PROFILBARU.COM

Вернер Карл Гайзенберг
Вернер Карл Гайзенберг
	Werner Karl Heisenberg
Дата нараджэння	5 снежня 1901[…]
Месца нараджэння	Вюрцбург, Каралеўства Баварыя, Германская імперыя;
Дата смерці	1 лютага 1976[…] (74 гады)
Месца смерці	Мюнхен, Баварыя, ФРГ;
Месца пахавання	могілкі Вальдфрыдгоф у Мюнхене[d];
Грамадзянства	Германская імперыя; Веймарская рэспубліка; Трэці рэйх; ФРГ;
Бацька	August Heisenberg[d]
Маці	Annie Heisenberg[d]
Жонка	Elisabeth Heisenberg[d]
Дзеці	Jochen Heisenberg[d], Martin Heisenberg[d], Anna Maria Hirsch-Heisenberg[d], Wolfgang Heisenberg[d], Christine Mann[d], Barbara Heisenberg[d] і Verena Heisenberg[d]
Род дзейнасці	фізік-тэарэтык
Навуковая сфера	Тэарэтычная фізіка
Месца працы	Гётынгенскі ўніверсітэт; Лейпцыгскі ўніверсітэт; Інстытут фізікі кайзера Вільгельма (Берлін); Берлінскі ўніверсітэт; Фізічны інстытут (Гётынген); Інстытут фізікі і астрафізікі (Мюнхен); Мюнхенскі ўніверсітэт;
Альма-матар	Мюнхенскі ўніверсітэт Людвіга-Максіміліяна (1923); Гімназія Максіміліяна[d] (1920);
Навуковы кіраўнік	Арнольд Зомерфельд
Вядомыя вучні	Карл фон Вайцзекер; Эдвард Тэлер; Фелікс Блох; Рудольф Паерлс
Вядомы як	адзін са стваральнікаў квантавай механікі
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства; Пруская акадэмія навук; Акадэмія навук ГДР[d]; Саксонская акадэмія навук[d] (1 кастрычніка 1942); Леапальдзіна; Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі; Папская акадэмія навук; Баварская акадэмія навук; Гётынгенская акадэмія навук; Göttingen Eighteen[d]; Шведская каралеўская акадэмія навук; Нідэрландская каралеўская акадэмія навук; Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук; Баварская акадэмія прыгожых мастацтваў[d]; Саксонская акадэмія навук[d]; Нацыянальная акадэмія навук ЗША;
Прэміі	прэмія Зігмунда Фрэйда за навуковую прозу[d] (1970)
Кавалер ордэна За заслугі перад ФРГ	Ордэн Заслуг
	Нобелеўская прэмія па фізіцы (1932)
Подпіс
	Цытаты ў Вікіцытатніку
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вернер Карл Гайзенберг (ням.: Werner Karl Heisenberg; 5 снежня 1901, Вюрцбург, Германія — 1 лютага 1976, Мюнхен, Германія) — нямецкі фізік-тэарэтык, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы (1932), за фундаментальны ўклад у стварэнне квантавае механікі.

Жыццё і кар’ера

Гайзенберг нарадзіўся ў Вюрцбургу (Германія) у сям’і настаўніка класічнай літаратуры Каспара Эрнеста Аўгуста Гайзенберга (ням.: Kaspar Ernst August Heisenberg) і Ані Фуклейн (ням.: Annie Wecklein).

У 1920—1923 гадах вывучаў матэматыку і фізіку ў Мюнхенскім (ням.: Ludwig-Maximilians-Universität München) і Гётынгенскім універсітэтах (ням.: Georg-August-Universität Göttingen). У Мюнхене яго навуковымі кіраўнікамі былі Арнольд Зомерфельд і Вільгельм Вен, у Гётынгене — Макс Борн і Джэймс Франк, матэматыку ён вывучаў у Давіда Гільберта. Дактарат скончыў у 1923 годзе пад кіраўніцтвам Арнольда Зомерфельда. Хабілітацыю прайшоў у 1924 годзе ў Гётынгене пад кіраўніцтвам Макса Борна.

Уклад у навуку

Адзін са стваральнікаў квантавай механікі. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы (1932) за вялізны ўклад у развіццё квантавай механікі.

Суадносіны нявызначанасцяў

У пачатку 1926 года пачалі публікавацца працы Эрвіна Шродзінгера па хвалевай механіке, дзе апісаны атамныя працэссы ў форме дыферэнцыальных ураўнанняў. Гейзенберг крытычна ставіўся да новай тэорыі і, асабліва, да яе першапачатковай інтэрпрэтацыі, якая мае справу з рэальнымі хвалямі, якія нясуць электрычны зарад^[9]. І нават з’яўленне борнаўскай імавернаснай трактоўкі хвалевай функцыі не вырашыла праблему інтэрпрэтацыі самога фармалізму, то бок высвятлення сэнсу ўжытых у ім паняццяў. Патрэба ў вырашэнні гэтага пытання стала асабліва яснай у верасні 1926 года, пасля візіту Шродзінгера ў Капенгаген, дзе ён у працяглых дыскусіях з Борам і Гейзенбергам адстойваў карціну бесперапыннасці атамных з’яў і крытыкаваў ўяўленні пра дыскрэтнасць і квантавыя скачкі^[10].

