Σαϊδόνα Μεσσηνίας

Συντεταγμένες: 36°52′54.995″N 22°17′1.000″E

Σαϊδόνα
Σαϊδόνα Σαϊδόνα
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Πελοποννήσου
Περιφερειακή Ενότητα	Μεσσηνίας
Δήμος	Δυτικής Μάνης
Δημοτική Ενότητα	Λεύκτρου
Γεωγραφία
Νομός	Μεσσηνίας
Πληθυσμός
Μόνιμος	53
Έτος απογραφής	2021

Η Σαϊδόνα είναι χωριό της Μεσσηνιακής Μάνης, που απέχει 54 χλμ από την Καλαμάτα, 13 χλμ. από τη Στούπα και είναι χτισμένο αμφιθεατρικά στους πρόποδες του Ταϋγέτου, σε υψόμετρο 600 μ περίπου στη ΝΔ πλευρά του όρους Σωτηρίτσα. Διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Λεύκτρου.

Οι πρώτοι κάτοικοι υπολογίζεται ότι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή με την κατάληψη της Ελλάδας από τους Τούρκους. Αυτό αποδεικνύεται από ερείπια σπιτιών και κυρίως από την ύπαρξη δύο μοναστηριών. Το πρώτο χτίστηκε γύρω στα 1480 από το μοναχό Σαμουήλ που κατά την παράδοση είχε φύγει από την Κωνσταντινούπολη, γιορτάζει στις 15 Αυγούστου και είναι γνωστό ως Σαμουήλι. Το δεύτερο χτίστηκε την ίδια περίπου χρονική περίοδο, όπως φαίνεται από εικόνες και κειμήλια που σώζονται, γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου και λέγεται Βαϊδενίτσα. Το 1829 στην εκλογή αντιπροσώπου για τη Δ΄ Εθοσυνέλευση που έγινε στην Ανδρούβιστα, όπου εκλέχτηκε ο κυβερνήτης Ι.Καποδίστριας,τη Σαϊδόνα εκπροσώπησε ο Δημήτρης Καστριτσέας.

Το χωριό προ του 1835 ονομαζόταν και Σαϊδίν^[1], ενώ οι κάτοικοί του, έως προσφάτως (1990~2000), μνημόνευαν και ως Σαϊδονίτσα.Κατα τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20 αιώνα,όταν γινόταν μετονομασία των οικισμών της Ελλάδας, με εξελληνισμένα ονόματα,η Σαϊδονα κράτησε το όνομά της υποστηρίζοντας ότι δεν είναι σλάβικο αλλά ετυμολογείται από το λατινικό όνομα SAGITA-ΑE που σημαίνει βέλος, σαΐτα, σαϊτόνα, σαϊδόνα. Στην ευρύτερη περιοχή Μεσσηνίας σαϊδόνες λένε τα χάρτινα βελάκια που πετάνε τα παιδιά.H άποψη, πως το όνομα προέρχεται από την ομορφιά του τοπίου και από την ύπαρξη πολλών αηδονιών (Αϊδόνα- Σαν αϊδόνα-Σαϊδόνα) αποτελεί "folk etymology".

Οι Σαϊδονίτες, όπως αναφέρει η παράδοση αλλά και όπως φαίνεται από γραπτά κείμενα, ήταν προοδευτικοί άνθρωποι που αγωνίζονταν για το γενικό συμφέρον και συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες του Ελληνικού Έθνους (Βαλκανικοί πόλεμοι, Μικρασιατική εκστρατεία, Εμφύλιος, Δικτατορία).Έτσι,ο Αναστάσης Γαληνέας και ο Σωτήρης Μ. Κλαμπατσέας είναι από αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους στους Βαλκανικούς πολέμους το 1912-1913, ενώ όλοι πήραν μέρος στην εκστρατεία του 1922 και είχαν νεκρούς και τραυματίες.(Σχετικό μνημείο βρίσκεται στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας του χωριού,που αφιερώνεται στη Γέννηση του Χριστού).

