Σπαρτιατική αγωγή

Με τον όρο Σπαρτιατική αγωγή εννοούμε τη στρατιωτική (κυρίως) εκπαίδευση των αγοριών στην αρχαία Σπάρτη, η οποία ξεκινούσε στην ηλικία των 7 ετών και ολοκληρωνόταν με την ενηλικίωση τους. Η εκπαίδευση των αγοριών στην αρχαία Σπάρτη χαρακτηρίστηκε από σκληρή πειθαρχία και υπακοή στους νόμους.

Πρώτη δοκιμασία

Ο Πλούταρχος, στο βιβλίο «Λυκούργος» από τη συλλογή «Βίοι Παράλληλοι», αναφέρει πως το νεογέννητο εξεταζόταν από τη μητέρα του, η οποία το έπλυνε με κρασί αντί με νερό για να ελέγξει την κράση του^[1]. Αργότερα, ο πατέρας οδηγούσε το παιδί στη Λέσχη, η οποία αποτελείτο από τους γέροντες της πόλης. Εκεί, οι γέροντες έλεγχαν προσεκτικά το παιδί και αν το έκριναν αδύναμο, το έριχναν στον Καιάδα, μια σχισμή στο βουνό Ταΰγετο, η οποία έγινε γνωστή με τον όρο αποθέτες^[2]. Αν το νεογέννητο είχε κριθεί υγιές από τη Λέσχη, τότε έμενε μαζί με την οικογένεια του μέχρι την ηλικία των 7 ετών. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως οι γονείς και οι τροφοί άφηναν τα παιδιά να κυκλοφορούν γυμνά, ενώ τους μάθαιναν να είναι λιτοδίαιτα, να μην φοβούνται το σκοτάδι ή αν μείνουν μόνα τους, να μην κλαίνε και να μην έχουν καπρίτσια^[3]. Επίσης, οι πατέρες φρόντιζαν να παίρνουν μαζί τους τα αγόρια στα φειδίτια, τα οποία ήταν κοινές τράπεζες των Σπαρτιατών, έτσι ώστε τα αγόρια να συνηθίσουν τον λιτό τρόπο ζωής των Σπαρτιατών^[4].

Εκπαίδευση

Στην ηλικία των 7 ετών, η πολιτεία αναλάμβανε την ανατροφή των αγοριών. Τα αγόρια χωρίζονταν σε ομάδες, γνωστές ως αγέλες, οι οποίες ήταν χωρισμένες σε ίλες (64 αγόρια). Οι αγέλες ήταν υπό την εποπτεία του παιδονόμου, ο οποίος κατείχε υψηλή θέση στη σπαρτιατική κοινωνία. Βοηθοί του ήταν οι μαστιγοφόροι, σκοπός των οποίων ήταν να επιβάλουν σκληρή πειθαρχία στα παιδιά^[5]. Όσον αφορά την αγέλη (ή αλλιώς βούα), αρχηγός ήταν ο αγελάρχης, δηλαδή ένας νέος που είχε επιδείξει περισσότερη κατανόηση και περισσότερο θάρρος κατά τη διάρκεια των ασκήσεων^[6]. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, τα υπόλοιπα παιδιά έπρεπε να μιμηθούν τον αγελάρχη, να εκτελούν τις διαταγές του και να τιμωρούνται απ' αυτόν^[7]. Επίσης, σύμφωνα με σύγχρονους μελετητές, στην εκπαίδευση των νεαρών συμμετείχε και ένας είρενας, συνετός και γενναίος νέος, ο οποίος είχε συμπληρώσει το 20ο έτος της ηλικίας του^[8][9]. Ο είρενας παρακολουθούσε τις μάχες των αγοριών και τα χρησιμοποιούσε ως δούλους στο σπίτι του, τα μεγαλύτερα αγόρια αναλάμβαναν να φέρνουν ξύλα, ενώ τα μικρότερα έφερναν λαχανικά^[10].

