Αλεξάνδρεια στον Μέλανα Κόλπο

Η Θρακική χερσόνησος με την Καρδία (επάνω)

Η Αλεξάνδρεια στον Μέλανα Κόλπο ή Αλεξάνδρεια η κατά τον Μέλανα Κόλπον ή Αλεξάνδρεια επί Θράκης Β’ ιδρύθηκε το 334 π.Χ. στη Θράκη και ήταν ελληνιστική πόλη στο Μέλανα κόλπο (σημερινός κόλπος Ξηρού), στην περιοχή που ονομαζόταν Θρακική Χερσόνησος ή Θράκη Χερσόνησος^[1] ή μετέπειτα Χερσόνησος της Καλλίπολης.

Τοπογραφία

Η Αλεξάνδρεια, της οποίας η σημερινή ακριβής γεωγραφική θέση παραμένει προς το παρόν άγνωστη, αλλά πάντως πέριξ ή πλησίον του Μέλανα Κόλπου, πιθανολογείται ότι βρισκόταν κοντά στην Καρδία^[2] (σημ. Baklaburun),^[3] ή ταυτίζεται ακόμα και με αυτήν. Η Καρδία, ήταν κατά την αρχαία ελληνική κλασσική περίοδο, η μεγαλύτερη πόλη της Θρακικής Χερσονήσου, της οποίας ο πληθυσμός σταδιακά μεταφέρθηκε στη σημερινή Καλλίπολη. Κατ' άλλους ερευνητές εικάζεται ότι η Αλεξάνδρεια αυτή πρέπει να βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή ανάμεσα στις πόλεις: Ίδη, Παιών, Αλωπεκόννησος, Άραπλος, Ελαιούς, Μάδυτος ή Μάδις, Σηστός, επίσης Αιγός Ποταμοί, Κρήσσα, Κριθωτή (= Καλλίπολη), Πάκτυα ή Πακτύη.

Εκτός της ευρύτερης περιοχής της σύγχρονης Καλλίπολης, οι πόλεις Καρδία, Αγορά Θράκης, Πακτύη και η Λυσιμαχία ή Λυσιμάχεια (Θράκης) είναι οι επικρατέστερες ως έμμεσα ή άμεσα σχετιζόμενες με την Αλεξάνδρεια αυτή.

Ιστορία

 Πόλεις που ιδρύθηκαν από τον Μέγα Αλέξανδρο

Ήδη από το 342 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας είχε εντείνει τις επιχειρήσεις του στη Θράκη υποτάσσοντας τα θρακικά βασίλεια και προελαύνοντας μέχρι τις περιοχές που βρισκόταν ο Βόσπορος, η Προποντίδα και το Βυζάντιο, θέσεις κρίσιμης σημασίας για την Αρχαία Αθήνα.

Οι Αθηναίοι προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο που απειλούσε την Θρακική Χερσόνησο, έστελναν από παλιά εκεί κληρούχους. Νέα ομάδα εποίκων είχε σταλεί το 343 π.Χ. από τους Αθηναίους, με αρχηγό τον στρατηγό Διοπείθη. Μία μόνο πόλη, η Καρδία, δεν δέχτηκε την εγκατάστασή τους, επικαλούμενη την συνθήκη του 346 π.Χ. (Φιλοκράτειος ειρήνη) που της αναγνώριζε την ανεξαρτησία της ως συμμάχου του Φιλίππου. Ο Διοπείθης οργίστηκε, καθώς θεωρούσε ότι η πόλη ανήκε στην Αθήνα και έστρεψε τον μισθοφορικό στρατό του εναντίον της. Ο Φίλιππος πρότεινε να διευθετηθεί η διαφορά με τη διαιτησία,^[4] αλλά οι Αθηναίοι αρνήθηκαν.^[5]

Η Αλεξάνδρεια οικοδομήθηκε το 334 π.Χ, όταν διήλθε ο Μέγας Αλέξανδρος με την στρατιά του οδεύοντας προς την Ασία^[6].

