Γρηγόριος (όνομα)

Το όνομα Γρηγόριος (Γρηγόρης στη δημοτική) είναι κύριο ανδρικό όνομα που χρησιμοποιούνταν κυρίως από τους Χριστιανούς.^[1][2] Το όνομα παράγει το γυναικείο όνομα Γρηγορία και το χαϊδευτικό Γόλης.^[3] Οι ονομαστικές εορτές του Γρηγορίου είναι πέντε και αφορούν σε τέσσερις σημαντικούς Αγίους της ορθόδοξης και καθολικής χριστιανικής εκκλησίας^[3]:

• Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (Γρηγόριος Ναζιανζηνός) (329-390 μ.Χ.), εορτάζεται στις 25 Ιανουαρίου και στις 30 Ιανουαρίου ως ένας από τους Τρεις Ιεράρχες. Στην καθολική εκκλησία εορτάζεται στις 2 Ιανουαρίου.
• Ο Γρηγόριος Παλαμάς, εορτάζεται στις 14 Νοεμβρίου και την Κυριακή των Β´ Νηστειών.
• Ο Γρηγόριος Νύσσης, εορτάζεται στις 10 Ιανουαρίου από την ορθόδοξη και στις 9 Μαρτίου από την καθολική εκκλησία.
• Ο Γρηγόριος Νεοκαισαρείας, εορτάζεται στις 17 Νοεμβρίου (στην ορθόδοξη και καθολική εκκλησία).

Ετυμολογία του ονόματος

Από το μεταγενέστερο όνομα Γρηγόριος «ο γρηγορών, ο άγρυπνος» (στο χριστιανισμό, με την πνευματική σημασία), επίθετο από το μεταγενέστερο ρήμα γρηγορῶ — «γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε» (Καινή Διαθήκη, Κατά Ματθαίον, κϚ΄ 41, και Κατά Μάρκον, ιδ΄ 38), προτροπή του Ιησού προς τους μαθητές του το βράδυ της σύλληψής του — από το ρήμα ἐγρηγορῶ (< ἐγρήγορα, παρακείμενος του ρήματος ἐγείρω), πιθανόν ινδοευρωπαϊκής αρχής *ger «ξυπνῶ».^[4][5]

Διάδοση του ονόματος

Αγιωνυμικό βαφτιστικό, ιδιαίτερα δημοφιλές ανάμεσα στους πρώτους χριστιανούς, είτε από την προτροπή του Ιησού είτε από το ευαγγελικό «νήψατε, γρηγορήσατε» (Α΄ Επιστολή Πέτρου, ε΄ 8). Όνομα αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας (Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, Γρηγόριος ο Νύσσης, Γρηγόριος Παλαμάς κ.ά.) και της Καθολικής (Γρηγόριος της Τουρ, Γρηγόριος ο Μέγας κ.ά.), και όνομα πατριαρχών και παπών. Το όνομα απαντά και ως καλογερικό. Στη λατινόφωνη Ευρώπη, συσχετίστηκε παρετυμολογικά με τη λατινική ρίζα grex (θέμα greg-) «ποίμνιο».^[6] Η συσχέτιση αυτή με τον ποιμένα συνέβαλε στη διάδοση του ονόματος ανάμεσα στους μοναχούς και τους πάπες της Καθολικής Εκκλησίας. Το όνομα παρουσιάζει παραδοσιακά μεγάλη διάδοση στη Σκωτία, συχνά με τον τύπο Gregor. Στον αγγλόφωνο κόσμο, χάρη στη δημοφιλία του ηθοποιού Γκρέγκορι Πεκ (Gregory Peck), έφτασε να είναι μέσα στα 10 πιο συχνά αντρικά βαφτιστικά τη δεκαετία του 1950. Στην Ελλάδα, σε μια προσπάθεια στατιστικής αποτίμησης της συχνότητας των ελληνικών ονομάτων, το όνομα Γρηγόριος παρουσιάζεται ως το 86ο πιο συχνό όνομα (30ο ανάμεσα στα αντρικά) και το Γρηγορία ως το 270ο πιο συχνό όνομα (180ο ανάμεσα στα γυναικεία).^[7]

Τύποι και υποκοριστικά του ονόματος

• Γρηγόρης, Γληγόρης, καθημερινοί τύποι, κοινοί σε όλη την Ελλάδα
  • Γρηγοράκης, Γληγοράκης, υποκοριστικοί τύποι, κοινοί σε όλη την Ελλάδα· Γληγοράκος, στην Τριφυλία^[8]
  • Γρηγοράκι, Γληγοράκι, υποκοριστικοί τύποι (ουδέτεροι)

