Тымішаара

Горад Тымішаара Timişoara Герб Сцяг Краіна  Румынія Жудзец Тыміш Каардынаты 45°45′35″ пн. ш. 21°13′48″ у. д.^HGЯO Прымар Дамінік Фрыц^[d][1] Першая згадка 1175 Плошча 130,5 км² Вышыня цэнтра 89 м Насельніцтва 303 708[2] чалавек (2011) Шчыльнасць 2350 чал./км² Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код +40 256 Паштовыя індэксы 300001–300789 Аўтамабільны код TM Афіцыйны сайт primariatm.ro (рум.) Тымішаара на карце Румыніі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тымішаа́ра (рум.: Timişoara [timiˈʃo̯ara], назва паходзіць ад венг.: Temesvar) — трэці па велічыні горад Румыніі, гістарычны цэнтр вобласці Банат, адміністрацыйны цэнтр жудзеца Тыміш на захадзе краіны. Насельніцтва — 303,7 тыс. жыхароў (2011). Плошча — 130,5 км².

Гісторыя

Першыя звесткі пра горад Тэмешвар гісторыкі знаходзяць у крыніцах XIII стагоддзя, калі ён быў спустошаны татарамі. У XIV стагоддзі гэта была невялікая крэпасць пасярод балот. Венгерскі кароль Карл Роберт, які наведаў гэтыя краі ў 1307 годзе, загадаў пабудаваць тут палац, а ў XV стагоддзі горад некаторы час служыў рэзідэнцыяй вялікага Хуньядзі. Тэмешвар быў першым горадам Венгерскага каралеўства, які атрымаў уласны герб (1365); на ім быў намаляваны цмок, які, верагодна, сімвалізаваў багамільскую ерась.

У 1552 годзе Тэмешвар быў узяты турэцкімі войскамі на чале з Ахмед-пашой. За 160 гадоў у якасці цэнтра Тэмешварскага эялета горад зведаў моцны мусульманскі ўплыў, тут будаваліся мячэці. Пасля таго, як Яўген Савойскі адваяваў яго ў турак у 1716 годзе, Габсбургі планамерна знішчылі сляды асманскага валадарства, перабудаваўшы цэнтр горада ў стылі барока.

Пры распадзе Аўстра-Венгрыі ў 1918 годзе Тымішаару спрабавалі далучыць сербы, але ўжо ў 1919 годзе горад атрымаў румынскую адміністрацыю. У канцы 1930-х тут быў збудаваны найбуйнейшы праваслаўны храм Румыніі — Тымішаарскі сабор. Падчас Другой сусветнай вайны горад падвяргаўся моцным бамбардзіроўкам саюзнікаў.

16 снежня 1989 года з народнага выступлення ў Тымішаары, выкліканага рашэннем улад аб высяленні пастара Ласла Цёкеша, пачалася рэвалюцыя, якая прывяла да звяржэння Нікалае Чаўшэску.

Насельніцтва

Год Колькасць 1912 72 555 1930 91 451 1948 111 987 1956 142 257 Год Колькасць 1966 174 243 1975 213 000 [3] 1977 266 353 1986 325 000 [4] Год Колькасць 1992 334 115 1997 332 000 [5] 2002 317 953 2011 319 279 [6] Год Колькасць 2021 250 849

Адукацыя і культура

Тымішаарскі ўніверсітэт медыцыны і фармацыі імя Віктара Бабеша, Тымішаарскі політэхнічны ўніверсітэт, Тымішаарскі заходні ўніверсітэт, Тымішаарскі банацкі ўніверсітэт сельскагаспадарчых навук і ветэрынарнай медыцыны.

Транспарт

Грамадскі транспарт горада прадстаўлены 10 трамвайнымі, 8 тралейбуснымі і 20 аўтобуснымі лініямі. У горадзе размешчаны трэці па пасажыраабароце аэрапорт у краіне.

Горад з’яўляецца важным чыгуначным і транспартным цэнтрам і звязаны з усімі іншымі буйнымі гарадамі Румыніі.