Зыходным пунктам у аналізе Гейзенберга стала ўсведамленне патрэбы карэктыроўкі класічных паняццяў («каардыната» і «імпульс»), каб іх можна было ўжываць ў мікрафізіцы, падобна як тэорыя адноснасці скарэктавала паняцці прасторы і часу, надаўшы тым самым сэнс фармалізму пераўтварэнняў Лорэнца.

Удзельнікі Сальвееўскага кангрэса 1927 года, на якім абмяркоўваліся праблемы інтэрпрэтацыі квантавай механікі. Гейзенберг стаіць трэці справа.

Выхад з сітуацыі ён знайшоў у накладанні абмежавання на ўжыванне класічных паняццяў, выяўленым матэматычна ў выглядзе суадносін нявызначанасцяў: «чым дакладней вызначаны становішча, тым меней дакладна вядомы імпульс, і наадварот». Свае высновы ён прадэманстраваў вядомым разумовым эксперыментам з Гама-мікраскопам. Атрыманыя вынікі Гейзенберг выклаў у 14-старонкавым лісце Паўлі, які высока іх ацаніў. Бор, які вярнуўся з адпачынку ў Нарвегіі, быў не зусім задаволены і выказаў шэраг заўваг, але Гейзенберг адмовіўся ўносіць змены ў свой тэкст, згадаўшы пра прапановы Бора ў постскрыптуме. Артыкул «пра наглядны змест квантаватэарытычнай кінематыкі і механікі» з падрабязным выкладам прынцыпу нявызначанасці быў атрыманы рэдакцыяй Zeitschrift für Physik 23 сакавіка 1927 года.

Прынцып нявызначанасці не толькі адыграў важную ролю ў развіцці інтэрпрэтацыі квантавай механікі, але і падняў шэраг філасофскіх праблем. Бор звязаў яго з больш агульнай канцэпцыяй дадатковасці, якая развівалася ім у гэты ж час: ён тлумачыў суадносіны нявызначанасцяў як матэматычны выраз той мяжы, да якога магчыма ўжыванне ўзаемна выключных (дадатковых) паняццяў. Акрамя таго, артыкул Гейзенберга прыцягнуў увагу фізікаў і філосафаў да канцэпцыі вымярэння, а таксама да новага, незвычайнага разумення прычыннасці, прапанаванага аўтарам: «… у моцнай фармулёўцы закона прычыннасці: „калі дакладна ведаць сучаснасць, можна прадказаць будучыню“, няслушная перадумова, а не заключэнне. Мы ў прынцыпе не можам даведацца сучаснасць ва ўсіх дэталях». Пазней, у 1929 годзе, ён увёў у квантавую тэорыю паняцце «калапс хвалевага пакета», якое стала адным з асноўных паняццяў у межах так званай «Капенгагенскай інтэрпрэтацыі» квантавай механікі.

Прыкладанні квантавай механікі

З’яўленне квантавай механікі (спачатку ў матрычнай, а затым у хвалевай форме), адразу ж прызнанай навуковай супольнасцю, стымулявала хуткі прагрэс у развіцці квантавых уяўленняў, вырашэнні шэрагу пэўных праблем. Сам Гейзенберг у сакавіку 1926 года скончыў сумесны з Ёрданам артыкул, які даў тлумачэнне анамальнага эфекту Зеемана з ужываннем гіпотэзы Гаўдсміта і Уленбека пра спін электрона. У наступных працах, напісаных ужо з ужываннем шродзінгераўскага фармалізму, ён разгледзеў сістэмы некалькіх часціц і паказаў важнасць меркаванняў сіметрыі станаў для разумення асаблівасцяў спектраў гелія (тэрмы пара- і артагелія), іёнаў літыя, двухатамных малекул, што дазволіла зрабіць выснову пра існаванні дзвюх алатропных формаў вадароду — орта- і паравадароду. Фактычна Гейзенберг незалежна прыйшоў да статыстыкі Фермі — Дзірака для сістэм, якія задавальняюць прынцып Паўлі.

У 1928 годзе Гейзенберг заклаў асновы квантавай тэорыі ферамагнетызма (мадэль Гейзенберга^[11]), ужыўшы ўяўленне пра абменныя сілы паміж электронамі для тлумачэння так званага «малекулярнага поля», уведзенага П’ерам Вейсам яшчэ ў 1907 годзе^[12]. Пры гэтым ключавую ролю адыгрываў адносны кірунак спінаў электронаў, які вызначаў сіметрыю прасторавай часткі хвалевай функцыі і, такім чынам, уплываў на прасторавае размеркаванне электронаў і электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж імі. У 2-й палове 1940-х гадоў Гейзенберг распачаў няўдалую спробу пабудовы тэорыі звышправоднасці, у якой улічвалася толькі электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж электронамі.

Зноскі

↑ ^а ^б MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
↑ ^а ^б Beyler R. Werner Heisenberg // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ Гейзенберг Вернер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
↑ Find a Grave — 1996.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Kindred Britain
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886"></a>
↑ Geni.com — 2006.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621214"></a>
↑ www.pas.va
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q106982426"></a>
↑ М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 262, 266—267.
↑ М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 313—314.
↑ А. К. Звездин. Модель Гейзенберга // Физическая энциклопедия. — 1988. — Т. 1. — С. 422.
↑ М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 351.