Διαλεκτικοί τύποι

• Γληόρς, στη Σκιάθο^[9]
• Γληγόρς, στη Σαμοθράκη^[10] και στο Βελβεντό·^[11] Γληγόρας, Γόρας, στο Βελβεντό^[12]
• Γληγουούδς, Γληγουέλιας, στη Σαμοθράκη^[13]
• Γληόρης, στη Νάξο, Γληόρης, στη Σύμη^[14] και στην Κύπρο
• Ληγόρης, στα Σύλατα (Νεβσεχίρ Ζήλε) Καππαδοκίας·^[15] Ληγόρ(η)ς, στις Σαράντα Εκκλησιές^[16]
• Αληγόρης, στην Αίνο της Θράκης^[17]
  • Γληουράκ’ς, Ριρής, στη Σκιάθο, υποκοριστικά·^[18]Γληοράκι, Γληοριό, υποκοριστικοί τύποι (ουδέτεροι)·^[19] Ληγοράκης, στον Οινούντα (Βρέσθενα) Λακωνίας, υποκοριστικός τύπος^[17]
• Γληγουούδς, Γληγουέλιας, στη Σαμοθράκη^[13]
• Γληόρα (ή), «ἐπὶ ἀρρένων», μεγεθυντικό^[19]

Σύνθετο με άλλα ονόματα

Γρηγοράγγελος, από Γρηγόρης και Άγγελος

Θηλυκός τύπος

• Γρηγορία, κοινός τύπος σε όλη την Ελλάδα
  • Ρία, τύπος από αφαίρεση, κοινός σε όλη την Ελλάδα
  • Γρηγορίτσα, υποκοριστικός τύπος, κοινός σε όλη την Ελλάδα· Ρίτσα, τύπος από αφαίρεση, κοινός σε όλη την Ελλάδα

Διαλεκτικοί τύποι

• Γρηγορή
• Γληορία, στη Σύμη·^[19] Γληορού, στην Κύπρο^[17]

Άγιοι

• Γρηγόριος, επίσκοπος Ναζιανζού, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 1 Ιανουαρίου^[20][21]
• Γρηγόριος, όσιος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 5 Ιανουαρίου^[22][23]
• Γρηγόριος, όσιος, θείος του οσίου Ευστρατίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 9 Ιανουαρίου^[24]
• Γρηγόριος, επίσκοπος Νύσσης, η Ορθόδοξη και η Καθολική Εκκλησία τιμούν τη μνήμη του στις 10 Ιανουαρίου^[22][25][26]
• Γρηγορίου του Θεολόγου λειψάνου ανακομιδή, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την επέτειο στις 19 Ιανουαρίου^[22][27]
• Γρηγόριος Ναζιανζηνός, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο Θεολόγος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 25 Ιανουαρίου^[22][28] και η Καθολική Εκκλησία στις 2 Ιανουαρίου^[26]
• Γρηγόριος, όσιος, ο εν τη Μονή του Πουπλίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 25 Ιανουαρίου^[29]
• Γρηγόριος ο Θεολόγος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 30 Ιανουαρίου (των 3 Ιεραρχών)^[30]
• Γρηγόριος, επίσκοπος Κύπρου, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 4 Μαρτίου^[22][31]
• Γρηγόριος, επίσκοπος Άσσου, †1150, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 4 Μαρτίου^[22][32]
• Γρηγόριος, πάπας Ρώμης, ο Διάλογος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 12 Μαρτίου^[22][33] και η Καθολική Εκκλησία στις 3 Σεπτεμβρίου^[26]
• Γρηγόριος, όσιος, εν Νικομηδεία, †1240, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 2 Απριλίου^[22][34]
• Γρηγόριος, όσιος, Αγιορείτης, †1308, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 6 Απριλίου^[22][35]
• Γρηγόριος, όσιος, ο Σιναΐτης, †1310, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 6 Απριλίου^[22][36]
• Γρηγόριος, ιερομάρτυς, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο Ε΄, †1821, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 10 Απριλίου^[22]
• Γρηγόριος, επίσκοπος Πανήδου, ομολογητἠς, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 19 Ιουλίου^[22]
• Γρηγόριος, όσιος, Ζωγράφος, Ρώσος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 8 Αυγούστου^[37]
• Γρηγόριος, μάρτυς, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 25 Αυγούστου^[38]
• Γρηγόριος, όσιος, Ρώσος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 30 Σεπτεμβρίου^[37]
• Γρηγόριος, επίσκοπος Μεγάλης Αρμενίας, η Ορθόδοξη Εκκλησία, η Καθολική και η Κοπτική τιμούν τη μνήμη του στις 30 Σεπτεμβρίου ^[22][26][39]
• Γρηγόριος, μοναχός Μεγάλης Λαύρας, ο Δομέστικος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 1 Οκτωβρίου^[22][40]
• Γρηγόριος, πατριάρχης Αλεξανδρείας, ομολογητής, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 5 Νοεμβρίου^[22][41]
• Γρηγόριος, άγιος, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 7 Νοεμβρίου^[42][43]
• Γρηγόριος, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο Παλαμάς, η Ορθόδοξη και η Καθολική Εκκλησία τιμούν τη μνήμη του στις 14 Νοεμβρίου· και τη Β΄ Κυριακή των Νηστειών^[22][26][44]
• Γρηγόριος, αρχιεπίσκοπος Νεοκαισαρείας, θαυματουργός, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 17 Νοεμβρίου^[22][45]
• Γρηγόριος, ο Δεκαπολίτης, η Ορθόδοξη και η Καθολική Εκκλησία τιμούν τη μνήμη του στις 20 Νοεμβρίου^[22][26][46]
• Γρηγόριος, επίσκοπος Ακραγαντίνων, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 23 Νοεμβρίου^[22][47]
• Γρηγόριος, όσιος, ο εν τω Ακρίτα, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 24 Νοεμβρίου^[22][48]
• Γρηγόριος, Αγιορείτης, ησυχαστής, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 7 Δεκεμβρίου^[22][49]