Славутасці

• Тымішаарскі сабор
• Тымішаарская кафедра
• Палац Даўэрбах
• Барочны палац
• Палац Хуньядзі, у якім размешчаны Нацыянальны музей Баната
• Старая ратуша
• Чумны слуп

• 
  Чумны слуп
• 
  Плошча Перамогі з Тымішаарскім саборам
• 
  Старая частка горада

Гарады-пабрацімы

Тымішаара з’яўляецца горадам-пабрацімам наступных гарадоў:

•  Беніта-Хуарэс^[d], Мексіка
•  Генуя, Італія^[7]
•  Гера, Германія (3 кастрычніка 1998)^[8][9][…]
•  Грац, Аўстрыя (14 мая 1982)^[8][10][…]
•  Зрэнянін, Сербія
•  Канкун, Мексіка
•  Карлсруэ, Германія (19 жніўня 1992)^[8][11][…]
•  Люблін, Польшча (20 красавіка 2016)^[7][12][…]
•  Мюлуз, Францыя (30 жніўня 1991)^[8][13][…]
•  Нові-Сад, Сербія (3 жніўня 2005)^[8][14][…]
•  Нотынгем, Вялікабрытанія (29 кастрычніка 2009)^[8][15][…]
•  Палерма, Італія (7 кастрычніка 2005)^[8][16]
•  Руэй-Мальмезон^[d], Францыя (14 студзеня 1993)^[8][17][…]
•  Сасары, Італія
•  Сегед, Венгрыя (27 студзеня 1998)^[8][18][…]
•  Трухілья, Перу (8 верасня 2010)^[8][19]
•  Трэвіза, Італія (27 сакавіка 2003)^[8][20][…]
•  Фаэнца, Італія (12 сакавіка 1991)^[21][22]
•  Чарнаўцы, Украіна (24 красавіка 2010)^[23][24]
•  Шэньчжэнь, Кітай

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Іаланда Балаш (1936—2016) — румынская лёгкаатлетка.

Крыніцы

1. https://www.digi24.ro/alegeri-locale-2020/video-victoria-lui-dominic-fritz-la-alegerile-locale-sarbatorita-in-strada-la-timisoara-1375252
2. Timis County at the 2011 census(нявызн.)(недаступная спасылка). INSSE (2 лютага 2012). Архівавана з першакрыніцы 6 жніўня 2012. Праверана 15 ліпеня 2012.
3. Тімішоа́ра // Українська радянська енциклопедія — Київ: Головна редакція УРЕ, 1959. — Т. 11, кн. 1. — С. 265.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4139143"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2478929"></a>
4. Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 1989. — С. 478. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q120475222"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
5. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 640. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
6. Populaţia stabilă pe judeţe, municipii, oraşe şi localităti componenete la RPL_2011 — INS. Праверана 4 лютага 2014.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6973708"></a>
7. http://www.primariatm.ro/uploads/domino/atasamente_hcl/0056B1C60CCB5F65C2257BAB003FD886/Referat.pdf
8. http://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=82
9. http://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=84
10. https://www.graz.at/cms/beitrag/10153337/7771992/Temeswar.html
11. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=85
12. https://lublin.eu/lublin/wspolpraca-miedzynarodowa/miasta-partnerskie-i-zaprzyjaznione/timioara-rumunia,9134,w.html
13. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=86
14. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=107
15. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=172
16. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=105
17. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=87
18. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=88
19. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=174
20. https://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=90
21. http://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=83
22. http://www.comune.faenza.ra.it/Citta/Rapporti-internazionali/Citta-gemellate/Timisoara-Romania-12.03.1991
23. http://www.primariatm.ro/timisoara/index.php?meniuId=2&viewCat=173
24. http://chernivtsy.eu/portal/timishoara

Літаратура

• Тымішаа́ра // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпалі — Хвіліна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 16. — С. 74. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0263-6 (т. 16).
• Petrovics I. The fading glory of o former royal seat: the case of medieval Temesvär // The Man of Many Devices, who Wandered Full Many Ways: Festschrift in Honour of János M. Bak. Central European University Press, 1999. P. 527—538.
• Тимишоа́ра // Т. 25. Струнино — Тихорецк. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 553. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Тимишоа́ра // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 640. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Тимишоа́ра // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 416. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).
• Тимишоа́ра // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 478. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Тімішоа́ра // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1984. — Т. 11, кн. 1 : Стодола — Фітогеографія. — С. 265. — 606, [2] с., [22] арк. іл. : іл., портр., карти с. (укр.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Тымішаара
• Гарадскі сайт (шматлікія даныя састарэлі) Архівавана 14 верасня 2017. (рум.)
• Карта горада
• Фатаграфіі горада
• Timisoara Tourism Архівавана 1 мая 2018. En