Η στρατιωτική θητεία των Σπαρτιατών ξεκινούσε όταν έκλειναν το 20ο έτος της ηλικίας τους. Μέχρι τότε, τα αγόρια γυμνάζονταν συνεχώς και μάθαιναν να ζούν λιτά. Η γυμναστική περιλάμβανε τρέξιμο, πήδημα, πέταγμα ακοντίου και δίσκου. Επίσης, τα αγόρια έπρεπε να αντέχουν στον πόνο, στις ελλείψεις φαγητού και νερού, στο κρύο και στην έλλειψη ύπνου^[11]. Κατά τον Πλούταρχο, μετά το 12ο έτος, οι νεαροί απαλάσσονταν από τον χιτώνα και φορούσαν ένα μανδύα που τους χορηγούσε η πόλη για ολόκληρη τη χρονιά. Τα αγόρια δεν μπορούσαν να κάνουν ζεστό μπάνιο και κοιμούνταν πάνω σε καλαμιές, τις οποίες συγκέντρωναν στον Ευρώτα^[12]. Στην εκπαίδευση των νεαρών συμμετείχαν και γέροντες, οι οποίοι οργάνωναν αγώνες μεταξύ των νεαρών και σκόπιμα τους μάλωναν, έτσι ώστε να μάθουν αν είναι θαρραλέοι ή όχι^[13]. Όσον αφορά τα γράμματα και τις τέχνες, οι Σπαρτιάτες μάθαιναν να μιλάνε λίγο, αλλά επί της ουσίας - αυτή η τεχνική έγινε γνωστή ως λακωνιζείν. Επιπλέον, τα αγόρια μάθαιναν στρατιωτικά ποιήματα, πολεμικά τραγούδια, αποσπάσματα από τα έργα του Ομήρου και χορούς^[14].

Η κύρια τροφή των Σπαρτιατών ήταν ο μέλανας ζωμός και το μέλι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο μήνας του μέλιτος: ένα μήνα πριν να τελειώσουν τα γυμνάσια, τα παιδιά έτρωγαν αποκλειστικά μέλι^[15]. Ωστόσο, τα νεαρά αγόρια ενθαρρύνονταν από τους μεγαλύτερους να κλέβουν τροφή, έτσι ώστε να συμπληρώσουν την ελάχιστη τροφή που λάμβαναν. Κατά τον Πλούταρχο, τα αγαθά που έφερναν τα παιδιά στον είρενα ήταν κλεμμένα - ο είρενας έστελνε τα παιδιά στους κήπους και στα συσσίτια, με σκοπό να ελέγξει την πονηριά και την προσοχή τους^[16]. Αν όμως τα παιδιά γίνονταν αντιληπτά από τους μεγαλύτερους κατά τη διάρκεια της κλοπής, τότε τα περίμενε μαστίγωμα με τη δικαιολογία ότι ήταν κακοί κλέφτες^[17]. Επιπλέον, τα παιδιά μάθαιναν από τους δασκάλους τους να επιτίθενται στους αδύναμος και κοιμισμένους φρουρούς^[18]. Κάθε χρόνο, οι νεαροί Σπαρτιάτες δοκιμάζονταν μπροστά στον βωμό της Ορθίας Αρτέμιδος: τα παιδιά έκλεβαν τυρία και οι μεγαλύτεροι τα μαστίγωναν με σκοπό να ελέγξουν την αντοχή τους. Αρκετά παιδιά έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθεια να περάσουν με επιτυχία την εξέταση, ενώ άλλα παιδιά λάμβαναν στεφάνι αν άντεχαν το μαστίγωμα χωρίς κλάμα^[19].

