Плацкартны вагон

Плацкартны вагон мадэлі 61-4194, аформлены ў новым фірмовым стылі ААТ РЖД.

Плацкартны  вагон (ням.: Platzkarten-Wagen)^{[крыніца?]} — адзін з відаў пасажырскіх вагонаў у Расіі і іншых краінах СНД. З’яўляецца самым масавым тыпам вагонаў у гэтых краінах.

Тэрмін «плацкартны» адбываецца ад плацкарты — дадатковай да праязнога квітка карткі або квітанцыі, якая дазваляе займаць пэўнае нумараванае месца ў пэўным вагоне^[1]. Бесплацкартнымі называліся вагоны, у якіх квіткі з пазначэннем месца не прадаваліся, але пазней яны былі пераведзены ў разрад агульных вагонаў, з магчымасцю займаць пэўнае месца. І, фактычна, у шэрагу выпадкаў квіткі ў плацкартны вагон, як і ў агульны, могуць таксама прадавацца без абазначэння месца.

Гісторыя

Інтэр’ер плацкартнага вагона з лінкруставым аздабленнем. Папян А. Л. «Едуць на вучобу», 1953.

Плацкартны вагон мадэлі 66W вытворчасці 1953 года завода імя Сталіна (Познань, ПНР).

Плацкартныя вагоны III класа адкрытага тыпу (4 паліцы папярок вагона і 2 паліцы ўздоўж вагона) будаваліся яшчэ ў дарэвалюцыйнай Расіі — напрыклад, на казённых чыгунках гэта былі вагоны з даўжынёй кузава 14 і 18 метраў. Пасля 1917 года старая класіфікацыя была адменена, і вагоны былога III класа сталі называцца жорсткімі плацкартнымі далёкага прытрымлівання. У 1920-я гады рознымі заводамі будаваліся 14-метровыя вагоны. У 1928—1941 гадах масавая вытворчасць драўляных вагонаў з даўжынёй кузава 20,2 м (так званы «егоровский» тып) было разгорнута на Ленінградскім і Цвярскім (Калінінскім) заводах. Слова «жорсткі» пачало выходзіць з афіцыйнага ўжывання толькі з сярэдзіны 1960-х, калі драўляныя паліцы ўсіх новых вагонаў, у тым ліку купэйныя, атрымалі паўмяккую абіўку з дэрмацінавым пакрыццём.

У 1934 або, па іншых дадзеных, у 1935 годзе Калінінскі завод пабудаваў першы ў СССР суцэльнаметалічны вагон з умоўнай назвай «ДІП» («Дагонім і перагонім»). Ён меў 25-метровы кузаў, традыцыйна залішне вузкім у тамбураў, 62 месца для ляжання (або 82 месца для сядзення). Мадэль была пабудавана ў некалькіх вопытных узорах, але ў серыю не пайшла.

У 1946 годзе Ленінградскі завод імя І. Я. Ягорава пабудаваў дасведчаны ўзор мадэлі 2 сб — плацкартнага вагона сучаснага тыпу, з суцэльнаметалічным кузавам даўжынёй 23,6 м і шырынёй 3,106. м. Вагон меў плоскія вонкавыя сцены, 60 ляжачых або 90 сядзячых месцаў і абапіраўся на бесчелюстные каляскі тыпу ЦМВ (з канструкцыйнай хуткасцю 120 км/ч). З 1947 года серыйную вытворчасць аналагічных вагонаў пачалося паралельна на Ленінградскім і Ліянозаўскім заводах. Вагоны другога выпуску (з жніўня 1948 года) адрозніваліся толькі челюстными каляскамі.^[2] Вагоны трэцяга выпуску (1949—1950) маюць наступныя асаблівасці: каляскі сківічных, тара 55,3 тоны, павялічанае службовае купэ праваднікоў з двума спальнымі месцамі, колькасць пасажырскіх месцаў — 58 спальных і 87 для сядзення, у туалетах замест алюмініевых ўстаноўлены фаянсавыя рукамыйныя чары і ўнітазы, аконныя рамы вагонаў з 1949 года робяцца з вонкавым металічным абліцоўваннем.^[3] Вагоны чацвёртага выпуску (з 1950 года) маюць такія асаблівасці: бесчелюстные каляскі, цеплаізаляцыя замест фальгі — міпора, гафрыраваныя бакавыя сцены, ўнутраная ашалёўка замест дубовага шпону — лінкруст, рукамыйныя чары і ўнітазы фаянсавыя з металічнай вонкавай арміроўкай з эмаляванай паверхняй.