Ιστορικά πρόσωπα

Πάπες

• Πάπας Γρηγόριος (αποσαφήνιση)

Πατριάρχες

• Γρηγόριος Ναζιανζηνός.
• Γρηγόριος Β΄ Κύπριος.
• Γρηγόριος Γ΄ Μαμμής.
• Γρηγόριος Δ΄ Στραβοαμασείας.
• Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄.
• Γρηγόριος ΣΤ΄.
• Πατριάρχης Γρηγόριος Ζ΄.

Μητροπολίτες

• Γρηγόριος Α΄, Επίσκοπος Κίτρους (14ος αιώνας-1380)
• Γρηγόριος Α΄, Μητροπολίτης Θηβών (1490)
• Γρηγόριος Α΄, Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών (1545-1561)
• Γρηγόριος Β΄, Μητροπολίτης Θηβών (1613–1616)
• Γρηγόριος Β΄, Επίσκοπος Ερυθρών, Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών (1781-1799) και Ναυπλίου & Άργους (1800-1810)
• Γρηγόριος Β', Επίσκοπος Κίτρους (1846-1853)
• Γρηγόριος Γ΄, Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών (1826)
• Γρηγόριος Ε΄, Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού (1838-1907)

Αυτοκράτειρες

• Γρηγορία.

Το όνομα Γρηγόρης σε άλλες γλώσσες

• Αγγλικά: Gregory, Greg(g)^[50][51]
• Αλβανικά: Grigor
• Αραβικά: Jurayj (جريج) Grēgōrī (جريجوري)
• Αρμενικά: Գրիգոր . Στη δυτική Αρμενική Krikor και στην ανατολική Αρμενική Grigor
• Βουλγαρικά: Григор (Γριγόρ)
• Γαλλικά: Grégory ή Grégoire
• Γερμανικά: Grègor, Gregòrius^[52]
• Γεωργιανά: გრიგოლი (Grigoli, Grigori)
• Δανικά: Gregers
• Καταλανικά: Gregori
• Κινέζικα: 格里高列 (Géléi gē lǐ), 格雷戈里 (Géléi gē lǐ)
• Κροατικά: Grgur, Grga ή Grgo
• Λευκορωσικά: Рыгор (Ryhor), Грэгары (Hrehary)
• Ισλανδικά: Gregor
• Ινδονησιακά: Gregorius
• Ιρλανδικά: Gréagóir
• Ισπανικά: Gregorio^[53]
• Ιταλικά: Gregòrio, Gorio, Goro· θηλ. Gregòria, Gregorina^[54]
• Ιαπωνικά: Guregori (グレゴリー)
• Κορεάτικα: 그레고리, Geulegoli
• Λατινικά: Gregorius
• Λιθουανικά: Grigalius, Grigas ή Gregoras, Gregorijus
• Νορβηγικά: Greger ή Gregers
• Ουγγρικά: Gergely, Gergő ή Gerő
• Ουκρανικά: Григір (Hryhir), Григорій (Hryhoriy), Грегорі (Hrehori) Гриць(ко) (Hryts(ko))
• Ουαλική γλώσσα: Grigor
• Περσικά: گرگوری
• Πολωνικά: Grzegorz
• Πορτογαλικά: Gregório
• Ρουμανική γλώσσα: Grigore ή Gligor
• Ρώσικα: Григорий (Grigorij), Гришa (Griša), Грегори (Gregori) ή Гришка (Grishka)^[55]
• Σερβικά: Григорије (Grigoriye), Глигорије (Gligoriye), Грегори (Gregori), ή Гргур (Grgur)
• Σκωτική γλώσσα (Σκωτς): Gregor^[56]
• Σλαβομακεδονικά: Григориј (Γριγόρι), Грегори (Γρεγόρι)
• Σλοβάκικα: Gregor
• Σλοβενική γλώσσα: Grega ή Gregor
• Σουηδικά: Greger
• Τσέχικα: Řehoř
• Φινλανδικά: Reijo

