Η Σκιάθος είναι νησί της Ελλάδας που βρίσκεται στο Αιγαίο πέλαγος, ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Σποράδων[1] και χωρίζεται δυτικά από την ηπειρωτική Ελλάδα με τον ομώνυμο δίαυλο και ανατολικά με τον δίαυλο Σκοπέλου[2]. Έχει έκταση 47,94 τετρ. χλμ.[1] και ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 5.802 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021[3].
Απέχει μόλις 2,4 ναυτικά μίλια από τις ακτές του νοτίου Πηλίου και έχει ανατολικά τη Σκόπελο σε απόσταση 6 ν.μ., προς νότο την Εύβοια σε απόσταση 16 ν.μ και προς βορρά τον Θερμαϊκό κόλπο και τη Θεσσαλονίκη, από την οποία απέχει 95 ν.μ.[4].
Ιστορία
Αρχαιότητα
Η Σκιάθος κατοικείται ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, κατά πάσα πιθανότητα από Πελασγούς και αργότερα πιθανόν και από Κρήτες.[5] Από τα αρχαιότατα χρόνια μέχρι σήμερα ονομαζόταν πάντοτε Σκιάθος. Το 480 π.Χ., ο στόλος του βασιλιά Ξέρξη χτυπήθηκε από μία θύελλα και προσέκρουσε στις ξέρες της Σκιάθου. Η πόλη της Σκιάθου ήταν σταθερά σύμμαχος των Αθηναίων, τόσο στην Α' όσο και στη Β' Αθηναϊκή Συμμαχία.[1]
Το 338 π.Χ. η Σκιάθος περιήλθε στην κυριαρχία των Μακεδόνων και έτσι το νησί έζησε ανενόχλητο για πολλά χρόνια. Ιστορικά εμφανίζεται πάλι από την εποχή του Μακεδόνα βασιλέα Φιλίππου Ε΄, την περίοδο που βρισκόταν σε πόλεμο με τους Ρωμαίους (200-199 π.Χ.), οπότε και το νησί καταστρέφεται κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις αλλά και τη δράση του Ρωμαϊκού στόλου.[6]
Βυζάντιο-Ενετοκρατία
Για τη Βυζαντινή περίοδο δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Το 758 μ.Χ. επί αυτοκράτορος Κωνσταντίνου του Κοπρώνυμου, στο λιμάνι της Σκιάθου ήταν αγκυροβολημένος ο Βυζαντινός στόλος οποίος έσπευσε να βοηθήσει τη Θεσσαλονίκη που επρόκειτο να της επιτεθούν οι Βούλγαροι και οι Σλάβοι. Είναι γνωστό πάντως πως το νησί υπέφερε πολύ από επιδρομές πειρατών. Το φαινόμενο της πειρατείας συνεχίστηκε τόσο κατά τη διάρκεια της σύντομης Ενετοκρατίας, όσο και στην Τουρκοκρατία. Το 1207 οι αδελφοί Γκίζι από την Βενετία[1] κατέλαβαν το νησί και έχτισαν το Μπούρτζι, ένα μικρό ενετικό φρούριο σε ένα νησάκι ακριβώς έξω από την πόλη της Σκιάθου, για να προστατεύσουν την πρωτεύουσα από τους πειρατές. Οι κατακτητές αδελφοί Γκίζι και οι διάδοχοί τους εξουσίαζαν τα νησιά την περίοδο 1204-1276, έως ότου ο Βυζαντινός στόλος τους έδιωξε από τις Βόρειες Σποράδες και επανέφερε τα νησιά στην Αυτοκρατορία. Το φρούριο Μπούρτζι απεδείχθη αναποτελεσματικό για την προστασία του πληθυσμού από τις πειρατικές επιδρομές και, στα μέσα του 14ου αιώνα, οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τη βυζαντινή πολίχνη και εγκαταστάθηκαν σε ένα φυσικό οχυρό στο βόρειο τμήμα του νησιού, που το τείχισαν. Το Κάστρο αυτό ιδρύθηκε περί τα μέσα του 14ου αι. Το 1538 το νησί κατελήφθη από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα μετά από πολιορκία έξη ημερών.[1]
Επανάσταση και 19ος αι.
Η Σκιάθος είχε σημαντική συνεισφορά με το ναυτικό της στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και αποτέλεσε τμήμα του πρώτου ελληνικού κράτους. Επίσης το 1807 στη Μονή Ευαγγελίστριας φτιάχτηκε η πρώτη ελληνική σημαία (η οποία αρχικά διέθετε έναν σταυρό στο κέντρο με μπλέ βάθος) παρουσία μεγάλων οπλαρχηγών όπως ο Νικοτσάρας, ο Γιάννης Σταθάς και ο όσιος Νήφωνας ο ηγούμενος. Η σημαία ευλογήθηκε το 1807 όπου παρέστη και ο Θεοδώρος Κολοκοτρώνης.[7] Το 1829 οι Σκιαθίτες εγκατέλειψαν το Κάστρο και επέστρεψαν στην παλαιά βυζαντινή πολίχνη, τη σημερινή πόλη της Σκιάθου.
