Universal hesablama

Universal hesablama (ing. Ubiquitous computing) — informatika sahəsində, xüsusən də ubikomp (ing. ubicomp) konseptində geniş istifadə olunan bir anlayışdır.^[1] Bu konseptə görə, hesablama prosesləri və kompüter qurğuları fiziki mühitdə müxtəlif obyektlərə inteqrasiya olunaraq istifadəçinin gündəlik həyatında demək olar ki, hər yerdə mövcud olur.^[2]

Universal hesablama, texnologiyanın istifadəçinin diqqət mərkəzində olmadan təbii bir şəkildə mövcud olmasına və arxa planda funksionallıq təmin etməsinə çalışır.^[3]

Universal hesablama və ubikomp konsepti

Ubikomp, 1990-cı illərdə Mark Vayzer tərəfindən irəli sürülmüşdür.^[4] Bu konseptə görə, kompüterlər istifadəyə o qədər təbii və adaptiv şəkildə inteqrasiya edilir ki, insanlar texnologiyanın fərqinə varmadan onun imkanlarından istifadə edə bilirlər.^[5] Məsələn, bir binada temperaturun, işığın və təhlükəsizliyin avtomatik olaraq tənzimlənməsi, istifadəçilərin fərqinə varmadan həyata keçirilir.

Əsas xüsusiyyətləri

1. Fiziki mühitə inteqrasiya — kompüter və cihazlar, mebel, geyim və gündəlik obyektlər kimi fiziki mühitin müxtəlif elementlərinə daxil edilir. Beləliklə, hesablama prosesi “görünməz” olur.^[6]
2. Ətraf mühitlə əlaqə və adaptasiya — cihazlar ətrafdakı digər cihazlarla əlaqə saxlayaraq bir-biri ilə məlumat mübadiləsi edir və istifadəçinin davranışlarına uyğunlaşır.^[7] Məsələn, ağıllı ev sistemləri istifadəçinin evdə olub-olmamasını təyin edərək uyğun davranır.
3. İstifadəçi mərkəzli təcrübə — ubikomp texnologiyaları istifadəçinin təcrübəsini və rahatlığını ön planda tutaraq işləyir. İstifadəçi mürəkkəb parametrləri və ya funksiyaları tənzimləmək məcburiyyətində qalmadan texnologiyanın üstünlüklərindən faydalanır.
4. Görünməzlik və şəffaflıq — istifadəçilərin texnologiyanı fərq etmədən istifadə etməsi üçün sistemlər sadə və gündəlik həyatla uyğun şəkildə dizayn olunur.^[8]
5. Əməliyyatların avtomatlaşdırılması — universal hesablama konsepti daxilində qurğular arasında avtomatik olaraq məlumatların paylaşılması və birgə işləməsi sayəsində bir çox əməliyyat insan müdaxiləsi olmadan yerinə yetirilir.

Praktik tətbiqlər

Universal hesablama prinsipləri bu gün müxtəlif sahələrdə tətbiq olunur:^[9]

• Ağıllı ev sistemləri — işıqların, istilik və təhlükəsizlik sistemlərinin avtomatlaşdırılması.
• Geyilə bilən texnologiyalar — sağlamlıq göstəricilərini izləyən ağıllı saatlar və geyimlər.
• Sənaye 4.0 — avtomatik işləyən zavod avadanlıqları və bir-biri ilə əlaqəli istehsalat prosesləri.
• Ağıllı şəhərlər — trafik idarəetmə, enerji qənaəti və ətraf mühitin monitorinqi üçün sensörlərlə təchiz edilmiş şəhər infrastruktur layihələri.^[10]

Universal hesablama sayəsində texnologiyanın gündəlik həyatda daha geniş yayılması və istifadəçi ilə daha təbii bir şəkildə əlaqədə olması hədəflənir.

İstinadlar

1. Nieuwdorp, E. "The pervasive discourse". Computers in Entertainment. 5 (2). 2007: 13. doi:10.1145/1279540.1279553.
2. Greenfield, Adam. Everyware: The Dawning Age of Ubiquitous Computing. New Riders. 2006. 11–12. ISBN 978-0-321-38401-0.
3. Hansmann, Uwe. Pervasive Computing: The Mobile World. Springer. 2003. ISBN 978-3-540-00218-5.
4. Poslad, Stefan. Ubiquitous Computing Smart Devices, Smart Environments and Smart Interaction (PDF). Wiley. 2009. ISBN 978-0-470-03560-3. 2019-05-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-05-27.
5. "World Haptics Conferences". Haptics Technical Committee. 16 November 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
6. Kang, Byeong-Ho. "Ubiquitous Computing Environment Threats and Defensive Measures". International Journal of Multimedia and Ubiquitous Engineering (ingilis). 2 (1). January 2007: 47–60. İstifadə tarixi: 2019-03-22.
7. Weiser, Mark. "Ubiquitous computing". 17 March 1996. 2 June 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
8. Weiser, Mark. "Some Computer Science Issues in Ubiquitous Computing". CACM. March 23, 1993. May 28, 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 28, 2019.
9. Weiser, Mark. "The Computer for the 21st Century". 1991. 22 October 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
10. Weiser, M.; Gold, R.; Brown, J.S. "Ubiquitous computing". 1999-05-11. 10 March 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

Ədəbiyyat

• Adam Greenfield's book Everyware: The Dawning Age of Ubiquitous Computing ISBN 0-321-38401-6.
• Salim, Flora, Abowd, Gregory UbiComp-ISWC '20: Adjunct Proceedings of the 2020 ACM International Joint Conference on Pervasive and Ubiquitous Computing and Proceedings of the 2020 ACM International Symposium on Wearable Computers Association for Computing Machinery, New York, United States ISBN 978-1-4503-8076-8.

Xarici keçidlər

• International Conference on Pervasive Computing (Pervasive)
• Pervasive and Mobile Computing journal, PMC (Elsevier)
• Proceedings of the Semantic Ambient Media Workshop Series (iAMEA)
• University of Siegen, ubicomp home publications