Μόλις τα αγόρια έκλειναν το 20ο έτος της ηλικίας τους, η Αγωγή ολοκληρωνόταν. Μετά την Αγωγή ακολουθούσε η στρατιωτική θητεία, η οποία είχε διάρκεια δέκα ετών. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας, τα αγόρια γίνονταν μέλη των συσσιτίων (τα οποία αποτελούνταν από 15 άτομα), των κοινών γευμάτων των Σπαρτιατών. Τα μέλη των συσσιτίων ζούσαν και δειπνούσαν μαζί σε κοινό καταυλισμό μέχρι τα εξήντα (τότε ολοκληρώνονταν και οι στρατιωτικές υποχρεώσεις τους)^[20]. Οι Σπαρτιάτες θεωρούνταν πολίτες με πλήρη δικαιώματα μόλις έκλειναν το 30ο έτος της ηλικίας τους: μπορούσαν να λάβουν μέρος και να ψηφίζουν στην Απέλλα (δημόσια συνέλευση στη Σπάρτη), καθώς επίσης και να ασκούν δημόσια αξιώματα^[21].

Τα κορίτσια συμμετείχαν και αυτά στην Αγωγή και ήταν χωρισμένες σε ομάδες, ωστόσο, η εκπαίδευση τους δεν χαρακτηριζόταν από την σκληρότητα και την αυστηρότητα της εκπαίδευσης των αγοριών και ολοκληρωνόταν αμέσως μετά τον γάμο τους^[22]. Κύριο καθήκον των γυναικών, σύμφωνα με τη σπαρτιατική εκπαίδευση, ήταν η γέννηση υγιών αγοριών, τα οποία θα υπερασπίζονταν τη Σπάρτη. Επίσης, οι γυναίκες δεν έπρεπε να επιδείξουν μαλθακότητα, γι' αυτό και μάθαιναν να παραδίδουν στους άνδρες την ασπίδα με τη φράση «ή ταν ή επί τας» («ή να επιστρέψεις νικητής μ' αυτή ή να σε φέρουν νεκρό πάνω σ' αυτή»)^[23].