Στη Σκιάθο εξορίστηκε διωκόμενος για τις ιδέες του ο κορυφαίος Νεοέλληνας διαφωτιστής, φιλόσοφος και διδάσκαλος του Γένους Θεόφιλος Καΐρης. Εξορίστηκε με βασιλικό διάταγμα και τέθηκε υπό περιορισμό στη μονή Ευαγγελισμού σε σκληρές συνθήκες διαβίωσης από τον Νοέμβριο του 1839 έως τον Μάρτιο του 1840.[8]
Εγκατάσταση Μικρασιατών
Το 1919 βρήκαν καταφύγιο στο νησί Έλληνες Μικρασιάτες από το χωριό Αγία Παρασκευή Τσεσμέ της Μικράς Ασίας καθώς αντιμετώπιζαν διωγμούς από τους Τούρκους. Όταν κατέπαυσαν οι τουρκικές βιαιότητες -παροδικά όπως θα αποδεικνυόταν- επανέκαμψαν στη Μικρά Ασία. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, οι ίδιες οικογένειες εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο νησί (κάποιες εξ αυτών αργότερα πήγαν στον Νέο Μαρμαρά). Η εγκατάσταση των Μικρασιατών στη Σκιάθο έγινε αφενός γιατί την είχαν γνωρίσει ως τόπο κατά την πρώτη εγκατάστασή τους το 1919, αφετέρου διότι θύμιζε σε αυτούς την παραθαλάσσια πατρίδα τους στη Μικρά Ασία. Έτσι, το νησί εμπλουτίστηκε πληθυσμιακά, πολιτισμικά και οικονομικά.[9][10]
Αξιοθέατα
Παραλίες και νησίδες
Η παραλία Μικρός Ασέληνος στο βόρειο τμήμα του νησιού.
Η Σκιάθος διαθέτει πλούσια βλάστηση και πολλές παραλίες όπως οι παρακάτω:[11]
Το νησί έχει δύο μικρές λίμνες, του Αγίου Γεωργίου με έκταση 120 στρέμματα και τη Στροφυλιά με έκταση 95 στρέμματα, κοντά στην παραλία Κουκουναριές.[4]
Μνημεία και κτίρια
Στην πόλη της Σκιάθου βρίσκεται διατηρημένο το σπίτι του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη που γεννήθηκε και έζησε στο νησί.
Στο λιμάνι της πόλης, σε μια μικρή χερσόνησο υπάρχει το ενετικό φρούριο (Μπούρτζι) όπου σήμερα λειτουργεί το Ναυτικό Μουσείο. Μέσα στο φρούριο κτίσθηκε με μέριμνα και δαπάνη του Ανδρέα Συγγρού το Δημοτικό σχολείο του νησιού στο οποίο στεγάζεται πλέον το πολιτιστικό κέντρο της Σκιάθου.
Ναοί και Μονές
Ο ιστορικός Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου (Παναγιά Λιμνιά), που κτίσθηκε το 1837.
Στην πόλη της Σκιάθου υπάρχουν δύο ιστορικές εκκλησίες[13]:
Ο Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου (Παναγιά Λιμνιά ή Απάνω Παναγιά) κτίσθηκε το 1837. Εκεί φυλάσσεται η κάρα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη αλλά και η ιστορική θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας (1700) την οποία μετέφεραν στη Σκιάθο πρόσφυγες από τη Λίμνη Ευβοίας. Το όνομά της το έλαβε από τη Λίμνη Ευβοίας καθώς χτίσθηκε από τους πρόσφυγες οι οποίοι έφυγαν κατά κύματα από τη Λίμνη (1770, 1821, 1823) και κατέφυγαν στη Σκιάθο.[14]
Ο Μητροπολιτικός Ναός Τριών Ιεραρχών, στον οποίο φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Εικονίστριας, πολιούχου της Σκιάθου.
Ακόμη στην πόλη της Σκιάθου, στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, σώζονται τα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που πιθανώς κτίσθηκε μεταξύ 4ου και 6ου αιώνα μ.Χ.[15]
Τα ερείπια της Παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Αγίας Σοφίας και ο παρακείμενος στρόγγυλος πύργος στην περιοχή Τρούλλος αποτελούν διατηρητέα μνημεία του νησιού.[15]
Οι εκκλησίες που βρίσκονται μέσα στο Κάστρο της Σκιάθου είναι εννιά (Χριστός, Άγιος Νικόλαος, Αγία Μαρίνα, Παναγία η Πρέκλα, Άγιος Βασίλειος, Παναγία η Μεγαλομάτα, Αγία Κυριακή, Άγιοι Απόστολοι και Άγιος Δημήτριος). Επίσης, σε διάφορα μέρη του νησιού υπάρχουν διάσπαρτες περισσότερες από πενήντα εκκλησίες και εξωκλήσια. Αναφέρονται επτά μοναστήρια[16]: του Ευαγγελισμού εκτός Κάστρου, του Αγίου Ιωάννη του Κρυφού (Πασχαλαίοι), της Παναγίας της Εικονίστριας (Κουνίστρας), της Παναγίας της Κεχριάς, του Αγίου Ιωάννου του Κρυφού (Παρθένη) και του Αγίου Χαραλάμπους[17].
Στην ιστορική Μονή του Ευαγγελισμού, το 1807 ελήφθη η απόφαση για τη δημιουργία της πρώτης ελληνικής σημαίας με λευκό σταυρό σε κυανό φόντο. Σήμερα αποτελεί το μοναδικό μοναστήρι του νησιού που βρίσκεται σε λειτουργία και εκεί στεγάζεται μουσείο εκκλησιαστικών κειμηλίων, λαογραφική συλλογή και έκθεση αφιερωμένη στους Βαλκανικούς Πολέμους.[18].