У 1950 годзе Ленінградскі завод спыніў вытворчасць адкрытых вагонаў і пераключыўся на купэйныя, багажныя, паштовыя і спецыяльнага прызначэння. Ліаназоўскі завод пабудаваў апошні вагон у 1952 годзе і быў перапрафіляваны пад вытворчасць складанай радыёэлектроннай апаратуры.^[4]

З 1951 па 1960 гады выпускам плацкартных вагонаў займаўся Калінінскі вагонабудаўнічы завод^[5], паступова удасканальваючы канструкцыю. З 1952 года на калясках ужытыя ролікавыя падшыпнікі (замест падшыпнікаў слізгацення), з 1957 года — каляскі КВЗ-5 (з канструкцыйнай хуткасцю 140 км/ч). Усе вагоны мелі вокны з фортачкамі і прымусовую вентыляцыю. Паралельна калінінскім вагонам у 1950—1960 гадах пастаўлена 2 746 аналагічных вагонаў мадэлі 66W вытворчасці Познаньскага завода імя Сталіна (ён жа з 1956 года — завод імя Х. Цагельскага). Будаваліся яны па савецкім чарцяжах, але ў адрозненне ад калінінскіх, польскія вагоны некалькі цяжэй (тара 51 т супраць 48 т у большасці мадыфікацый), гафрыраваны кузаў атрымалі з 1954 года, ролікавыя падшыпнікі — з 1956 года, а каляскамі КВЗ-5 абсталёўваліся толькі ў 1960 годзе.

У 1966 годзе вытворчасць плацкартных вагонаў для Савецкіх чыгунак было адноўлена.

З ПНР у 1966—1974 гг. імпартаваліся наступныя сямейства (мадэль 908A мае 58 спальных месцаў, астатнія — 54):

• 908A (1966—1967, 425 штук);
• 909A (1967, 1 шт.); 909Aa (1967—1969, 544 шт.); 909Ad (1968—1969, 80 шт.);
• 910A (1969—1970), 192 шт.;
• 911A (1970), 9 шт.;
• 912A (1971—1973 або 1971—1974), колькасць невядома;
• 914A (1970), колькасць невядома.

  

  Плацкартны вагон мадэлі 61-4177 ў складзе цягніка «Белагор’е» (РЖД).

Плацкартны вагон мадэлі 61-4194 ў складзе цягніка «Слобожанщина» (УЗ).

З 1966 года Калінінскі (Цвярскі) ВСЗ выпускае плацкартавыя вагоны практычна бесперапынна, застаючыся адзіным вытворцам плацкартных вагонаў у самім СССР, а цяпер — і ў Расіі:

• 61-181, тып ЦМВО-66, суцэльнаметалічны вагон адкрытага тыпу (1966—1975) — першы вагон з кампаноўкай на 54 ляжачых месцы, якая стала стандартнай на чатыры дзесяцігоддзі. Вокны — без фортачак, з якая апускаецца рамамі, каляскі — КВЗ-ЦНДІ (канструкцыйная хуткасць 160 км/ч).
• 61-425 (1975—1983) — першы вагон з падвагоннай магістраллю 3000 У і камбінаваным ацяпленнем (цвёрдым палівам або электрычнасцю, якое падаецца ад электравоза па падвагоннай магістралі).
• 61-821 (1983—1988) — першы вагон з убудаванымі вугальнымі скрынямі і вертыкальнымі гофрамі на кантавых сценах.
• 61-806 (ок. 1980) — даследчы вагон з кузавам з нержавеючай сталі.
• 61-825 (1988).
• 61-826 (першы экзэмпляр у 1988, серыя ў 1989—1999) — адрозніваецца новай канструкцыяй лесвіц у рабочага тамбура, малым лікам дахавых дэфлектараў, з 1992 (?) года прымяняецца кузаў з вострай ніжняй абзой, з 1998 года, у вокнах устаноўлены шклопакеты.
• 61-836 (першы экзэмпляр у 1991, серыя у 1993—1997) — адрозніваецца кузавам з нізколегіраваных і легіраваных (нержавеючых) сталей. Ніжні пояс кузава выкананы з нержавеючай сталі 12Х13Г18Д (ДЫ-61), а міжаконныя міжаконні і верхні пояс — з нізкалегіраванай сталі 10ХНДП. Шырокага распаўсюджвання мадэль не атрымала.^[6]
• 61-4177 (першы экзэмпляр у 1997, серыя у 1998—2003) — адрозніваецца палепшанай планіроўкай пасажырскага памяшкання і ўдасканаленай сістэмай вентыляцыі з выкарыстаннем інэрцыйных фільтраў і вентылятара падвышанай магутнасці.^[7]
• 61-4194 (2003—2008) — адрозніваецца кандыцыянерам і вакуумнымі туалетнымі комплексамі (ЭЧТК). З 2007 года — новыя тамбурные дзверы з авальнымі шклопакетамі.
• 61-4447 (з 2008 года) — плоскагафрыраваный вагон новага мадэльнага шэрагу. Даўжыня кузава павялічана да 25 м (25 500 мм па восях счэпак), абодва туалета размешчаны ў некатлавога тамбура. З 2013 года выпускаецца мадыфікацыя 61-4447.07 з герметычнымі міжвагоннымі пераходамі для цягнікоў пастаяннага фарміравання.

Крукоўскі вагонабудаўнічы завод (Крамянчуг, Украіна) з верасня 2010 года^[8] вырабляе плацкартныя вагоны мадэлі 61-779П, якія пастаўляюцца на чыгункі Украіны, Казахстана, а Беларуская чыгунка эксплуатуе вагоны 61-779П фінальнай зборкі Гомельскага вагонабудаўнічага завода.^[9] Мадэль адрозніваецца павялічанай даўжынёй (26 696 мм па восях счэпак) і умяшчальнасцю (58 месцаў, у апошнім адсеку бакавых месцаў няма).

Мінскі вагонабудаўнічы завод у 2006—2009 гадах атрымліваў ад ЗАТ «Вагонмаш» кузава для вытворчасці ўласнай мадэлі 61-537.^[10] Пасля закупляліся вагонакамплекты ЦВЗ — лакалізаваныя ў Беларусі мадэлі атрымалі індэксы 61-4194.М^[11] і 61-4447.М^[12] і маюць некаторыя адрозненні ад цвярскіх узораў.^[13]

Апісанне і канструкцыя

Калідор плацкартнага вагона ў цягніку «Дзвіна» Полацк — Масква (БЧ).

Звычайны плацкартны вагон складаецца з 9 купэ па 6 месцаў у кожным, усяго 54 месцы.

План плацкартнага вагона
1, 5. Туалеты. 2. Службовае памяшканне. 3. Купэ для правадыроў.
4. Дзевяць шасцімесных пасажырскіх аддзяленняў. 6, 11. Тамбуры.
7. Малы калідор 8. Калідор ўздоўж вагона. 9. Касы калідор 10. Воданагравальнік («тытан»)

Бакавыя месцы ў плацкартным вагоне цягніка «Дзвіна» Полацк — Масква (БЧ).