Παραπομπές

1. Πλούταρχος, Λυκούργος, 16: ὅθεν οὐδὲ ὕδατι τὰ βρέφη, ἀλλ' οἴνῳ περιέλουον αἱ γυναῖκες, βάσανόν τινα ποιούμεναι τῆς κράσεως αὐτῶν
2. Πλούταρχος, Λυκούργος, 16: Τὸ δὲ γεννηθὲν οὐκ ἦν κύριος ὁ γεννήσας τρέφειν, ἀλλ' ἔφερε λαβὼν εἰς τόπον τινὰ λέσχην καλούμενον, ἐν ᾧ καθήμενοι τῶν φυλετῶν οἱ πρεσβύτατοι καταμαθόντες τὸ παιδάριον, εἰ μὲν εὐπαγὲς εἴη καὶ ῥωμαλέον, τρέφειν ἐκέλευον, κλῆρον αὐτῷ τῶν ἐνακισχιλίων προσνείμαντες· εἰ δ' ἀγεννὲς καὶ ἄμορφον, ἀπέπεμπον εἰς τὰς λεγομένας Ἀποθέτας, παρὰ Ταΰγετον βαραθρώδη τόπον, ὡς οὔτε αὐτῷ ζῆν ἄμεινον ὂν οὔτε τῇ πόλει τὸ μὴ καλῶς εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς πρὸς εὐεξίαν καὶ ῥώμην πεφυκός
3. Πλούταρχος, Λυκούργος, 16: ἦν δὲ περὶ τὰς τροφοὺς ἐπιμέλειά τις μετὰ τέχνης, ὥστ' ἄνευ σπαργάνων ἐκτρεφούσας τὰ βρέφη τοῖς μέλεσι καὶ τοῖς εἴδεσιν ἐλευθέρια ποιεῖν, ἔτι δὲ εὔκολα ταῖς διαίταις καὶ ἄσικχα καὶ ἀθαμβῆ σκότου καὶ πρὸς ἐρημίαν ἄφοβα καὶ ἄπειρα δυσκολίας ἀγεννοῦς καὶ κλαυθμυρισμῶν
4. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη, της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, ενότητα Γ: Η Σπαρτιατική Εκπαίδευση, παράγραφος 9, γραμμές 2-4
5. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη, της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, ενότητα Γ: Η Σπαρτιατική Εκπαίδευση, παράγραφος 10, γραμμές 3-7
6. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη, της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, ενότητα Γ: Η Σπαρτιατική Εκπαίδευση, παράγραφος 10, γραμμές 9-10
7. Πλούταρχος, Λυκούργος, 16: ἄρχοντα δ' αὐτοῖς παρίστατο τῆς ἀγέλης τὸν τῷ φρονεῖν διαφέροντα καὶ θυμοειδέστατον ἐν τῷ μάχεσθαι· καὶ πρὸς τοῦτον ἀφεώρων καὶ προστάττοντος ἠκροῶντο καὶ κολάζοντος ἐκαρτέρουν, ὥστε τὴν παιδείαν εἶναι μελέτην εὐπειθείας
8. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 4, γραμμή 6
9. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη, της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, ενότητα Γ: Η Σπαρτιατική Εκπαίδευση, παράγραφος 10, γραμμές 11-12
10. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη, της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, ενότητα Γ: Η Σπαρτιατική Εκπαίδευση, παράγραφος 10, γραμμές 12-15
11. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 4, γραμμές 7-9
12. Πλούταρχος, Λυκούργος, 16: ἐκάθευδον δὲ ὁμοῦ κατ' ἴλην καὶ ἀγέλην ἐπὶ στιβάδων, ἃς αὑτοῖς συνεφόρουν, τοῦ παρὰ τὸν Εὐρώταν πεφυκότος καλάμου τὰ ἄκρα ταῖς χερσὶν ἄνευ σιδήρου κατακλάσαντες
13. Πλούταρχος, Λυκούργος, 16: ἐπεσκόπουν δὲ οἱ πρεσβύτεροι παίζοντας αὐτούς, καὶ τὰ πολλὰ μάχας τινὰς ἐμβάλλοντες ἀεὶ καὶ φιλονεικίας, οὐ παρέργως κατεμάνθανον ὁποῖός ἐστι τὴν φύσιν ἕκαστος αὐτῶν πρὸς τὸ τολμᾶν καὶ μὴ φυγομαχεῖν ἐν ταῖς ἁμίλλαις
14. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 6
15. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 5
16. Πλούταρχος, Λυκούργος, 17: καὶ φέρουσι κλέπτοντες, οἱ μὲν ἐπὶ τοὺς κήπους βαδίζοντες, οἱ δὲ εἰς τὰ τῶν ἀνδρῶν συσσίτια παρεισρέοντες εὖ μάλα πανούργως καὶ πεφυλαγμένως·
17. Πλούταρχος, Λυκούργος, 17: ἂν δ' ἁλῷ, πολλὰς λαμβάνει πληγὰς τῇ μάστιγι, ῥᾳθύμως δοκῶν κλέπτειν καὶ ἀτέχνως
18. Πλούταρχος, Λυκούργος, 17: κλέπτουσι δὲ καὶ τῶν σιτίων ὅ τι ἂν δύνωνται, μανθάνοντες εὐφυῶς ἐπιτίθεσθαι τοῖς καθεύδουσιν ἢ ῥᾳθύμως φυλάττουσι
19. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 7
20. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 9
21. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 10
22. Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου, παράγραφος 8
23. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη, της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, ενότητα Γ: Η Σπαρτιατική Εκπαίδευση, παράγραφος 5

Πηγές

Wikisource logo

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:   Βίοι Παράλληλοι/Λυκούργος

• Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη, της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη
• Η Αγωγή των Νέων, της Ελένης Παπακυριάκου/Αναγνώστου