). «The Kozyrev Observations of Alphonsus». Publications of the Astronomical Society of the Pacific 71: 46–47. doi:10.1086/127330. Bibcode: 1959PASP...71...46A. http://adsabs.harvard.edu//full/seri/PASP./0071//0000046.000.html. 
11. Greenacre, J.A. (December 1963). «A recent observation of lunar colour phenomena». Sky & Telescope 26 (6): 316–317. Bibcode: 1963S&T....26..316G. https://archive.org/details/sim_sky-and-telescope_1963-12_26_6/page/316. 
12. Zahner, D.D. (Δεκέμ. 1963 – Ιανουάρ. 1964): «Air force reports lunar changes», Review of Popular Astronomy, 57 (525), σσ. 29, 36.
13. O'Connell, Robert; Cook, Anthony (Αύγουστος 2013). «Revisiting The 1963 Aristarchus Events». Journal of the British Astronomical Association 123 (4): 197–208. http://www.the1963aristarchusevents.com. 
14. Ley, W.: Ranger to the moon (σελ. 71), The New American Library of World Literature, Inc., Νέα Υόρκη 1965
15. Cameron, W.S. (Ιούλιος 1978): «Lunar transient phenomena catalog» (NSSDC/WDC-A-R&S 78-03). NASA Goddard Space Flight Center, Greenbelt, MD
16. Meaburn, J. (Ιούνιος 1994). «Z. Kopal». Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 35: 229–230. Bibcode: 1994QJRAS..35..229M. 
17. Moore, P. (2001). «Thomas Rackham, 1919–2001». Journal of the British Astronomical Association 111 (5): 291. Bibcode: 2001JBAA..111..291M. 
18. Kopal, Z.; Rackham, T.W. (1963). «Excitation of lunar luminescence by solar activity». Icarus 2: 481–500. doi:10.1016/0019-1035(63)90075-7. Bibcode: 1963Icar....2..481K. 
19. Kopal, Z. (Μάιος 1965). «The luminescence of the moon». Scientific American 212 (5): 28. doi:10.1038/scientificamerican0565-28. https://archive.org/details/sim_scientific-american_1965-05_212_5/page/28. 
20. Kopal, Z.; Rackham, T.W. (Μαρτίου 1964). «Lunar luminescence and solar flares». Sky & Telescope 27 (3): 140–141. Bibcode: 1964S&T....27..140K. https://archive.org/details/sim_sky-and-telescope_1964-03_27_3/page/140. 
21. Time Magazine, 25 Ιουλόυ 1969: «A GIANT LEAP FOR MANKIND»
22. Audouin Dollfus, A (2000). «Langrenus: Transient Illuminations on the Moon». Icarus 146 (2): 430–443. doi:10.1006/icar.2000.6395. Bibcode: 2000Icar..146..430D. 
23. S. Lawson, Stefanie L.; W. Feldman; D. Lawrence; K. Moore; R. Elphic; R. Belian (2005). «Recent outgassing from the lunar surface: the Lunar Prospector alpha particle spectrometer». J. Geophys. Res. 110: E09009. doi:10.1029/2005JE002433. Bibcode: 2005JGRE..11009009L. 
24. G. Jeffrey Taylor (2006). «Recent Gas Escape from the Moon». Planetary Science Research Discoveries. 
25. P.H., Schultz; Staid, M.I.; Pieters, C.M. (2006). «Lunar activity from recent gas release». Nature 444 (7116): 184–186. doi:10.1038/nature05303. PMID 17093445. Bibcode: 2006Natur.444..184S. 
26. Tony Phillips (30 Νοεμβρίου 2001). «Explosions on the Moon». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2016. 
27. Cudnik, Brian M.; Palmer, David W.; Palmer, David M.; Cook, Anthony; Venable, Roger; Gural, Peter S. (2003). «The Observation and Characterization of Lunar Meteoroid Impact Phenomena». Earth, Moon, and Planets 93 (2): 97–106. doi:10.1023/B:MOON.0000034498.32831.3c. Bibcode: 2003EM&P...93...97C. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-04-29. https://web.archive.org/web/20140429053831/http://www.ingentaconnect.com/content/klu/moon/2003/00000093/00000002/05252316;jsessionid=3hqgti6lb1k1n.henrietta. Ανακτήθηκε στις 2016-10-25. 
28. «Lunar impact monitoring». NASA. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2016. 
29. «Bright Explosion on the Moon». NASA. 17 Μαΐου 2013. 
30. «2005-06 Impact Candidates». rates and sizes of large meteoroids striking the lunar surface. Marshall Space Flight Center. 5 Σεπτεμβρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2009. 
31. «SMART-1 impact flash and dust cloud seen by the Canada-France-Hawaii Telescope». 2006. 
32. Zito, Richard R. (1989). «A new mechanism for lunar transient phenomena». Icarus 82 (2): 419–422. doi:10.1016/0019-1035(89)90048-1. Bibcode: 1989Icar...82..419Z. 
33. David Hughes, David W. (1980). «Transient lunar phenomena». Nature 285 (5765): 438. doi:10.1038/285438a0. Bibcode: 1980Natur.285..438H. 
34. Trudy Bell & Tony Phillips (7 Δεκεμβρίου 2005). «New Research into Mysterious Moon Storms». 
35. B. Buratti, B; W. McConnochie; S. Calkins; J. Hillier (2000). «Lunar transient phenomena: What do the Clementine images reveal?». Icarus 146: 98–117. doi:10.1006/icar.2000.6373. Bibcode: 2000Icar..146...98B. 

Πηγές

• William Sheehan & Thomas Dobbins (2001). Epic Moon: A History of Lunar Exploration in the Age of the Telescope. Willmann-Bell. σελίδες 363. ISBN 0-943396-70-0. 
• Πάτρικ Μουρ: On the Moon, Cassel & Co., 2001, ISBN 0-304-35469-4.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Lunar Transient Phenomena, άρθρο της NASA
• Lunar transient phenomena Association of Lunar & Planetary Observers
• NASA - Lunar Impact Monitoring Program Αρχειοθετήθηκε 2013-05-17 στο Wayback Machine.
• Poratta, David (27 Ιουνίου 2007). «Columbia Astronomer Offers New Theory Into 400-year-old Lunar Mystery». Columbia University. http://www.columbia.edu/cu/news/07/06/lunar.html. Ανακτήθηκε στις 2007-06-28.