Παραπομπές

1. Λεξικό Πρωΐας, τόμος 1, σελίδα 667.
2. Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη, σελ.442
3. http://www.eortologio.gr/data/eortes/eortes_Gama.php
4. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 2005
5. «Gregory»,Online Etymology Dictionary
6. «gregarious»,Online Etymology Dictionary
7. «Χάρης Φουνταλής, «Ελληνικά ονόματα (και ολίγη από στατιστική)»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2015. 
8. Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, Τὰ νεοελληνικὰ κύρια ὀνόματα ἱστορικῶς καὶ γλωσσικῶς ἑρμηνευόμενα, Αθήνα 1912, σ. 61
9. Γεώργιος Α. Ρήγας, Σκιάθου λαϊκός πολιτισμός, τχ. 3, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1968, σ. 213
10. Νικ. Αθ. Κατσάνης, Το γλωσσικό ιδίωμα της Σαμοθράκης, Δήμος Σαμοθράκης, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 126
11. Ευθύμιος Μπουντώνας, Μελέτη περί του γλωσσικού ιδιώματος Βελβεντού και των περιχώρων αυτού, 1892, Αρχεία Κοραή #1, [1932], σ. 68
12. Ευθύμιος Μπουντώνας, ό.π.
13. Νικ. Αθ. Κατσάνης, ό.π.
14. Σωτήριος Αλ. Καρανικόλας, Συμαϊκόν ονοματολόγιον, Σύλλογος Συμαίων Πειραιώς «Ο Πανορμίτης», Αθήνα 1971
15. Κωνσταντίνος Μελ. Νιγδέλης, Ιωάννης Θεοφάνους Σταματιάδης, Τα Συλλάτα της Καππαδοκίας, Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών Νέων Συλλάτων, σ. 133
16. Σταμάτιος Β. Ψάλτης, Θρακικά: Ή μελέτη περί του γλωσσικού ιδιώματος της πόλεως Σαράντα Εκκλησιών, Βιβλιοπωλείο Καρόλου Μπεκ, Αθήνα 1905, σ. 142
17. Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, ό.π.
18. Γεώργιος Α. Ρήγας, ό.π.
19. Σωτήριος Αλ. Καρανικόλας, ό.π.
20. Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, Αγιολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αποστολική Διακονία της Ελλάδος, Αποστολική Διακονία της Ελλάδος, Αθήνα 1995 (ανατύπωση)
21. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 2005
22. Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, ό.π.
23. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
24. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
25. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
26. Gregorio Santi, beati e testimoni
27. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
28. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
29. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
30. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
31. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
32. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
33. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
34. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
35. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
36. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
37. Βασίλειος Κ. Διαμαντής, ό.π.
38. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
39. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
40. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
41. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
42. Βασίλειος Κ. Διαμαντής, Θέλεις να μάθεις πότε γιορτάζεις;, Αθήνα 1991
43. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
44. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
45. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
46. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
47. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
48. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
49. Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ό.π.
50. Patrick Hanks, Flavia Hodges, A Concise Dictionary of First Names, Oxford University Press, 1997
51. Gregory Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine. The Penguin Book of Baby Names
52. Rosa και Volker Kohlheim, Lexikon der Vornamen, Duden, τρίτη έκδοση, 1998
53. «Gregorio» Josep M. Albaigès, Josep M. Albaigès i Olivart, Diccionario de nombres de personas
54. Emidio De Felice, Dizionario dei nomi italiani, Mondadori, Μιλάνο 1986, ISBN 978-88-04-42791-9
55. «григорий» gramota
56. Patrick Hanks, Flavia Hodges, ό.π.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Γρηγόριος