Στον αγώνα κατά της μεταξικής δικτατορίας ο Κωνσταντίνος Κλαμπατσέας,φοιτητής της Νομικής σχολής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας ήταν ένα από τα βασικότερα στελέχη στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κινημα.Ο ίδιος ο Μεταξάς με δημοσιεύματα στον τύπο τον αποκάλεσε "πνευματοδιαρρήκτη της Ελλάδος",και αργότερα ήταν ένας από τους 200 εκτελεσμένους της Καισαριανής.^[2]

Αποκορύφωμα της συμμετοχής της Σαϊδόνας στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες αποτελεί το έπος του 1940. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της αντίστασης, ένα από τα πρώτα χτυπήματα που δέχτηκαν οι εισβολείς του Μουσολίνι προέρχεται από το μικρό αυτό ορεινό χωριό (1942).

Το Μαϊο του 1941,ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Ηλίας Νοέας, μετά την εποποιία της Αλβανίας, συγκροτεί μαζί με άλλους συγχωριανούς του ένοπλη ομάδα αντίστασης κατά των κατακτητών και των συνεργατών τους.Η ενέργεια αυτή αποτελεί συνέχεια της δράσης των Σαϊδονιτών με τις κεντρικές οργανώσεις κατά της δικτατορίας Μεταξά και των οργανώσεων κατά των στρατευμάτων κατοχής μεταξύ των οποίων και η Νέα Φιλική Εταιρεία Καλαμάτας,της οποίας ιδρυτικά μέλη ήταν κυρίως Σαϊδονίτες.Αρχικά οι αγωνιστές τροφοδοτούσαν, περιέθαλπταν και φυγάδευαν στη Μ.Ανατολή Άγγλους,από το Πόρτο Κάγιο^[3].Εντωμεταξύ στο χωριό είχε καταλήξει και μια ομάδα 7 Κυπρίων στρατιωτών, των οποίων ο Αρχηγός ήταν πολύ μελαχρινός και είχε πάρει το προσωνύμιο "Μαύρος" και βοηθούσε τους Σαϊδονίτες στις ενέργειές τους^[4].Ολα αυτά έγιναν γνωστά στις Ιταλικές αρχές αλλά οι προσπάθειές τους να συλλάβουν τα μέλη της οργάνωσης δεν καρποφόρησαν.

Αφού πρώτα αφόπλισαν ομάδα ντόπιων συνεργατών των κατακτητών, που ζητούσαν να κατασχέσουν τα ζώα τους, οι κάτοικοι της Σαϊδόνας απέκρουσαν με επιτυχία ένα ιταλικό τμήμα που επιτέθηκε στην κοινότητα, στις 27 Μαρτίου 1942. Ήταν μια από τις πρώτες νικηφόρες μάχες στην υπόδουλη Ελλάδα εναντίον των Ιταλών, που επανήλθαν  ενισχυμένοι στις 29 Μαρτίου και έκαψαν αρκετά σπίτια και περιουσίες.

Τα χρόνια που ακολούθησαν, οι Σαϊδονίτες συνέχισαν τον αγώνα από τις γραμμές του ΕΑΜ μέχρι και τη λήξη της κατοχής. Συγκυρίες όμως αρνητικές τους υποχρέωσαν να επιστρέψουν στα βουνά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Μάλιστα ο Σαϊδονίτης Κώστας Ξυδέας διακρίθηκε για τη στρατιωτική του ικανότητα και υπήρξε ο αρχηγός του συγκροτήματος Ταΰγετου του ΔΣΕ.