Εκτιμήσεις περί της τοποθεσίας

• Οι λιγοστές πηγές που διασώζονται δεν διευκρινίζουν αν η Αλεξάνδρεια που οικοδομήθηκε το 334 π.Χ., ήταν ειδικότερα δίπλα στον ποταμό Μέλανα^[7] ή ήταν γενικότερα στην ευρύτερη περιοχή που βρέχει ο ομώνυμος Μέλανας Κόλπος^[8] της Θράκης. Πάντως η δημιουργία της πόλης απαιτούσε σαφώς πλησίον της επάρκεια πόσιμων υδάτων. Στην αρχή πιθανόν να χτίστηκε ως φρούριο ή στρατόπεδο και όπως και στις άλλες πόλεις με το όνομα Αλεξάνδρεια,^[9] με παρόμοια χαρακτηριστικά (δηλαδή: ελληνιστικό φυλάκιο), που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, να εγκαταστάθηκαν αργότερα εκτός των γηγενών πληθυσμών και βετεράνοι (συνταξιούχοι ή τραυματίες) του Μακεδονικού Στρατού. Ωστόσο, η πόλη αυτή της Θράκης ήταν σχετικά κοντά στο αρχαίο κράτος της Μακεδονίας και πιθανόν να μην συνέτρεχαν οι ίδιοι λόγοι παραμονής, όπως ίσχυσαν στις άλλες απομακρυσμένες Αλεξάνδρειες.
• Λόγω της γειτνίασης στην περιοχή αυτής της Καρδίας,^[10] με διάφορες τοποθεσίες επίσης κοντά, όπως το σύγχρονο χωριό Ορτακόϊ (τουρκικά: Ortaköy), όπου βρίσκεται πληθώρα αρχαίων αντικειμένων, ερευνητές θεωρούν ότι πιθανόν μελλοντικά η αρχαιολογική σκαπάνη θα έβρισκε περισσότερα στοιχεία εκεί που να πιστοποιούν πιθανή σχέση με την Αλεξάνδρεια.
• Συνεπώς, κάποιοι ιστορικοί εκτιμούν ότι η Αλεξάνδρεια η κατά τον Μέλανα Κόλπον πιθανόν και να ταυτίζεται με την προγενέστερη πόλη Καρδία (ίδρυση ως αποικία προ του 6ου αιώνα π.Χ). Άλλοι θεωρούν ότι δεν θα μπορούσε να ταυτιστεί με την Καρδία, που όπως προαναφέρθηκε ήταν πιο αρχαία ελληνική πόλη της χερσονήσου της Θράκης, εκτιμώντας ότι πιθανότερη θα ήταν η πόλη Λυσιμάχεια (Θράκης), (η οποία όμως οικοδομήθηκε το 309 π.Χ),^[11]. Άλλοι θεωρούν ότι για αυτόν ακριβώς τον λόγο η Αλεξάνδρεια η κατά τον Μέλανα Κόλπον δεν θα μπορούσε να ταυτιστεί με τη Λυσιμάχεια (Θράκης), αφού κατά τη διάρκεια που της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδορου αλλά και λίγο μετά τον θάνατό του, τύραννος στην Καρδία ήταν ο Εκαταίος και λίγο αργότερα η πόλη αυτή υπαγόταν στη σατραπεία της Θράκης την οποία διοικούσε ο Λυσίμαχος ο οποίος και μετοίκησε^[12] τους κατοίκους της στη Λυσιμάχεια,^[13].
• Η δε πόλη Καρδία αν και ξανακτίστηκε αργότερα, δεν επανήλθε ποτέ σε οποιοδήποτε βαθμό στην πρότερή της αίγλη. Από την Καρδία πάντως κατάγονταν,^[14] ο γραμματέας, στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου και συντάκτης των «Βασιλικών Εφημερίδων», Ευμένης ο Καρδιανός και ο ιστορικός Ιερώνυμος ο Καρδιανός.
• Αν τελικά οι ανωτέρω προέρχονταν από μια πόλη που έφερε το όνομα Αλεξάνδρεια, το όνομά τους αυτό πιθανόν να είχε τροποποιηθεί, εκτός αν ακριβώς επειδή ο Ευμένης ο Καρδιανός ήταν γραμματέας και στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου η πόλη από την οποία καταγόταν είχε ήδη τιμηθεί με το όνομα του επικεφαλής του και ονομαζόταν ήδη Αλεξάνδρεια.

