Раёк (беларуская міфалогія)

Раёк — у беларускім сялянскім фальклоры і міфалогіі загадкавы дух. У шырокім сэнсе так называўся канец жніва, калі працы больш не заставалася, і можна было адпачыць^[1]. Гаварылі: «Раёк, раёк! Паляцеў, задзёршы хвасток!». У жніўных песнях Раёк згадваецца як жывая істота, як персанаж. Ён можа хадзіць па вуліцах, наведвацца да людзей, пытацца дарогі і інш.

Ішоў Раёк,

Ішоў Раёк у наш дварок.

Нашы двары,

Нашы двары мяцёныі.

Нашы сталы,

Нашы сталы засланыі.

Хадзі, Раёк,

Хадзі, Раёк, у наш дварок.

— ^[2].

Ішоў раёк дарогай шырокай.

Ніхто ж райка не перэймаіць?

Выйдзі, панок, перэймі раёк

І знімі вянок.

Нашы раі велікіе.

Сюда раёк, на мой дварок.

У нас двары мецёные,

У нас сталы цісовые…

— ^[3].

Ч. Пяткевіч апісвае Райка як духа, які клапоціцца пра зжатае збожжа. Калі селянін хацеў, каб Рай узяў пад сваю апеку і яго снапы, то тройчы казаў: «Рай, Рай, ідзі к нам!». Калі верыць М. С. Кацару, яго выява сустракаецца ў народных вышыўках-арнаментах у выглядзе чатырохканцовых матываў, як бы складзеных з жытніх каласоў^[4]. Раёк часам супрацьпастаўляецца Сербаю (увасабленню голада). Хлеба часам не хапала да новага ўраджаю — значыць, быў Сёрбай. А калі жніво скончвалася, хлеб з’яўляўся, то Сёрбая болей не было, прыходзіў Раёк.

Этымалогія імя

«Раёк» можа паходзіць як ад «рай» (які у шэрагу індаеўрапейскіх мовах першапачаткова азначай «дабрабыт», «багацце»), так і быць памяньшальным ад слова «рой» (пчаліны). Магчыма, імя «Раёк» («Рай») звязана з такім персанажам, як святы Юр’я (Юрай), які ў сваю чаргу з’яўляецца хрысціянскім пераемнікам язычніцкага бога Ярылы. Юрай — ахоўнік сельскагаспадарчых прац і сам звязаны з вобразам пчалы (апошняя ў веснавых песнях, як і Юрай, адчыняе вясну залатымі ключыма). Адсюль, верагодна, Раёк (як святы Юрай, святы Пятро) — адна з іпастасяў Ярылы.

Зноскі

1. Этнаграфія Браслаўшчыны(недаступная спасылка)
2. Зап. у 1968 г. у в. Лявонпаль ад Кісьляк Ядзьвінні, 1912 г.н.
3. Ігнат Храпавіцкі. ПОГЛЯД НА ПАЭЗІЮ БЕЛАРУСКАГА ЛЮДУ
4. Кацар М. С. Беларускі арнамент. Ткацтва. Вышыўка.

Літаратура

• Васілевіч У. Зямная дарога ў вырай. Беларускія народныя прыкметы і павер’і — Мінск: Беларусь, 2010. — 717 с.: іл.