Купэ

У кожным купэ размешчаны 6 паліц для пасажыраў у два яруса, два століка, тры багажных паліцы, тры багажных аддзялення пад ніжнімі паліцамі, два вокны.

З аднаго боку ад праходу паралельна акна размешчаны: ніжняя палка (няцотныя месцы № 37-53), раскладная ў столік і два сядзення, пад ёй — багажны адсек, над ёй — верхняя палка (цотныя месца № 38-54), якая складваецца пад багажную паліцу, над ёй — багажная палка. Гэтыя месцы (№ 37-54) называюць бакавымі.

З іншага боку ад праходу размешчаны папярок вагона 4 паліцы (2 ніжніх і 2 верхніх), паміж імі — столік, пад ніжнімі паліцамі — багажныя адсекі, для доступу да іх паліцы падымаюцца, над верхнімі паліцамі — багажныя паліцы. Акно над столікам адкрываецца (за выключэннем купэ 3 і 6, дзе размешчаны аварыйныя выхады). Гэтыя месцы (няцотныя № 1-35 — ніжнія, цотныя № 2-36 — верхнія) называюцца купэйнымі.

Нумарацыя месцаў у вагоне ідзе па гадзіннікавай стрэлцы: ад працоўнага тамбура ідзе нумарацыя купэйных месцаў, а нумарацыя бакавых наадварот, ад непрацоўнага тамбура.

Параметры пасажырскага салона могуць нязначна адрознівацца ў залежнасці ад мадэлі. Для зыходнага тыпу ЦМВО-66 (мадэль 61-181) яны такія:^[14]

• вышыня ад падлогі да столі — 2585 мм;
• шырыня унутраная між бакавых сцен вагона — 2923 мм;
• даўжыня «паўкупэ» — 1792 мм, шырыня — 1767 мм;
• спальная полка ў «паўкупэ»: сярэдняя даўжыня — 1725 мм (з-за скосу блізкая да сценкі бок паліцы даўжэй, ля праходу — карацей), шырыня — 580 мм;
• шырыня праходу паміж спальнымі паліцамі — 607 мм.
• шырыня бакавой паліцы: сярэдняя — 570 мм (на ўзроўні плячэй таго, хто сядзіць пасажыра), максімальная — 605 мм (па глыбіні раскладнога століка);
• шырыня галоўнага калідора: 561 мм (мінімальная, у праёме).

Агульнавагоннае абсталяванне

У вагоне маецца два туалетных аддзялення з рукамыйнікамі, двухмеснае якое зачыняецца купэ праваднікоў (з папярочным размяшчэннем паліц), службовае купэ (адкуль дзяжурны правадыр кіруе сістэмамі вагона), кіпяцільнік для вады «тытан».

Плацкартны вагон у Расіі з’яўляецца адным з самых танных і папулярных відаў праезду на далёкія адлегласці.

Галерэя

• 
  Плацкартны вагон на станцыі Данецк
• 
  Бакавыя месцы цягніка «Роза Донбасса» (Ніжняя полка ў палажэннні сиденья+столік)
• 
  Туалет (поезд «Роза Донбасса»)
• 
  Тытан для подогрева воды (кипятильник)
• 
  Плацкартны вагон на 54 месца
• 
  Пасажыры ў плацкартным вагоне
• 
  Плацкартны вагон № 083 27090 мадэлі 66W (1953 год)
• 
  Каляска плацкартнага вагона № 083 27090 мадэліи 66W (1953 год)
• 
  Тамбурныя дзверы плацкартнага вагона № 083 27090 мадэлі 66W (1953 год)
• 
  Пераходная пляцоўка плацкартнага вагона № 083 27090 мадэлі 66W (1953 год)
• 
  Вагон № 045 27289 (УЗ) мадэлі 61-181 пасля КРП з абнаўленнем кузава

Крытыка

Былы прэзідэнт ААТ РЖД Уладзімір Якунін у канцы тэрміну свайго прэзідэнцтва прызнаў паездку ў плацкартных вагонах своеасаблівым «калектыўным стрыптызам»^[15][16].