Παραπομπές

1. Johann Gottfried Eichhorn, «Antiqua historia:ex ipsis veterum scriptorum latinorum narratonibus context», in libraria Weidmannia, 1811, Τόμος 2, (Google eBook). Ενότητα 1η: (I. DE REBUS GRAECORUM), απόσπασμα, Σελ.272-273: «Tracia (=Θράκη): Διήκει δε η Θράκη από Στρυμώνος ποταμού μέχρι Ίστρου ποταμού του εν τω Ευξείνω Πόντω. Εισί δε εν Θράκη πόλεις Ελληνίδες άιδε¨ Αμφίπολις, Φάγρης, Γαληψός, Οισύμη, και άλλα εμπόρια, Σαγίον. Κατά ταύτα εσίν Θάσος νήσος και πόλις, και λιμένες δύο, τούτων ο εις κλειστός. Επάνειμι δε πάλιν, όθεν εξετραπόμην. Νεάπολις κατά ταύτην, Δάτον πόλις ελληνίς, ην ώκισε Καλλίστρατος Αθηναίος, και ποταμός Νεστός(= Νέστος), Άβδηρα πόλις, Κούδητος ποταμός. Αι δε πόλεις, Δίκαια και Μαρωνεία (= Μαρώνεια). Κατά ταύτα εν τη ηπείρω εμπόρια Δρυς, Ζώνη. Σαμοθράκη κατά ταύτα νήσος και λιμήν, ποταμός Έβρος και επ’ αυτού Δορίσκος τείχος, Αίνος πόλις και λιμήν, τείχη Αίνων εν τη Θράκη, Μέλας κόλπος, Μέλας ποταμός, Δερίς εμπόριον, Κόβρυς εμπόριον Καρδιανών, και πόλις Κύπασις, Ίμβρος και Λήμνος κατά τον Μέλανα κόλπον. Ίμβρος εστί νήσος και πόλις, και Λήμνος νήσος και λιμήν. Επάνειμι πάλιν επί την ήπειρον, όθεν εξετραπόμην. Μετά δε τον Μέλανα κόλπον εσίν η Θράκη Χερρόνησος¨ και πόλεις εν αυτή άιδε. Καρδία, Ίδη, Παιών, Αλωπεκόννησος, Άραπλος, Ελαιούς, Σηστός επί του στόματος της Προποντίδος, ό εστί στάδια ς’ (=6). Εντός δε Αιγοσποταμός, Κρήσσα, Κριθωτή (= Καλλίπολη), Πακτύη. Μέχρι ενταύθα η Θράκη Χερρόνησος. Εκ Πακτύης δε εις Καρδίαν δια του αυχένος πεζή στάδια μ’ (=40) εκ θαλάττης εις θάλατταν¨ και πόλις εν τω μέσω με όνομα Αγορά (= Αγορά Θράκης). Χερρονήσου μήκος εκ Καρδίας εις Ελαιούς, ταύτη γαρ έστι μακρωτάτη, στάδια υ’ (=400) (δες και Ελληνικό σύστημα αρίθμησης). Μετά δε την Χερρόνησον εστί Θρακία τείχη τάδε¨ πρώτον Λευκή ακτή, Τειρίστασια, Ηράκλεια, Γάνος, Γανίαι, Νέον Τείχος, Πέρινθος πόλις και λιμήν, Δαμινόν τείχος, Σηλυμβρία πόλις και λιμήν. Από τούτου επί στόματος του Πόντου εισί στάδιοι φ’(=500). Ανάπλους καλείται ο τόπος ανά Bόσπορον μέχρι αν έλθη εφ’ ιερόν. Αφ’ ιερού δετου στόματος επί του Πόντου εύρος στάδια ζ’(=7). Εισί δε εν τω Πόντω πόλεις ελληνίδες άιδε εν Θράκη¨ Απολλωνία, Μεσημβρία, Οδησσός πόλις, Κάλλατις, και ποταμός Ίστρος. Παράπλους δε της Θράκης από Στρυμώνος ποταμού μέχρι Σηκού δύο ημερών και νυκτών δύο. Από δε Σηκού μέχρι στόματος του Πόντου δύο