Μετά τον εμφύλιο, οι Σαϊδονίτες επέστρεψαν στο χωριό τους και, όταν η πολιτεία το 1984 αναγνώρισε την αντιστασιακή τους δράση, ανήγειραν στην είσοδο του χωριού το Μνημείο Ηρώων της Εθνικής Αντίστασης της Σαϊδόνας. Αργότερα, στα ονόματα αυτά προστέθηκαν και τα ονόματα θυμάτων της ευρύτερης περιοχής και κάθε χρόνο, την Κυριακή πριν το Δεκαπενταύγουστο, τελείται στο χώρο αυτό μνημόσυνο.

Ίδρυση του χωριού και ονομασία

Πέρα από τις προαναφερθείσες εξηγήσεις του πως προήλθε η ονομασία του χωριού Σαϊδόνα μια άλλη παραλλαγή προερχόμενη από τη λαϊκή παράδοση είναι η παρακάτω:

Η γέννηση της ονομασίας του χωριού Σαϊδώνας ή Σαιδόνας είναι ιστορική^[5].

Το ταξίδι του Σαμουήλ

Από τη Σιδώνα του Λιβάνου μέσα από Ορθόδοξο Ελληνικό Μοναστήρι γύρω στο έτος 1590 μ.Χ. , ξεκίνησε ο Ηγούμενος Σαμουήλ ή Σαμοήλ. Περιπλανήθηκε για χρόνια στην Τουρκοκρατούμενη Μικρά Ασία ιδρύοντας ορθόδοξα μοναστήρια. Κατέληξε στο τέλος στην Κωνσταντινούπολη, στο εκεί Ορθόδοξο Ελληνικό Πατριαρχείο.

Ο ίδιος ο Πατριάρχης μας του έδωσε τότε εντολή, χρήματα, θάρρος και πίστη, να πάει στη Μάνη της Πελοποννήσου για να ιδρύσει κι εκεί μοναστήρια και να διδάξει μέσα από αυτά την Ορθοδοξία, τα Ελληνικά γράμματα, τις τέχνες, τις επιστήμες και την φιλοσοφία, Αρχαία, Ρωμαϊκή και Βυζαντινή, δίνοντάς του γι'αυτό και αρκετούς επιτελής του.

Τούτο το έκανε γιατί υπήρχαν βάσιμες πληροφορίες πως στη Μάνη, εκεί, δρούσε ακόμα το Δωδεκάθεο των Ελλήνων με παγανίες, ήθη και έθιμα της Αρχαίας θρησκείας αυτής, με νεράιδες για Ιέριες, Δράκουλες και Βρυκόλακες για ιερείς. Και όλα τούτα είχαν εισχωρήσει και μέσα στην Ορθόδοξη Χριστιανική Θρησκεία.

Φτάνοντας στη Μάνη

Πραγματικά, το πλοίο με το επιτελείο τούτο του Σαμουήλ και τους θησαυρούς του, υλικούς και πνευματικούς, έφτασε γύρω στο 1632 μ.Χ. και άραξε στο λιμανάκι της Καλόγριας της Στούπας της Αποσκερής Δυτικής Μάνης. Από εκεί οργανώθηκαν, αγόρασαν γαϊδορομούλαρα με αγωγιάτες και υποτακτικούς και ανηφόρησε προς τις πλαγιές του Ταϋγέτου.

Σε απόσταση 15 χιλιομέτρων περίπου, βρήκε ένα παλιό Βυζαντινό οχυρό ερειπωμένο στις νότιες παριές ενός φαραγγιού, της "Νούμπατης", που καταλήγει σε μια ρεματιά με νερό να τρέχει όλο τον χρόνο. Από εκεί περνούσε η Βασιλική Οδός που από την Αρχαία Καρδαμύλη κατέληγε στον Μυστρά και στην Σπάρτη. Δρόμος που αναφέρετε ακόμα και στην Οδύσσεια του Ομήρου. Ότι ο Τηλέμαχος πέρασε από εκεί μετά την Πύλο, τις Φαρές και την Καρδαμύλη για να πάει στη Σπάρτη να ρωτήσει το Βασιλιά Μενέλαο αν ζει ο πατέρας του ο Οδυσσέας.