Зноскі

1. А. Б. Рабинович, В. П. Щербаков, под ред. Я. Ф. Гулева. Руководство проводнику пассажирских вагонов. — Москва: Государственное транспортное железнодорожное издательство, 1950. — С. 64. — 216 с.
2. А. Б. Рабинович, В. П. Щербаков, под ред. Г. Б. Шавкина. Руководство проводнику пассажирских вагонов. — Издание второе, переработанное и дополненное. — Москва: МПС СССР. Государственное транспортное железнодорожное издательство, 1952. — 285 с.
3. А. Б. Рабинович, В. П. Щербаков, под ред. Я. Ф. Гулева. Руководство проводнику пассажирских вагонов. — Москва: Государственное транспортное железнодорожное издательство, 1950. — С. 158. — 216 с.
4. АО НПО ЛЭМЗ - ИСТОРИЯ ПРЕДПРИЯТИЯ (нявызн.)(недаступная спасылка). www.lemz.ru. Архівавана з першакрыніцы 7 кастрычніка 2017. Праверана 1 мая 2016.
5. История (нявызн.)(недаступная спасылка). www.tvz.ru. Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2016. Праверана 1 мая 2016.
6. Филиппов В. Н., Шмыров Ю. А., Козлов И. В., Курыкина Т. Г. Кузова вагонов. Общее устройство: Методические указания. — Москва: Московский государственный университет путей сообщения, 2012. — 71 с.
7. Вагон пассажирский плацкартный модель 61-4177 (нявызн.). Компания «Юникон» (20 снежня 2006).
8. viper. Плацкартный вагон получил одобрение межведомственной комиссии (нявызн.)(недаступная спасылка). www.kvsz.com. Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2016. Праверана 1 мая 2016.
9. ЗАО «Гомельский ВСЗ». История (нявызн.).
10. Пассажирский плацкартный вагон модель 61-537 | Пассажирское вагоностроение | Минский вагоноремонтный завод им. А.Ф. Мясникова (нявызн.)(недаступная спасылка). www.mvrz.by. Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2016. Праверана 1 мая 2016.
11. Пассажирский плацкартный вагон улучшенного дизайна модель 61-4194М (нявызн.)(недаступная спасылка). www.mvrz.by. Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2016. Праверана 1 мая 2016.
12. Пассажирский плацкартный вагон модель 61-4447М (нявызн.)(недаступная спасылка). www.mvrz.by. Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2016. Праверана 1 мая 2016.
13. ОАО "Минский вагоноремонтный завод". Вагон мод. 61-4447.М (нявызн.) (28 сакавіка 2014). Праверана 1 мая 2016.
14. Колесников А. И., Плохой А. И. и Костенко Л. Н. Пассажирские вагоны локомотивной тяги. Альбом-справочник. — МПС РФ. Проектно-конструкторское бюро Главного управления вагонного хозяйства, 1993. — 88 с.
15. В РЖД передумали отказываться от плацкартных вагонов Архівавана 20 снежня 2016.
16. Руководитель РЖД хочет отказаться от плацкартных вагонов

Літаратура

• Железнодорожный транспорт: Энциклопедия / Гл. ред. Н. С. Конарев. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — 559 с. — ISBN 5-85270-115-7.
• «Санитарные правила по организации пассажирских перевозок на железнодорожном транспорте», (зарегистрировано Минюстом № 4348 01.04.03, дата вступления в силу: 03.06.2003)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Плацкартны вагон
• http://doc.rzd.ru/doc/public/ru?STRUCTURE_ID=704&layer_id=5104&id=5777 Архівавана 2 сакавіка 2019.