ημερών και νυκτών δύο. Από δε του στόματος μέχρι του Ίστρου ποταμού ημερών τριών και νυκτών τριών. Ο σύμπας περίπλους Θράκης, από ποταμού Στρυμώνος, μέχρι του Ίστρου ποταμού οκτώ ημερών και οκτώ νυκτών». Επίσης το ίδιο κείμενο με μικρές παραλλαγές σε μεταγενέστερη έκδοση Scylax, Scylacis Periplus: ex recensione B. Fabricii, 1848, (Google eBook), Σκύλαξ, «Σκύλακος Περίπλους», Κεφάλαιο 68 Σελ. 15-16.
2. Lewis Vance Cummings, “Alexander the Great”, Grove Press 2004, (VI The Campaign in Asia Minor).p.120: “He passed (Alexander the Great) Phagres and Pergamum, skirted Mount Pangaeus (Rhodope) to Abdera, went on through Dicaea, Maronea, Messambria, and Aenos, and rounded the Gulf of Melas (Saros) to Cardia (today ruins on promontory of Bakla-burun), and arrived at Sestos in the Cheronese after covering the hundred and fifty miles in twenty days.” s Alexander the Great και Saros Gulf Alexander Cardia (Μτφρ. στα ελληνικά: « Πέρασε (σ.σ. ο Μέγας Αλέξανδρος) Φάγρης και το Πέργαμον (= η Πέργαμος), πέρασε από το Παγγαίο Όρος (Ροδόπη) προς τα Άβδηρα, διήλθε δια μέσω των πόλεων Δίκαια, Μαρώνεια, Μεσσημβρία και του Αίνου και γύρω από τον Μέλανα Κόλπο (Σάρος) προς την Καρδία (σήμερα διασώζονται ερείπια στο ακρωτήριο του Bakla-Burun) και έφτασε στην Σηστό στην Χερσόνησο καλύπτοντας εκατόν πενήντα μίλια μέσα σε είκοσι ημέρες».
3. «Η Καρδία (Baklaburun), πρώτα αποικίστηκε από Ίωνες κατοίκους των Κλαζομενών και της Μιλήτου. Το 560 π.X. την κατέλαβαν οι Αθηναίοι. Τον 4ο αι. π.Χ. η κυριαρχία της πόλης επεκτάθηκε και στην απέναντι μικρασιατική ακτή. Το 309 π.X. ο βασιλιάς Λυσίμαχος μετέφερε τους κατοίκους της στη Λυσιμάχεια. Η θέση της αρχαίας πόλης εντοπίζεται ίσως κοντά στο επίπεδο ακρωτήριο Baklaburun». Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου 87. Baklaburun / Καρδία, η Αρχειοθετήθηκε 2009-09-07 στο Wayback Machine.
4. Ηρόδοτος, Ιστορίαι, VII 15, VI 34.
5. Δημοσθένης, Περί των εν Χερρονήσω, 58,64.
6. Νικόλαος Λωρέντης, «Λεξικόν των Αρχαίων Μυθολογικών, Ιστορικών και Γεωγραφικών Κυρίων Ονομάτων», Βιέννη Αυστρίας 1837, λήμμα για την «Αλεξάνδρεια», σελ. 29. [1].