Χτίσιμο Μοναστηριού

Στο τέλος της Δυτικής Πλευράς της Βουνοκορφής της Σωτηρίτσας του Ταϋγέτου, έχτισε το μοναστήρι σαν καστρο-μονάστηρο, πάνω στο ερειπωμένο Βυζαντινό οχυρό. Το έχτισε σαν κάστρο για την άμυνά του από τους πειρατές, ληστές, Τούρκους και άλλους επιδρομείς της εποχής. Το καστρο-μονάστηρο αυτό το εγκαινίασε ο Σαμουήλ με το επιτελείο του στην εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου των Δεκαπενταύγουστο του 1633 μ.Χ., όπως μαρτυρά ο θεμέλιος λίθος που υπάρχει στην εκεί εκκλησία της Παναγίας μας, που από τότε γιορτάζει κάθε Δεκαπενταύγουστο.

Έτσι, το μοναστήρι αυτό από τότε ονομάζεται του Σαμουήλ ή "Σαμουήλι" από το όνομα του ιδρυτή του και πρώτου ηγουμένου του Σαμουήλ.

Αυτόματα το μοναστήρι αυτό απέκτησε τις απέραντες εκτάσεις με βοσκοτόπια, λαχίδια για σιτιρά, και γάργαρα νερά της Πραπανίτσας, της Βαιδενίτσας με τους νερόμυλους που έφτιαξαν σε αυτήν κλπ., στα οποία έβοσκαν τα αμέτρητα γιδοπρόβατα του, και τα γαϊδουρομούλαρά του.

Ίδρυση του χωριού

Για το λόγο αυτό και επειδή οι καλογέροι του, καλλιεργημένοι άριστα πνευματικά, στο Πατριαρχείο και αλλαχού, περιέτρεχαν όλοι την Αποσκερή, Προσηλιακή, Κεντρική και κάτω Μάνη για να διδάξουν τη πραγματική Ορθόδοξη Χριστιανική Θρησκεία, τον Ελληνισμό, τα γράμματα, τις τέχνες, την Ελληνορωμαϊκή και Βυζαντινή Φιλοσοφία κλπ., ο Ηγούμενος Σαμουήλ προσέλαβε, βοσκούς, καλλιεργητές γης, αγωγιάτες, χτίστες, μαστόρους κλπ., τους οποίους είχε σαν δουλεπάροικους του Μοναστηριού.

Οι δουλεπάροικοι τούτοι, με τις οικογένειές τους, δεν κατοικούσαν γύρω από το μοναστήρι του "Σαμουηλιού" γιατί και ο τόπος δεν τους χωρούσε αλλά και για να μην έρθουν "εις πειρασμόν" της οικογενειακής ζωής με τις "αμαρτίες" της, οι καλογεροί του. Έτσι, τους παραχωρήθηκε τόπος αλλού, που υπήρχαν από παλιά κάτι κάλυβες και παραπήγματα κοντά στα βοσκοτόπια και τις καλλιέργειες του μοναστηριού, 2 χιλιόμετρα περίπου μακρύτερα απ'το καστρομονάστηρο τούτο.

Εκεί έχτισαν τα πρόχειρα από ξεροληθιά σπίτια τους, τις κάλυβες και τα παραπήγματά τους οι δουλεπάροικοι τούτοι. Επειδή ο Σαμουήλ ξεκίνησε απ'την πατρίδα του, την Σιδώνα, τον τόπο τούτο του χωριού των δουλεπάροικών του το ονόμασε Μικρή Σιδώνα ή Σαν Σιδώνα που μετονομάστηκε Σιδωνίτσα και αργότερα Σαϊδονίτσα και μέχρι σήμερα Σαϊδώνα, μέχρι πρότινος και Σαϊδόνα σήμερα.