7. Γρηγόρης Ζώρζος, οικονομολόγος, «Τα Μεγάλα Έργα στην Εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου», (μέρος του βιβλίου «Ναυτικό Μεγάλου Αλεξάνδρου»), στο περιοδικό «Στρατιωτική Επιθεώρηση», Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2005, - Γρηγόρης Ζώρζος 2/35. «Αλεξάνδρεια η κατά τον Μέλανα Κόλπον: Κατά το 334 π.Χ. στην Θράκη στον ποταμό Μέλανα ιδρύθηκε μια ακόμα Αλεξάνδρεια. Αναφορά σε 35 πόλεις αναφερόμενες ως Αλεξάνδρεια (2/35). Πηγή: Γρηγόρης Ζώρζος, «Ναυτικό Μεγάλου Αλεξάνδρου», σελ. 144.[2]^{[νεκρός σύνδεσμος]}.
8. Χολέβας Ιωάννης. «Η Αλεξάνδρεια στον Μέλανα Κόλπο στην Θράκη. Οικοδομήθηκε το 334 π.Χ, όταν διήλθε ο Αλέξανδρος με την Στρατιά οδεύοντας προς την Ασία». Αναφορά σε 21 πόλεις αναφερόμενες ως Αλεξάνδρεια (2/21): Πηγή: Χολέβας Κ. Ιωάννης, «Τα Οικονομικά του Μεγάλου Αλεξάνδρου», σελ. 116-121. Εκδόσεις «Πελασγός», Αθήνα 1994.
9. Νικόλαος Λωρέντης, «Λεξικόν των Αρχαίων Μυθολογικών, Ιστορικών και Γεωγραφικών Κυρίων Ονομάτων», Βιέννη Αυστρίας 1837, λήμμα για την «Αλεξάνδρεια», σελ. 29.
10. Στράβων, Γεωγραφικά, βιβλίον Ζ’, Strabo ,Geographica, prostat in libraria F. Nicolai, 1852 (Google eBook), Σελ. 515, «Ότι η εν Θράκη Χερρόνησος γ’ (=3) ποιεί θάλασσας, Προποντίδα εκ βορρά, Ελλήσποντον εξ ανατολών, και τον Μέλανα κόλπον εκ νότου¨ όπου και ο Μέλας ποταμός βάλλει, ομώνυμος τω κόλπω. Ότι εν τω ισθμώ της Χερσονήσου γ’(=3) πόλεις κείνται¨ προς μεν τω Μέλανι κόλπω Καρδία, προς δε τη Προποντίδι Πακτύη, προς δε τη μεσογαία Λυσιμαχία¨ μήκος του ισθμού στάδια μ’ (=40). Ότι η πόλις ο Ελεούς αρσενικώς λέγεται¨ τάχα δε και ο Τραπεζούς».
11. Curtius Ernst, Ελληνική Ιστορία (Griechische Geschichte, 3 τ., 1857, 1861, 1867), που μετάφρασε στα ελληνικά ο Σπυρίδων Λάμπρος (1898-1900).
12. Ιερώνυμος ο Καρδιανός, Αι περί διαδόχων Ιστορίαι- διασωθέντα αποσπάσματα στην Ιστορία της Ελλάδος του Ερνστ Κούρτιους.
13. Στράβων, Γεωγραφικά VII.
14. Cornelius Nepos De viris illustribus- Περί Επιφανών Ανδρών.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Benjamin H. Isaac, The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest, LL, 1986 – (στα αγγλικά) «Οι Ελληνικές Αποικίες στην Θράκη μέχρι την Μακεδονική Κατάκτηση» σελίδες 304.[3]
• Mogens Herman Hansen, Thomas Heine Nielsen, An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation Oxford University Press, USA, Jan 27, 2005 – (στα αγγλικά) « Απογραφή των αρχαϊκών και κλασικών ΠΟΛΕΙΣ: Μια έρευνα από την Κοπεγχάγη κέντρο Polis kontuctet», σελίδες 1414.[4]
• W. Heyd (1885) Histoire du commerce du Levant au Moyen-Age, Ed. Emile Lechevauer, Paris, 1885 [5]