Ο ξεσηκωμός

Οι Μανιάτες το 1684 μ.Χ. επαναστάτησαν κατά των Τούρκων. Μεγάλες δυνάμεις 10.000 Τούρκων επιτέθηκαν τότε στη Μάνη με αρχηγό τους τον Οσμάν Πασά, καίγοντας χωριά, σφάζοντας γυναικόπαιδα. Οι Μανιάτες όμως αντεπιτέθηκαν, σκότωσαν 1800 και πάνω Τούρκους, ελευθέρωσαν τα γυναικόπαιδα, ελευθερώνοντας και όλοι την αδούλωτη Μάνη. Στις 18 Ιουνίου του 1685 μ.Χ. ο Μοροζίνης με τα στρατεύματά του και με Μανιάτες πολιορκεί στο κάστρο της Κορώνης τους Τούρκους. Το κυρίεψαν μετά 49 μέρες στις 31 Ιουλίου 1685 μ.Χ. .

Όπως ήταν επόμενο, οι Μανιάτες εξοπλίστηκαν καλά όλοι τους ενάντια στην εισβολή των Τούρκων του Οσμάν Πασά και αμέσως μετά έλαβαν μέρος μαζί με το Μοροζίνη στην απελευθέρωση της Πελοποννήσου και όλης της Ελλάδας από τους Τούρκους. Μετά απο όλα αυτά και η Σαϊδωνίτες δουλεπάροικοι όντες οπλισμένοι, εξεγέρθηκαν, επαναστατώντας ενάντια στους καλογέρους του Σαμοϊλιού. Τους έδιωξαν, μαζί με τον Σαμουήλ από το μοναστήρι και μοιράστηκαν τις εκτάσεις, το βοσκοτόπια, τα λαχίδια και τα νερά της Πραπανίτσας, της Βαϊδενίτσας με τους νερομήλους της και λοιπή περιουσία του μοναστηριού. Τα δύο μοναστήρια στη Βαϊδενίτσα με τους νερομύλους της, έγιναν αργότερα και είχαν κι αυτά την ίδια τύχη από τους Σαϊδονίτες.

Κ ενώ, οι πρώτοι ιδρυτές της Σαϊδόνας φέρονται ότι είναι ο Ξύδης, ο Λαμπίδης και ο Κορώνης, αρχηγοί της εξεγέρσεως κατά του μοναστηριού φαίνεται πως ήτανε, πρώτα ο Κλαμπάτσης και μετά ο Ξύδης. Γιατί τις μεγαλύτερες εκτάσεις στη Σαϊδόνα μέχρι σήμερα πρώτα τις έχουν οι Κλαμπατσαίοι μετά οι Ξυδαίοι και μετά όλοι οι άλλοι.

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη. Αθήνα: Ελευθερουδάκης 1930. σελ. 274 (11ος Τόμος). 
2. Κουβας, Γιαννης. «Σκοπευτήριο Καισαριανής, η ματωμένη καρδιά της Ελλάδας (2003). 
3. Παπαγεωργόπουλος, Ηλιας. Εγκυκλοπαίδεια Υδρία. Αθηνα 1987: Εταιρεία ελληνικών εκδοσεων. σελ. 321. 
4. Ξυδέας, Μιχαλης. Μανιάτικη Αντίσταση. Αρεόπολη: Αδουλωτη Μανη. σελ. 77. 
5. Κοκκινέας, Τίτος (Σεπτέμβριος 2024). «Η Γέννηση της Σαϊδόνας και του... Υλισμού». Περιοδικό Φωνή των Λογοτεχνών (Τεύχος 44): σελ. 32-33. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η σελίδα του δήμου Λεύκτρου για τη Σαϊδόνα
• Πληροφορίες για τη Σαϊδόνα από το mani.org
• Τα νέα της Σαϊδόνας στο facebook
• Kάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Το Σαμουήλι, η Βαϊδενίτσα και ο ξερόβραχος της Κουδούνας
• Φωτογραφίες από τη σελίδα οι Μανιάτες είναι παντού
• Σελίδα για τη Σαϊδόνα στο pathfinder.gr